Paleolithicum
Et paleolithicum of den oudn steentyd es et oudste geschiedkundig tydvak van den steentyd da 2,5 miljoen joar geleedn begoste en èt bluuvn deurn tout 12.000 joar geleen.
Ge keun et vodder indeeln in et oud-, middn- en loat- (of joung-)paleolithicum.
Oud-paleolithicum bewerkn
Et oud-paleolithicum (of vroeg-paleolithicum) lopt van 2,5 miljoen tout 300.000 joar geleen. In dizze periode es d’r van den modernen miens (homo sapiens) nog gin sproake. Dat es de periode van:
- australopithecus (letterlik: zuuderschn oap) : leefde tusschn 4,3 en 2 miljoen joar geleen (bekendste skelet is van Lucy, enoemd no Lucy in the Sky with Diamonds van the Beatles)
- homo habilis ("andige miens") : van 2,2 tout 1,5 miljoen joar geleen
- homo erectus ("rechtupstoande miens") : van 1,9 tout 400.000 joar geleen
Van kunste es d’r in die periode nog gin sproake. D’eerste artefactn (da zyn voorwerpn die deur mienschn gemakt zyn) bestoan uut simpel alloam dan ze zynder miekn deur steens kapot te sloan.
Volgens d'evolutie van et alloam spreekn me van
Middn-paleolithicum bewerkn
Et middn-paleolithicum lopt van 300.000 joar geleen tout 25.000 joar geleen.
Dat es de periode van
- de Neanderthoalers of homo (sapiens) neanderthalensis: leefde tusschn 150.000 en 30.000 joar geleen
- de Cro Magnon-miens of homo sapiens sapiens die moar an 't ende van et middn-paleolithicum, zo'n 40.000 joar geleen, verscheen. De Cro Magnon-mienschn woarn d'eeste moderne mienschn. Ze woarn zynder tydgenoot van de Neanderthoalers.
Vanof 150.000 woarn de neanderthoalers dus dominant. Me weetn van under dan z'under doodn begroafden, en dan ze meer verfynde werktuugn miekn dan in et oud-paleolithicum. In Europa noemn ze die cultuurperiode ook wel Moustérien, genoemd noa de Fransche vindplekke.
Binst dan z'in et oud-paleolithicum stikkn van nen steen sloegn voe zo den kern te keunn gebruukn, woarn et nu de ofgesleegn schilfers of kliengn zelve die ze giengn verfynn vo ze lik werktuug te gebruukn.
Dienen techniek noemt de Levalloistechniek.
Loat-paleolithicum bewerkn
Et loat- of joung-paleolithicum lopt van 25.000 tout 12.000 joar geleen. De Cro Magnon-miens zorgt vo d'eeste artistieke ofbeeldiengn en voorwerpn.
Kenmerkn bewerkn
- rotstekeniengn mè ofbeeldiengn surtout van beestn (bizons, ertn, neusoorns, peirdn, mamoetn, oerossn) in de grottn van Lascaux, Chauvet, Peche Merle (in Vrankryk), Altamira (Spanje), moar ook in Austroalië, de Sahara en Noord-Amerika
- venusbeeldjes woavan da de Venus van Willendorf één van de bekendste es
- voddere verfynienge van de werktuugn uut silex: fyne kliengschrepers, klene fyne pylpuntn
- speern, harpoenn, visoakn, noaldn gemakt uut bot, gewei en ivoor
- versieriengn: schelpn, tandn van roofbeestn
Loat-paleolithische cultuurn bewerkn
De bekendste cultuurn uut et loat-paleolithicum woarn
- Solutréen, West-Europa, van 22.000 tout 16.500 BP. Oogstoande verfynde techniekn.
- Magdalénien, Europa, van 18.000 tout 10.000 BP. Zynder zorgdn vo de tekeniengn in de grottn van Lascaux en Altamira.