Brounstyd: verschil tussen versies

[[Ofbeeldienge:Grafeuvel uut brounstyd.jpg|right|thumb|GrafeuvelGrafheuvel uut den brounstyd]]

Den '''brounstyd''' es d'eeste cultuurperiode woa dadan de [[pre-istorieprehistorie|pre-istorischeprehistorische]] mienschn alloam makten da uut metoal bestound in plekke van steen. Den brounstyd begunt an 't ende van den [[neolithicum|joungn steentyd]] round 1800 v.C. en deurde by uus tout 800 v.C.

Deur et't verhittn van steens up ogehoge temperateure kreeg den pre-istorischnprehistorischn miens in de mot dan ze zo metoal uut steens kostn krygn. Deur da vloeiboar metoal up te vangn in ne steen woaruut dat er e vorme gekerfd wos en emhem toun te loatn ofkoeln, kostn ze zyder alloam (lik werktuugn, woapns) moakn da veel sterker wos dan da’tda 't van steen wos gemakt.

D'eeste werktuugn uut metoal bestoundn uut koper. 't Nadeel van zuver koper es da datte nie vree sterk en es. MoarMoa deuroe etj' koper mè en bitje tin (max. 10 %) te miengelnmiengelt, kryg je brouns. En brouns es vele keers sterker dan koper. In sommigesommigste streekn, wôdawoada tin nie gemakkelik te viendnvindn waswos, ênhèin de mensnmienschn koper mêmè 2- à 3 % arseniek gemiengeld, wadatwuk da à ongevêerpeu denprès zelstendezelste uutkomste aadha geliklik tin.

Dienen techniek komt uut et [[Middn-Oostn]]. Ze gootn doar ol brouns round 3000 v.C. Bitje mè ne kee gerochte brouns ook in Europa olgemeen in gebruuk. Ook in West-Vloandern zyn d’r brounzn voorwerpn gevoundn (byv. hielbylln in [[Oarelbeke]]). Da wiltwil doarom nie zeggn dan z’ierdie ookvoorwerpn hier gemakt ènhèin gewist want de boasismaterioaln vo brouns te moakn, (koper en tin,) vind je nie in de Lege Landn.

Brouns wos verhandeld en g’importeerd over grote ofstandn. Omda't nie gemakkelik te vindn wos olierolhier, èthèit steen (silex) lanks uze kantn noois helegansn deur brouns verdroungn gewist.

Archeoloogn peizn dadan de pre-istorischeprehistorische mienschn invanof den brounstyd underhunder meer begostn te t'organiseern. Want alloam moakn van metoal es moeilik, enda moe deur ne specialist gebeurn, da vroagt dus de nodige organisoasje.

Omda brouns styf zwoar es, kostn ze der gin ol te grote of lange voorwerpn van moakn. [[Bylle|Bylln]] woarn d’eeste voorwerpn diedan van brouns gemakt woarn. Der bestoan veel soortn van brounzn bylln, ’t es ol te ziene up wukke plekke en in wukke periode dan ze gemakt zyn.

*palstave

Recente voundstn<ref>Artikel ”Nieuw licht op bronstijd”, Geschiedenis Magazine, moarte 2008, blz. 5.</ref> wyzn up productie van brounzn voorwerpn up grote schoale diedan nie ollene vo eigen gebruuk zoudn gediend ènhèin.

Neffers de oggerd'hogger genoemde brounzn voorwerpn, zyn ook typisch vo die periode:

*'''reuze-euvelfiguurnheuvelfiguurn''' of geoglyfn, lik et't wit peird van Uffington (Iengeland), de reus van Cerne Abbas (Iengeland)

*'''hemelschyve van Nebra''', 1600 v.C., Die schyve es d'oudste voorstellienge van de [[zunne]], de moane, de sterrn en de Pleioadn uut den brounstyd. Z'es g'associeerd mè de Aunjetitz-cultuur (zie vodder).

*'''Klokbekercultuur''', West- en Middn-Europa, 2800 – 1900 v.C. Genoemd noa de typische vorm van underhunder eirdewerk.

Der zyn in West-Europa kopern voorwerpn gevoundn gewist moa bylange nie up zukke grote schoale lik brouns. West-Europeesche archeoloogn anzien den kopertyd ollene moa lik enne kortn overgangsfoazeovergank tusschn et [[neolithicum]] en den brounstyd. In ’t Middn-Oostn anzien ze den kopertyd wel lik en aparte periode.