Ôost-Vlams: verschil tussen versies

Verwijderde inhoud Toegevoegde inhoud
SieBot (discuusjeblad | bydroagn)
k robot Erbij: de:Ostflämisch
Geen bewerkingssamenvatting
Regel 3:
| ploatje = Nederlands-oostvlaams.png
| fototekst = Toalgebied van 't Oost-Vlams
| toalgebied = Provinsje [[OostÔost-Vloandern]]
| sprekers = ca. 1.400.000
| toalfamilje1 = [[Indo-Europees]]
Regel 12:
| toalorganisoatie = (ginne)
| voorloper = [[Middelnederlands]] (Vlams)
}}
}}'''Ôost-Vlams''' is eene groep van dialectn die in de provincie [[Ôost-Vloandern]] geklapt wordn, moar ook in 't ôostn van [[West-Vloandern]] en in 't ôostelik dêel van [[Zêeuws-Vloandern]] in de provincie [[Zêeland]].
==Toalkundige grenzn==
De dialectn van de provincie Ôost-Vloandern, vormn gin homogeen gehêel.
 
Allêne moamor in de westelikewestelikke 2/3twi derdn van de provincie zyn d’r verschynselnkenmerkn die je elders ounbekendnie zynteegnkomt en woa da je dus van typisch ‘Ôost''Ôost-Vlams’Vlams'' kunt klappn.
De dialectn van de provincie Ôost-Vloandern, vormn gin homogeen gehêel.
==Ofboakenienge==
Allêne moa in de westelike 2/3 van de provincie zyn d’r verschynseln die elders ounbekend zyn en woa da je dus van typisch ‘Ôost-Vlams’ kunt klappn.
In ‘t ôostn van de [[provincie]], in de streke van de [[Dender]], zyn d’r een dêel klankgrenzn tusschn ‘t ‘[[Vlams]]’ en ‘t ‘[[Broabants]]’. Ook ‘t [[Woasland]] vormt in een antal gevalln
een overgangsgebied noa ‘t Broabants (Antwerps). In steedn lik [[Dendermonde]], [[Aalst]] en [[Ninove]] wordt er ‘n volledig Broabants dialect geklapt, dat o.a. gekenmerkt wordt deur verschynseln lik de zgn. ‘scherpe’ uutsproake van de ‘’i’’ en de ‘’u’’ lik in ‘’dik’’ en ‘’put’’ (in ‘t Broabants ‘’dyk’’ en ‘’puut’’); zwoare twêeklankn in woorden lik ‘’uus’’
en ‘’wyn’’ (in ‘t Broabants o.a. ‘’ooës’’ en ‘’woaën’’); en overgangn van ‘’oe’’ noa ‘’uu / ie’’ (zgn. secundaire umlaut, met of zounder ountroundienge) in woordn lik ‘’groen, zoeken’’ (Broabants gruun / grien; zuuke / zieke). Typisch vo de Denderstreke is ook de zgn. mouillerienge, d.w.z. sommige medeklienkers wordn met een j-achtige toevoegienge uutgesprookn, die o.a. de stadsdialectn van Aalst en Ninove zo ipmerkelik makt, met j-achtige klankn lik in
kiendj (= kiend), geldj (= geld), moesj (= mutse), a zietj (= je zit), klasj (= klets). In d’ oudere vakliterateure wordn gemouilleerde medeklienkers ‘niesklankn’ genoemd.
 
In ‘t't ôostn van de [[provincie]], in de streke van de [[Dender]], zyn d’r eene dêel klankgrenzn tusschn ‘t't ‘[[Vlams]]’ en ‘t't ‘[[Broabants]]’Brabants. Ook ‘t [[Woasland]] vormt in een antal gevalln
In ‘t westn wordt ‘t Ôost-Vlams van ‘t [[West-Vlams]] ofgeboaknd deur een brêde
overgangszone, die allêne moa in de streke van [[Aalter]] nogal smal is. Van [[Ruuslee]] tout [[Oavelgem]] in [[West-Vloandern]] wordn overgangsdialectn gesprookn. Ook in [[Maldegem]] in Ôost-Vloandern is 't er een mengdialect. In die overgangszone loopn de westelike grenzn van twi soortn klankverschynseln:
*verschynseln die ôoit uut ‘t Broabants zyn gekomn en ‘t grotste dêel van Ôost-Vloandern ‘veroverd’ ein, lik de ‘’ui’’ in ‘’kuip(e)’’ (kupe)
* verschynseln die in Ôost-Vloandern zelve zyn ountstoan, lik ‘t wegvalln van de g tusschn klienkers lik in ‘’lèèën’’ (leggn), en die tot de westelike 2/3 van de provincie beperkt zyn gebleevn.
==Kenmerkn van Ôost-Vlamsche dialectn==
Vroeger moetn de dialectn van Ôost-Vloandern styf goed ip ‘t West-Vlams van nu getrokkn ein. Vele middelêeuwsche tekstn getuugn doavan. Achter de [[middelêeuwn]] zyn d’r in Ôost-Vloandern, in teegnstellienge tot West-Vloandern, toalveranderiengn gebeurd, die in vier groepn verdêeld kunn wordn:
===Vernieuwiengn ounder Broabantschn invloed met een grôot geogroafisch bereik===
Die groep vernieuwiengn dateert van de 16de êeuwe, os de toale van ‘t ertogdom Broabant dominant is gewordn. Ze zyn in Broabant in de loate middelêeuwn ountstoan en z’ein achter een ende Ôost-Vloandern vo ‘t grotste dêel overspoeld.
Voorbeeldn zyn: de oude y (Wvl. rype ) en uu (Wvl. huus ) wordn in ‘t Ovl. rijp en huis, de oude ieë (Wvl. rieët ) en oeë (Wvl. voeët ) wordn in ‘t Ovl. riet en voet, de oude eeë (Wvl. steeën ) en ooë (Wvl. booëne ) wordn in Ovl. Stieën en boeën(e) (nu mêestal buuën(e)).
===Vernieuwiengn ounder Broabantschn invloed met een beperkt geogroafisch bereik===
Die groep Broabantsche verschynseln zyn beperkt tot ‘t ôostelik derde van de provincie: bv. ‘t wegvalln van de ôorsprounkelike eind-e in woordn lik ‘’kerke’’ en ‘’katte’ ’(in Broabant en ôostelik Ôost-Vloandern ‘’kerk’’ en ‘’kat’’).
 
Ook 't [[Woasland]] vormt een overgangsgebied noa ‘t Brabants (Antwerps). In steedn lik [[Dendermonde]], [[Aalst]] en [[Ninove]] wordt er e volledig Brabants dialect geklapt, me verschynsels lik de ''scherpe'' uutsproake van de ''i'' en de ''u'' lik in ''dik'' en ''put'' (in ‘t Brabants ''dyk'' en ''puut''), zwoare twiklankn in woordn lik ''huus'' en ''wyn'' (in ‘t Brabants ''hooës'' en ''woaën''), en overgangn van ''oe'' noa ''uu / ie'' (''secundaire umlaut'', met of zounder ountroundienge) in woordn lik ''groen, zoekn'' (Brabants ''gruun / grien; zuuke / zieke''). Typisch vo de Denderstreke is ook de ''mouillerienge'', d.w.z. da sommigte medeklienkers uutgesprookn wordn met e ''j''-achtige toevoegienge, die de stadsdialectn van Aalst en Ninove zo ipmerkelik makt, lik in ''kiendj'' (kiend), ''geldj'' (geld), ''moesj'' (mutse), ''a zietj'' (je zit), ''klasj'' (klets). In d'oudere vakliterateure wordn gemouilleerde medeklienkers ''niesklankn'' genoemd.
 
In 't westn wordt 't Ôost-Vlams van 't [[West-Vlams]] geschid deur e brêe overgangszone, die allêne moamor in de streke van [[Aalter]] nogal smal is. Van [[Ruuslee]] tout [[Oavelgem]] in [[West-Vloandern]] wordnzyn overgangsdialectnd'r gesprooknovergangsdialectn. Ook in [[Maldegem]] in Ôost-Vloandern is 'tter ere een mengdialect. In die overgangszone loopn de westelike grenznmiengelienge van twi soortn klankverschynseln:dialectn.
 
In die overgangszone loopn de westelikke grenzn van twi sôortn klankverschynsels:
*verschynselnverschynsels die ôoit uut ‘t't BroabantsBrabants zyn gekomn en ‘t't grotste dêel van Ôost-Vloandern ‘veroverd’''veroverd'' einhen, lik de ‘’ui’’''ui'' in ‘’kuip''kuip(e)’’'' (kupe).
* verschynselnverschynsels die in Ôost-Vloandern zelve zyn ountstoan, lik ‘t't wegvalln van de g tusschn klienkers, lik in ‘’lèèën’’''lèèën'' (leggn), en die tottout de westelikewestelikke twi 2/3derdn van de provincie beperkt zyn gebleevn.
==Kenmerkn van Ôost-Vlamsche dialectn==
Vroeger moetn de dialectn van Ôost-Vloandern styf goed ip ‘t West-Vlams van nu getrokkn ein. VeleDat middelêeuwscheis tekstnte getuugnzien doavanin vele middelêeuwsche tekstn. Achter de [[middelêeuwn]] zyn d’r in Ôost-Vloandern, in teegnstellienge tottout West-Vloandern, toalveranderiengn gebeurd, die in vier groepn verdêeld kunn wordn:
===Vernieuwiengn ounder BroabantschnBrabantschn invloed met eene grôot geogroafischgeografisch bereik===
Die groep vernieuwiengn dateert van de 16de16ste êeuwe, os de toale van ‘t't ertogdomhertogdom BroabantBrabant dominant is gewordn. Ze zyn in BroabantBrabant ountstoan in de loate middelêeuwn ountstoan en z’einz'hen achter een ende Ôost-Vloandern vo ‘t't grotste dêel overspoeld.
Voorbeeldn zyn: de d'oude y (Wvl. rype ) en uu (Wvl. huus ) wordn in ‘t't Ovl. ''rijp'' en ''huis'', de d'oude ieë (Wvl. rieët ) en oeë (Wvl. voeët ) wordn in ‘t't Ovl. ''riet'' en ''voet'', de d'oude eeë (Wvl. steeën ) en ooë (Wvl. booëne ) wordn in 't Ovl. Stieën''stieën'' en ''boeën(e)'' (nu mêestal ''buuën(e)'').
===Vernieuwiengn ounder BroabantschnBrabantschn invloed met eene beperkt geogroafischgeografisch bereik===
Die groep BroabantscheBrabantsche verschynselnverschynsels zyn beperkt tottout ‘t't ôostelik derde van de provincie: bv. ‘t't wegvalln van de ôorsprounkeliked'ôorsprounkelikke eindfinale-e in woordn lik ‘’kerke’’''kerke'' en ‘’katte’''katte'' ’(in BroabantBrabant en ôostelik Ôost-Vloandern: ‘’kerk’’''kerk'' en ‘’kat’’''kat'').
===Eign vernieuwiengn die redelik algemêen zyn in ôostelik Vloandern===
Die groep vernieuwingenvernieuwingn is in Ôost-Vloandern zelve ountstoan en komt vôren vôorn in hêel Ôost-Vloandern. VoorbeeldenVoorbeeldn zyn de verdonkerienge''verdounkerienge'' van de d'oude aa noa Ovl. oa, lik in oak ''hoak'', de oeë wordt uuë, lik in ''buuëm'' ‘boom’(boom).
===Eign vernieuwiengn van joungere doatum===
In de westelikewestelikke 2/3twi derdn van de provincie zyn d’rd'r loater (verzekers vanof ‘t't ende van de 16de16ste êeuwe) nog andere toalveranderiengn gebeurd, die tottout de provincie Ôost-Vloandern beperkt zyn gebleevn.
 
Typisch zyn: korte en lange klienkers zyn eveneevn lank (alletwêe alflankhalflank), den overgank van ‘’p''p/t/k/’’'' noa ‘’b''b/d/G’’G'' (= Fransche g lik in ‘’garçon’’''garçon'') tusschn klienkers: ‘’appelappel, zittn’’zittn en ‘’bakker’’ bakker wordn ‘’abele''abele, zidn, baGGere’’baGGere'', de wegval van de g tusschn twi klienkers + rekkienge van de vôrige klienker: ‘’leggn’’leggn en ‘’liegn’’liegn wordn ‘’lèèën’’''lèèën'' en ‘’lieën’’''lieën'', de wegval van ‘’ng’’''ng'' tusschn klienkers + rekkienge van de vôrige klienker: ‘’ziengnziengn en ‘’angn’’ angn wordn ‘’zèèën’’''zèèën'' en ‘’aaën’’''aaën'', de korte ‘’ i’’''i'' en ‘’u’’''u'' lik in ‘’vis’’vis en ‘’put’’put wordn met eene korte ''noaslag'' uutgesprookn, de ‘’j’’''j''- en de ‘’w’’''w''-klank lik in ‘’bloeien’’bloeien en ‘’bouwen’’bouwen valln weg tusschn klienkers (bv. ‘’bloeën’’''bloeën'' en ‘’baaën’’''baaën).
 
==Vormleer==
In Ôost-Vloandern zeggn ze ‘’ik''ik ben’’ben'', tegenover ‘’ik''ik zyn’’zyn'' (West-Vloandern) of “iek''iek zain”zain'' (BroabantBrabant/Antwerpn). Ook deDe verleedn tyd van de werkwoordn ip -ege lik in "''ik werktege"''
en "''ik leerdege"'' stoat in Ôost-Vloandern nog alsan sterk (surtout by d’oudered'oudere generoatie).
 
==Gent==
[[Gent]] is eene toaleiland. ‘t [[Gents]] verschilt ip styf vele puntn van de omliggnded’omliggnde
Ôost-Vlamsche dialectn, me vele verschynselnverschynsels die je elders nie teegnkomt in Ôost-Vloandern, moa soms wel in ‘t verder geleegn BroabantBrabant.
==Bronne==
*Johan Taeldeman
*JOHAN TAELDEMAN
*Jacques Van Keymeulen
*JACQUES VAN KEYMEULEN
 
[[Categorie:Vlamsche toale]]