Ploatntektoniek: verschil tussen versies
Verwijderde inhoud Toegevoegde inhoud
kGeen bewerkingssamenvatting |
k sp |
||
Regel 1:
[[Image:Plates tect2 en.svg|thumb|350px|De tektonische ploatn van de weirld woarn in den twiddn elt vande twientigste êeuwe in koarte gebrocht.]]
'''Ploatntektoniek''' (van 't Grieks ''tekton'', wadda "bouwer" of "daklegger"
De lithosfeer is upgebrookn in wadda '''tektonische ploatn''' wordt genoemd. In 't gevol van d' eirde zyn d' er acht
* grenzn worda ploatn noar mankoar toe beweeg en botsn
* grenzn worda ploatn van mankoar wegbeweegn, met een sprêediengscenter tussn de twêe
* grenzn woarda ploatn langs mankoar schuuvn (transformfoutn)
Eirdbeviengn, [[vulkoan|vulkoann]], gebergtevormienge en oceoantroggn koomn ollemoale vôorn
==Ontwikkelienge van de theorie==
Regel 26:
De butenste laagn van d' eirde zyn ounderverdêeld in de lithosfeer en den asthenosfeer. In een mechanisch upzicht is de lithosfeer kouder en rigieder, binst dat den asthenosfeer warmer en mêer vervormboar is. In termn van warmteoverdracht koelt de lithosfeer of deur conductie, binst dat den asthenosfeer ook warmte verliest deur convectie. 't Verschil tussn de lithosfeer en den asthenosfeer moe nie verward wordn met 't verschil in chemische samenstellienge tussn de korst en de mantel: olletwêe kunn'n dêel uutmaakn van de lithosfeer of den asthenosfeer, afhankelik van den druk en de temperateure.
't Hoofdprincipe van ploatntektoniek is dat de lithosfeer bestoat uut verschillende tektonische ploaten die beweegn up een visco-elastische asthenosfeer (da
Tektonische ploatn bestoan uut een lithosferische mantel met der bovenup twêe sôortn korst: den oceoankorst (vroeger ''sima'' genoemd, achter de mêest vôorkommende elementn [[silicium]] en [[magnesium]]), en de continentoale korst (vroeger ''sial'' genoemd achter de elementn [[silicium]] en [aluminium]]). De dikte van de korst hangt of van zyn ouderdom: de joungste laagn, teegn de mid-oceoanse begkeetn, is zoa'n 6 km dikke, binst dat in de subductiezones, achter dat de korste voar miljoenn joarn ofekoeld hèt de lithosfeer typisch 100 km dikke is. Typische continentoale lithosfeer hèt een dikte van 200 km, moar da kan ook varieern ten gevolge van bergkeetns en oude ''cratons''. 't Verschil in dikte is ook te zien in de korste: oceoankorste is typisch 6 km dikke, binst da continentoale korst 35 km dikke is.
Regel 34:
Tektonische ploatn kunn'n zoawel oceoanische as continentoale korst bevattn. Bevôorbêeld, den Afrikoanse Ploate omvat nie ollêene 't continent van Afrika, moar ook gedêeltn van den oceoanbodem van den Atlantischen en den Indischen Oceoan. 't Verschil zit em voarol in hoe dan ze gevormd wordn: oceoanische korst word gevormd deur upwellienge van magma as 't gevolg van zêebodemsprêedienge, binst dat de continentoale korst deur eilandboogn en accretie van terroann gevormd wordt.
Omdat oceoanische korst een
==Sôortn ploategrenzn==
Regel 46:
John Tuzo Wilson erkende da deur wryvienge ploatn azoa moa nie langs mankoar kunn'n sliern, moar da spannienge upbouwt tussn de ploatn toet da de spannienge de wryvienge overkomt en de ploatn met een schok (een eirdbevienge) een endetje langs mankoar beweegn.
Een goe vôorbêeld van zoa'n sôorte ploategrenze is de San Andreasfoute an de westkust van Nôord
===Uutmankoargoande (constructieve) grenzn===
Regel 52:
An uutêendryvende grenzn beweegn de twêe ploatn van mankoar weg, wadda een gapienge schept da deur magma upgevuld wordt.
Sprêedienge langs een lange ounderzêese bergkeetn gelik in den Atlantischen Oceoan is nôois hêeltegansten uniform, en 't verschil verôorzakt transformfoutn. Over 't olgmêen is zon'n sôorte grenze veel minder actief wadda 't eirdbeviengn en vulkoann betreft, en doarom wordn ze dikwils ook passieve grenzn genoemd.
===Noamankoargoande (destructieve) grenzn===
Regel 68:
|}
Nie olle ploategrenzn zyn gemakkelik t' herkenn'n. Een vôorbêeld hiervan is den Alpiene / Middellandsezêese grenze worda twêe
==Dryfkracht voa de ploatnbewegienge==
Regel 86:
==Hudige ploatn==
===
De
*Afrikoanse Ploate omvat [[Afrika]] - Continentoale ploate
*Antarctische Ploate omvat [[Antarctica]] - Continentoale ploate
Regel 93:
*Indische Ploate omvat 't [[Indisch subcontinent]] en een dêel van den [[Indischen Oceoan]] - Continentoale ploate
*Eurasiatische Ploate omvat [[Azië]] en [[Europa]] - Continentoale ploate
*Nôord Amerikoanse Ploate omvat [[Nôord
*Zuud Amerikoanse Ploate omvat [[Zuud
*Pacifieke Ploate omvat den [[Stillen Oceoan]] - Oceoanische ploate
Regel 122:
[[et:Laamtektoonika]]
[[eu:Plaken tektonika]]
[[fa:تکتونیک
[[fi:Laattatektoniikka]]
[[fr:Tectonique des plaques]]
| |||