Paus Leo X: verschil tussen versies

Il Magnifico wildeg’ ol ’n ende e familielid ip ’n ogehoge post in de kerke krygn. J’aadJ’had êest geprobeerd van z’nzyn broere [[Giuliano di Lorenzo de' Medici|Giuliano]] kardinoal te moakn. D’ounderandeliengnD’ounderhandeliengn me [[paus Sixtus IV]] woarn ol verre gevorderdgezet, tout da Sixtus inêens veranderde van gedacht en Lorenzo’s vyand wierd. Je zette ‘t [[Pazzi-komplot]] in gank, woaby da Giuliano vermôord wierd.

Lorenzo zette nu olles ip z’nzyn zeune Giovanni, die ol van klêens of voorbereid wierd deur privé-lêroars. An z’n zeevn joar wierd ’n ol benoemd tout pauselik ''protonotarius''. An z’n vêertien joar benoemde paus Innocentius VIII emhem tout kardinoal, mo da wierd stille g’oudng’houdn tout an z’n zeevntien joar. Je verblêef in Rome in ’t paleis van z’nzyn familie, ’t ''Palazzo Eustaquio''. Loater, os ‘t paleis de residentie wierd van [[Margaretha van Parma]], de weeuwe van [[Alessandro de' Medici]], veranderde de noame in ''Palazzo Madama''. Nu is ’t paleis de senoatszetel van de republiek ItoaliëItalië.

In 1492, by den dôod van Innocentius, dêed ’n mee an z’nzyn êeste concloaf, woaby da kardinoal Rodrigo Borgia uutkwamoverwinnoare ols overwinnoarewas ols paus Alexander VI. Giovanni, die teegn Borgia gestemd aadhad, kêerde were no Firenze uut schrik vo wroak, mo je kost doa nie lange bluuvn want in 1494, ounder de monnik Girolamo Savonarola, wierdn de [[Medici]] verbann en Firenze wierd were e republiek ounder Pier Soderini.

Giovanni reisde deur hêel ItoaliëItalië, Duutsland, Vloandern, en Frankryk, tegoare me z’nzyn kozyn [[Paus Clemens VII|Giulio]], me wien dat ’n styf goed overêen kwam. In 1500 kost ’n were kêern no Rome en in 1503 stierf paus Alexander VI. Je wierd ipgevolgd deur Pius III, die nog ’t zelfste joar stierf. Giovanni was nog mor 28 joar oud en dus nog te jounk vo paus te zyn. Kardinoal Della Rovere wierd verkoozn tout [[paus Julius II]]. Da zelfste joar verdrounk Giovanni ’s oudere broere [[Piero di Lorenzo de' Medici|Piero den Oungelukkign]] in de riviere de Garigliano, woadeure dat Giovanni oofdhoofd wierd van de Medici.

Ounder paus Julius II wierdn d’r veel oorloogn gevoerd in ItoaliëItalië, surtout tusschn Frankryk, de Kerkelikke Stoat en de Republiek Venetië. Julius aadhad êest de Liga van Koameryk gevormd, ’n anti-Venetioansche alliantiealliantië me Lodewyk XII van Frankryk, keizer [[Maximiliaan I]], en Ferdinand II van Aragón, de vint van [[Isabella I van Kastilië]]. Mo d’r kwoamn spanniengn tusschn Julius en Lodewyk en in 1510 slôot Julius emhem an by Venetië teegn Frankryk.

Julius II vormdeg’ e Venetioans-pauselikke alliantiealliantië, die uutgroeide tout d’Illiged’Hillige Liga, die de Fransche uut ItoaliëItalië verdrêef en de Florentynsche Republiek ten vol brocht in 1512, woadeure dan de Medici kostn werekêern me d’ulped’hulpe van e Spoans leger. Soderini wierd ofgezet en verbann.

IpDen 1111stn moarte 1513 wierd Giovanni de’ Medici tout paus Leo X gekoozn. Je was ton nog mo 37 joar oud, mo j’aadj’had ol e lange kerkelikke carrière me veel ervoarienge achter de rugge.

Je volgde Julius II ip, die surtout g’interesseerd gewist was in oorlogoorloogn voern. De kardinoaln wildegn gin paus mi die ollêne mo zyn eign wille deure drêef, en de kunstenoars, dichters en schryvers woarn blye met de nieuwn paus, die de liefde vo kunst en literateure mee krêeg van zyn voader Lorenzo il Magnifico en ôok omdat ‘n verstandig en gemanierd was en e vriendelik karakter aadhad.

In 1515 volgde Frans I Lodewyk XII van Frankryk ip. Venetië begost nu ’n alliantiealliantië me Frans I en deur underhunder overwinnienge binst de Slag van Marignano veroverdn ze de verloorn gebiedn were.

Leo X ‘s andacht ols paus gienk surtout uut no kunst, literateure en theoater. Je gaf ipdrachtn an [[Rafaël]] en [[Michelangelo]]. Je breidde de Vaticoansche bibliotheke uut en de grôte bouwwerkn in ItoaliëItalië wierdn vôortgezet. Je profiteerdeg’ ôok van ’t leevn, gaf vele geld uut an extravagante fêestn en j’a zelfs ’n olifant Hanno.

De koepel van de Sint-Pietersbasilieke was ountworpn deur Michelangelo, mo d’r loagn olleneollêne nog mo fundamentn. Vo de bouwwerkn te stimuleern begost Leo X, die ossan mo geld te kort aadhad, lik z’nzyn voorgangersvôorgangers ofloatn van zoundn te verkoopn, mo je zag nie in dan de tydn veranderd woarn en je krêeg miserie me den augustynermonnik MaartenMaartn Luther.

In april 1517 woarn d’r ênigte kardinoaln die emhem probeerdegn te vermôordn. Kardinoal Petrucci was de stoker, en Riario van ’t Pazzi-komplot, Soderini, Castellesi en Sauli woarn d’r ôok by betrokkn. Den dokteur van de paus, Pietro Vercelli uut Firenze, wierd ommegekocht vo z’nzyn patiënt te vergiftign, mo ’t plang mislukte en Petrucci en Vercelli wierdn ter dôod gebrocht.

In ’t noajoar van 1517 most ’n emhem bezig oudnhoudn met e theologische ruuzje me Maarten Luther, die zorgde vor e definitieve breuke in de Kerke en ‘t ountstoan van ‘t Protestantisme.

IpDen 2828stn juni 1519 volgde [[Keizer Karel V]] Maximiliaan I ip, woadeure da Spanje en Duutsland in êen klap tegoare in ’t zelfste keizerryk kwoamn.

In ’t joar 1521 woarn d’r were veel conflictn in ItoaliëItalië en discuusjes me Frans I, wa dat vor e toenoaderienge zorgde tusschn de paus en de keizer.

Lik zyn voorgangersvôorgangers, was ’t ôok zyn droom van me z’nzyn familie e grôotngrôte ItalioanschnItalioansche stoat te moakn. In ’t zuudn wildeg’t ie [[Lorenzo II de' Medici|Lorenzo II]] in ’t keuninkryk Napels anstelln en in ’t nôordn, in Lombardeye, e nieuwnnieuwe stoat vo z’nzyn broere [[Giuliano di Lorenzo de' Medici|Giuliano]] stichtn. Me Toscane in andnhandn en de Kerkelikke Stoat d’r tusschn zoun de’ Medici hêel ’t schiereiland in underhunder macht enhen. Mo Keizer Karel en Frans I peisdegn doar anders over, en met den vroegn dôod van zowel Giuliano (in 1516) of Lorenzo (in 1519) mocht Leo X hêlegans e punt zettn achter zyn droom.

IpDen 1919stn november 1521 verloorn de Fransche Milaan, wat dat emhem, nog e bitje vô zyn dôod, styf blye makte.

Je wierd zounder grafstêen begroavn in ’t Vaticoan, mo loater ist ’n overgebrocht no de basilieke Santa Maria sopra Minerva in Rome, woa da kardinoal [[Ippolito de' Medici]] e poar joar loater e grafmonument vor emhem liet moakn deur Raffaello da Motelupo.

Zyn ipvolger was den ênigstn OllandschnHollandschn paus in de geschiedenisse: Paus Adrianus VI.