|
| noame = Lodewyk XIV
| leevn = [[1638]]-[[1715]]
| functie = KeuninkKeunienk van Frankryk
| periode = 1643 -[[1715]]
| vôorganger = Lodewyk XIII
| moeder = Anna van Oostnryk
}}
'''Lodewyk XIV''' (Frans: Louis XIV), van ’t uushuus Bourbon, bygenoamd de ZunnekeuninkZunnekeunienk (le Roi Soleil), (Saint-Germain-en-Laye, [[5 september]] [[1638]] - kastêel van Versailles, [[1 september]] [[1715]]), was van 14 meie 1643 keuninkkeunienk van [[Frankryk]].
== Zyn jeugd ==
Lodewyk XIV was de zeune van Lodewyk XIII van Frankryk en Anna van Oostnryk. Deur politieke belangn aadhaad ’n e multicultureeln achterground. Z’nZyn grôotouders langs voaders kant, Hendrik IV van Frankryk en Maria de Médici, woarn Frans en Italioans. Langs moeders kant, [[Filips III van Spanje]] en Margaretha van Oostnryk (1584-1611), olle twêe van ‘t [[Uushuus van [[Habsburg]], Spoans en Oostnryks.
Lodewyks geboorte kwam ounverwachts omda z’n ouders ol mêer of twintig joar getrouwd woarn en nog gin kinders aan. Twi joar loater kwamt er nog e zeune, Filips (1640-1701), êest ertog van Anjou, loater van Orléans. ▼
▲LodewyksZyn geboorte kwam ounverwachtsoenverwachts omda z’nzyn ouders ol mêer of twintigtwientig joar getrouwd woarn en nog gin kinderskienders aanhaan. Twi joar loater kwamt er nog e zeune, Filips (1640-1701), êest ertoghertog van Anjou, loater van Orléans.
O z’n voader stierf was Lodewyk nog gin vuuf joar oud en wierd z’n moeder regentesse. Ze koos Kardinoal Jules Mazarin vor êeste minister. Je was peter van Lodewyk en in moarte 1646 krêegt ’n de verantwoordelikeid vo d’ipvoedinge van em en ze broere. ▼
▲O z’nzyn voader stierf was Lodewyk nog gin vuuf joar oud en wierdkwam z’nzyn moeder regentesse. Ze kooskôos Kardinoal Jules Mazarin vor êeste minister. Je was peter van Lodewyk en in moarte 1646 krêegt ’n de verantwoordelikeidverantwoordelikheid vo d’ipvoedinged’ipvoedienge van emhem en zezyn broere.
Lodewyk was gin goein student, mo j’aa veel energie en charisma en van joungs of gingt ’n ol mee mè de veldtochtn. ▼
▲Lodewyk was gin goeingoeie student, mo j’aaj’haa veel energie en charisma en van joungsjoengs of gingtgiengt ’n ol mee mè de veldtochtn.
O den êeste minister Kardinoal Mazarin stierf, in 1661, begost Lodewijk XIV zelve te regeern. Je benoemdeg' zezelvn tout platsvervanger van God ip eirde: Droit Divin (goddelik recht). Ounder ’n absoluutn keunink ad ’t Frans parlement, de Fransche Stoatn-Generoal, in feite gin macht en ôok de ministers stoundn ounder zyn gezag. ▼
▲OIn den1661, êesteachter ministerden Kardinoaldôod Mazarin stierf, in 1661, begost LodewijkLodewyk XIV zelve te regeern. Je benoemdeg'benoemde zyn zezelvneign touttoet platsvervanger van God ip eirde: Droit Divin (goddelik recht). OunderOender ’n absoluutnabsolute keuninkkeunienk adhaad ’t Frans parlement, de Fransche Stoatn-Generoal, in feite gin macht en ôokook de ministers stoundnstoendn ounderoender zyn gezag.
== Kunst ==
Kardinoal Mazarin was e grootngrôte collectionneurverzoameloare van kunst en Lodewyk krêegt die interesse mee. J’aaJ’haa gevoel vo schilderkunst, architecteure, muziek en surtout vo dans, in dien tyd van grôot belang vor e goeie ipvoedingeipvoedienge. De vuuf boasispositiesboasisposiesjes van ‘t klassiek ballet kommnzyn van zyndien tyd en zeje zeggn dat ’nzou van z’nzyn zeevn7 toutoet z’nzyn zeevnentwintig27 joar twi eurheurn per dag traindegetraind hen.
Lodewyk eisteg ook d’absolute macht over kunst en cultuur. Je dulde gin teegnsproak. Je liet zelfs zyn minister van finansjes, Nicolas Fouquet, arresteren en ipsluutn in e fort toet an zyn dôod.
Lodewyk wildeg' ôok over kunst en cultuur absolute macht.
Je duldege gin teegnsproak. Je liet doarom e ki Nicolas Fouquet arresteren uut jalousie.
Je richtte de keuninklikkekeunienklikke Academie vo BeeldouwBeeldhouw- en Schilderkunst ip en je liet ôokook veel talent no Versailles kommn lik: André le Nôtre, Charles Le Brun, Jules Hardouin-Mansart, de schryver Molière, Jean-Baptiste Lully, Hyacinthe Rigaud, Jean Racine, François Girardon ...
Je zettezetteg e grotegrôte cultureelnculturele stempel ip ’t Europa van de 17ste êeuwe, de goudn êeuwe van Frankryk, en je makte van de [[barok]] de Lodewyk XIV-styl.
== Versailles ==
’t Kastêel van Versailles wierd gebouwd deur Lodewyk XIII en uutgebreid deur Lodewyk XIV. De luxe stak styf of teegn de situoatiesituoasje van ’t volk.
In meie 1682 veruusdeverhuusde Lodewyk XIV ’t Frans hof en ‘t gouvernement no Versailles. Binst ’t Ancien Regime van ’t uushuus Bourbon was Versailles den oofdzetelhoofdzetel van ’t absolutisme.
== Zyn oorloogn ==
[[Ofbeeldienge:France 1552 to 1798-fr.png|thumb|Veroveringn van Lodewyk XIV in ‘t oranje]]
Lodewyk XIV regeerde 54 joar, enwoavan doavandat voerdeg't‘n ie 32 joar oorlog voerde.
EenÊen van z’nzyn eesteêeste grotegrôte overwinningnoverwinniengn was den drieëntwintigstn juni 1658 in de Slag by Duunkerke (of de Slag in de Dunen) (23 juni 1658). Je was ton twintigtwientig joar oud. De Fransche woarn recent g’allieerd met d’Ingelsched’Iengelsche (ounderoender Oliver Cromwell). E coalitiecoaliesje van IngelscheIengelsche, Fransche en OllandersHollanders vochtn teegn ’t Spoans leger ounderoender leidingeleidienge van [[Juan II van Oostnryk]] in de [[Zudelikke Nederlandn]]. D’overwinningeD’overwinnienge was beslissend vo de Frans-Spoanschn oorlog en leidde touttoet ’t vredesverdrag de Vrede van de Pyreneeën, woarby da Spanje ’n deeldêel van de Zudelikke Nederlandn (Artesië, en stikkn van EnegouwnHenegouwn en Picardië) most ofstoan an Lodewyk XIV. En [[Filips IV van Spanje]] most Lodewyk z’nloatn trouwn mè zyn dochter Maria Theresia van Spanje beloovn.
* 1667 - 1668, de Devolutieoorlog
* 1672 - 1678, den OllandschnHollandschn oorlog, (met in [[1677]] de [[Slag by Kassel (1677)|Slag by Kassel]]) leidde tout de Vrede van Nymegen
* 1688 - 1697, de Neegnjoarign oorlog
* 1701 - 1713, de Spoanschn[[Spoansche Successieoorlog]]
Z’nZyn oorloogn ènhen ’t Frans territorium e heel stik vergrôotvergrodderd. OunderOender zyn regime veroverde Frankryk Elzas, Metz, Toul, Verdun, Roussillon, Artesië, [[Frans-Vloandern]], Koameryk, Franche-Comté, [[EnegouwnHenegouwn]].
Mo ‘t oofddoelhoofddoel van d’oorloogn, ‘t verenignverênign van de Spoansche en de Fransche kronekrône, is nie gelukt.
Je bekendeg' ip zezyn sterfbedde dat ’n te vele verzot gewist was ip oorlog voern.
== Zyn vrouwe ==
Achter de Vrede van de Pyreneeën aahaa [[Filips IV van Spanje]] z’nzyn dochter, Maria-Theresia van Spanje, moetn beloovn an Lodewyk, die eurheur nog mo drie doagn kende en ze klapte gin woord Frans. Ze trouwdn de neegnstn juni 1660 in Saint-Jean-de-Luz.
== Zyn joungesjoenges mè Maria-Theresia ==
Z’aanZ’haan zes joungesjoenges die ollemolle, uutgenoomn d’nde kroonprinskrôonprins, jounkjoenk stiervn:
* Lodewyk (1661-1711)
* Anne-Élisabeth (1662 - 1662)
[[Ofbeeldienge:Francoise Aubigne 1.jpg|thumb|Madame de Maintenon]]
Lodewyk XIV was gekend vo z’nzyn uutspattingnuutspattiengn, zowel ip gebied van eetn of ip gebied van vrouwn.
Zyn vrouwe Maria-Theresia was nie snel en Lodewyk aahaa veel maîtresses:
* Louise de La Vallière, ertoginnehertoginne
* Françoise-Athénaïs de Rochechouart de Mortemart
* Françoise d'Aubigné (Madame de Maintenon). Achter de dooddôod van z’nzyn vrouwe trouwdegtist ie‘n in ’t geheim met eurheur getrouwd in 1684
* Marie Mancini, nichte van Kardinoal Mazarin
* Olympe Mancini
* Anne-Lucie de La Mothe-Houdancourt
== JoungesJoenges mè z’nzyn maîtresses ==
Mè z’nzyn maîtresses aadhaad ‘n zestien of zeevntien joungesjoenges, woavan dan d’r achte erkend woarn.
Mè Mademoiselle de La Vallière:
* Marie Anne de Bourbon
* Louis Alexandre de Bourbon
Lodewyk XIV is ols machtspoliticus styf bekwoam gewist en je makte vanmiek Frankryk ’t grotste ryk van ’t continent. ▼
Je wierd ipgevolgd deur e regent vo zyn achterklêenzeune Lodewijk XV van Frankryk. Omdat ’n zo lange geregeerd aadhaad woarn z’nzyn eign zeune en zyn klêenzeune ol gestorvn. ▼▲Lodewyk XIV is ols machtspoliticus styf bekwoam gewist en je makte van Frankryk ’t grotste ryk van ’t continent.
De twi volgnde keuningnkeuniengn woarn veel minder sterk en 74 joar achter z’nzyn dooddôod zoudt ‘t Ancien Régime by de Fransche RevolutieRevoluusje instortn. ▼▲Je wierd ipgevolgd deur e regent vo zyn achterklêenzeune Lodewijk XV van Frankryk. Omdat ’n zo lange geregeerd aad woarn z’n eign zeune en klêenzeune ol gestorvn.
▲De twi volgnde keuningn woarn veel minder sterk en 74 joar achter z’n dood zoudt ‘t Ancien Régime by de Fransche Revolutie instortn.
[[Categorie: Nieuwn tyd]]
| 