Versie van 6 nov 2009 16:23 bewerkn Zeisterre (discuusjeblad \| bydroagn) beheerders 26.298 bewerkingen + cat ← Vorige veranderienge		Versie van 2 feb 2010 17:49 bewerkn ersteln Xqbot (discuusjeblad \| bydroagn) 10.249 bewerkingen k robot Erbij: ro:Carbon-14; cosmetische veranderingen Volgende veranderienge →
Regel 1: '''Koolstof-14''' of '''<sup>14</sup>C''' is een radioactieve isotoop van [[Carboun\|koolstoffe]] dat in 1940 ontdekt wiered deur Martin Kamen en Sam Ruben van 't unif van Berkeley. Zyn atoomkern bevat 6 protoonn en 8 neutroonn, die in den bovensten atmosfeer gevormd wordt deur d' inwerkienge van kosmische stroalienge up de stikstofatoomn in de lucht (<sup>14</sup>N). Koolstof-14 wordt deur olle levende organismn ingeoasemd, en doadeure bevat ieder organisch materioal een klêne hoeveelheid dervan. Achter dat een bêeste of een plante sterft vervolt <sup>14</sup>C were toet <sup>14</sup>N, en d' hoeveelheid koolstof-14 dat overbluuft kan deur radiometrische daterienge een anduudienge geevn van wanneer dat 't bêeste of plante gestorvn is. == Ontstoan en vervol == Der zyn drie nateurlik vôorkommende isotoopn van koolstoffe up d' eirde: 99% van d' atmosfeer is <sup>12</sup>C, 1% <sup>13</sup>C, en <sup>14</sup>C komt ollêne moa in spôorhoeveelheedn vôorn (0.0000000001%). Met een holfweirdetyd van 5730 ± 40 joar zoud een mens verwachtn dat der nietend van koolstof-14 zoud overbluuvn, moa omda 't olsan bygevormd wordt deur d' inwerkienge van kosmische stroalienge up de stikstoffe in de stratosfeer en de bovenste laagn van de troposfeer bluuft d' hoeveelheid koolstof-14 in d' atmsofeer min of mêer constant. Kosmische stroalienge verôorzakt de vormienge van thermische neutroonn die met stikstoffe reageern: Regel 12: :<math>\mathrm{~^{14}_{6}C}\rightarrow\mathrm{~^{14}_{7}N}+ e^- + \bar{\nu}_e</math> == Radiometrische daterienge == Koolstof-14 kan in radiometrische daterienge gebruukt wordn vô d' ouderdom van organisch materioal uut te viendn. Den techniek is uutgevoundn deur Willard Libby in 1949, en is tegenwôordig bruukboar vor organisch materioal toet an 60.000 joar oud. Vor ouder materioal is der nie genoeg koolstof-14 over vô meetboar te zyn. <sup>14</sup>C-daterienge wordt mêestol gebruukt vô de daterienge van archeologische overbluufsels. Den oungecalibreerdn ouderdom wordt uutgedrukt as joarn BP (''Before Present'', woardat ounder ''Present'' 't joar 1950 verstoan wordt). In 't begin wierd der veroundersteld dat d' hoeveelheid <sup>14</sup>C in den atmosfeer constant was, moar 't is nu dudelik gewordn dat d' ôorsprounkelike concentroasje kan verdubbeln noagelang dat de sterkte van de kosmische stroalienge verandert. 't Is doavn dan ouderdommn bepoald deur koolstof-14 moetn gecalibrèrd wordn deur ze te vergelykn met de resultoatn van [[dendrochronologie\|boomjoarriengn]] en kolkofzettieng in grottn. == Ounzekerheedn == [[~~Image~~Ofbeeldienge:Radiocarbon bomb spike.svg\|thumb\|300px<sup>14</sup>C / <sup>12</sup>C -verhoudienge (in [[Nieuw-Zêeland]] en [[Ôostenryk]]). De piek wordt verôorzakt deur nucleaire tests]] Gelik mè veel andere metiengn hèt den ouderdom bepoald deur de koolstof-14 methode een ounzekerheidsmarge. * De grôotte van d' ounzekerheid nimt toe noarmate da 't materioal ouder is, omdat der ton minder <sup>14</sup>C in zit. De meetboarheidsgrenze lig mêestol tusschn 58.000 en 62.000 joar. * Der mag gin contaminoasje mè nieuwer of levend materioal platseviendn, gelik ot oude bêendern angetast wordn deur micro-organismn. * Woaterplantn krygn een dêel van de koolstoffe, nie in de vorm van koolstofdioxide (CO<sub>2</sub>), moar in de vorm van upgeloste carbonoatn. Dikwils zyn koolstofverbiendiengn die in 't woater zyn upgelost ol oud, en bevattn winnig <sup>14</sup>C. 't Zelste geldt vô bêestn die woaterplantn eetn, en 't fenomeen is gekend as 't hardwoater-effect. * De beginconcentroasje van <sup>14</sup>C is nie olsan 't zelste omdat 't productieproces (ten gevolge van varioasjes in de kosmische stroalienge) nie de zelste hoeveelheid koolstof-14 makt. * Deur bovengroundse kernproevn in de periode 1955-1963 is d' hoeveelheid <sup>14</sup>C in den atmosfeer vor een endetje toegenoomn. * Koolstofdioxide komt ook vry deur de verbrandienge van fossiele brandstoffn. Omdan de dee vrê winnig <sup>14</sup>C bevattn absorbeern plantn CO<sub>2</sub> dat under ouder doe lykn dan z' echt zyn. [[Categorie:Nucleaire chemie]] Regel 34: [[ca:Carboni-14]] [[en:Carbon-14]] [[et:Süsinik-14]]▼ [[es:Carbono-14]]▼ [[eo:Karbono-14]] ▲[[es:Carbono-14]] ▲[[et:Süsinik-14]] [[fr:Carbone 14]] [[hi:कार्बन-१४ ]]▼ [[ga:Radacarbón]] ▲[[hi:कार्बन-१४ ]] [[ko:탄소-14]]▼ [[it:Carbonio-14]] [[ja:炭素14]] ▲[[ko:탄소-14]] [[pl:Węgiel-14]] [[pt:Carbono-14]] [[ro:Carbon-14]] [[sq:Karboni 14]] [[su:Karbon-14]]

Koolstof-14: verschil tussen versies