geen bewerkingssamenvatting
k (robot Anders: br:Tiegezh Habsburg) |
Geen bewerkingssamenvatting |
||
|
[[Ofbeeldienge:Picswiss_AG-24-05.jpg|thumb|
[[Ofbeeldienge:Schweiz Frühmia Adel.svg|thumb|<center>'t Gebied van de Habsburgers roend 1200 in 't roze]]
[[Ofbeeldienge:HRR 14Jh.jpg|thumb|<center>'t Gebied van de Habsburgers (1273-1378) in 't oranje]]
Et '''Huus Habsburg''' was e belangryke Europeesche dynastie, genoemd achter et kastêel Habichtsburg in Aargau, nu e kanton in Zwitserland. De Habsburgers woarn ofkomstig uut Zwitserland.
[[Rudolf I van Duutsland|Rudolf van Habsburg]] was van 1273 den êestn Habsburgsche keunienk van Rôoms-Duutsland. In 1278 krêegt ‘n de controle over Ôostnryk deur Ottokar II van Boheemn te versloan, die hertog van Ôostnryk was. De Habsburgers regeerdn nog mêer of zes êeuwn over Ôostnryk.
Met [[Albrecht II van Duutsland]] begost in 1438 de periode van de Habsburgsche keizers.
Ze regeerdn ook nog over Boheemn en Hongareye en loater over et [[Hertog van Bourgondië|Hertogdom Bourgondië]], Spanje en Portugal met de bezittiengn over zêe en Nôord-Italië.
Kykt noa:
*[[Hillig Rôoms Ryk#Huus Habsburg|De Habsburgers van et Hillig Rôoms Ryk]].
[[Maximiliaan I|Maximiliaan van Ôostnryk]] trouwde mè [[Maria van Bourgondië]]. Achter heur dôod in 1482 begost de periode van de Habsburgsche Nederlandn. Vo de [[Noordelikke Nederlandn]] toet 1581 (officieel 1648). Vo de [[Zudelikke Nederlandn]] toet 1795.
[[Keizer Karel V]] stoend de Nederlandn en de Spoansche gebiedn of an zyn zeune [[Filips II van Spanje]], en Ôostnryk, Rôoms Duutsland en de keizerskrône an zyn broere [[Ferdinand I van et Illig Rôoms Ryk|Ferdinand I]], woadeure da zyn weireldryk gesplitst wierd in de [[Spoansche Habsburgers|Spoanschn tak]], die begost by zyn voader [[Filips I van Kastilië|Filips I]], en den Ôostnrykschn tak by Ferdinand I.
De Spoanschn tak stierf uut in 1700 en wierd vervangn deur den Anjou-tak van et huus Bourbon oender [[Filips V van Spanje]].
In 1736 trouwde [[Maria-Theresia van Ôostnryk|Maria-Theresia]], dochter van [[Karel VI van et HRR|Karel VI]], mè [[Frans I van et HRR|Frans III]] van [[Ipper-Lotharingen#D’hertoogn van Ipper-Lotharingen|Lotharingen]]. Tegoare hen ze de ''Habsburg-Lotharingen'' dynastie gesticht, die blêef bestoan toet in 1806.
De latste keizer van et HRR, Frans II, kwam in 1804 keizer van Ôostnryk. Da keizerryk blêef bestoan toet in 1918.
===
Rekenienge houdnd met de stamboom van de Acta Murensia uut 1160, die wel nie hêel betrouwboar is, zou Guntram de Rykn anzien zyn ols de stamvoader van et Huus Habsburg.
Vo da [[Rudolf I van Duutsland|Rudolf van Habsburg]] keunienk kwam, woarn de Habsburgers groavn in et Zwitserland en et zuudwestn van Duutsland van nu.
*Guntram de Rykn (ca. 930-973) was groaf in Breisgau en hertog van Muri. Je was ofkomstig uut den Elzas en voader van:
*Lanzelin of Kanzelin (950-991), groaf van Altenberg, Klettgau en Thurgau. Zyn zeuns woarn: Radbot, Rudolf, Werner en Landolf.
===Groavn van Habsburg===
*Radbot (985-1045). Oender hem wierd ’t Habsburgkastêel gebouwd en et Muri-klôoster van de Benedictynn gesticht in Aargau. Zyn zeuns woarn: Werner I, Otto I en Albrecht I.
*Werner I (1030-1096). Zyn zeuns woarn: Otto II en Albrecht II.
*Otto II († 1111). Je zoudt den êestn gewist zyn die hem ''von Habsburg'' liet noemn. Je was de voader van:
*Werner II († 1167), voader van:
*Albrecht III († 1199), voader van:
*Rudolf II († 1232), voader van Rudolf III en:
*Albrecht IV (ca.1188-1239), voader van Rudolf IV, die loater keunienk Rudolf I van Duutsland kwam. De Habsburgsche bezittiengn wierdn gesplitst tusschn Albrecht IV en zyn broere Rudolf III. Albrecht hield Aargau en de westelikke stikkn en Rudolf III krêegt de ôostelikke stikkn.
* [[Rudolf I van Duutsland]] was den êestn Habsburger in de lyste van de monarchn van ‘t [[Hillig Rôoms Ryk]]. Je was keunienk mo gin keizer. In 1278 krêegt ‘n de controle over Ôostnryk deur Ottokar II van Boheemn, die hertog van Ôostnryk was, te versloan in de Slag van Marchfeld. ’t Hertogdom blêef nog 640 joar oender de Habsburgers. In 1706 wierd et HRR ipgezeid deur [[Napoleong]]) en Frans II van de dynastie Habsburg-Lotharingen kwamt den êeste keizer van Ôostnryk oender de noame Frans I. De keizers van Ôostnryk hieldn under titel van aartshertog van Ôostnryk toet achter de [[Twidde Weireldoorloge]] in 1918 (Êeste Ôostnryksche Republiek).
===Hertoogn van Ôostnryk (1282-1452)===
*Rudolf I (1278-1282)
*Rudolf II, zeune van Rudolf I, hertog van Ôostnryk en Stiermarkn (1282–1283), tegoare mè zyn broere:
* Albrecht I van Duutsland, hertog (1282–1308), keunienk (1298–1308). Zyn zeuns woarn: Rudolf III, Frederik I, Leopold I, Albrecht II, Otto, Hendrik
*Rudolf III (1298–1307)
*Frederik I (1308–1330), tegoare mè zyn broere:
*Leopold I (1308–1326)
*Albrecht II (1330–1358), tegoare mè:
*Otto (1330–1339)
*Rudolf IV (1358–1365), oudste zeune van Albrecht II, brocht in 1359 den titel van hertog noar '''Aartshertog''', mo de nieuwn titel wierd moar officieel erkend in 1453.
Achter zyn dôod wierd ’n ipgevolgd deur zyn twi broers Albrecht III en Leopold III, die tegoare regeerdn toet dan ze in 1379, by et Verdrag van Neuberg, de Habsburgsche gebiedn splitstn.
*Albrecht III hield et hertogdom Ôostnryk.
*Leopold III krêeg o.a. Stiermarkn mè Wiener Neustadt, Karinthië, Krain en Tirol.
De lyne van Albrecht III stierf uut in 1457 en de gebiedn kwoamn loater were tegoare in 1490.
===Lyne van d’Albertynn===
*Albrecht III (1365-1395)
*Albrecht IV (1395–1404), zyn zeune
*Albrecht V (1404–1439]), zyn zeune, of [[Albrecht II van Duutsland]] (1438–1439), keunienk van et [[Hillig Rôoms Ryk]], gin keizer.
*Ladislaus Posthumus (1440–1457), zyn zeune, keunienk van Boheemn en Hongareye
===Lyne van de Leopoldynn===
*Leopold III (1365-1386). Zyn zeuns woarn Willem, Leopold IV, Ernst den Yzern, Frederik IV
*Willem (1386–1406)
*Leopold IV (1386-1411)
*Ernst den Yzern (1406-1424), voader van:
*Frederik V (1439-1490), of keizer [[Frederik III van et Hillig Rôoms Ryk|Frederik III]], voader van [[Maximiliaan I|Maximiliaan van Ôostnryk]].
*Albrecht VI (1446-1463), zyn broere
=== Aartshertog van Ôostnryk (1453-1918) ===
Rudolf IV (1358–1365), oudste zeune van hertog Albrecht II, brocht in 1359 den titel van hertog noar aartshertog. Da gebeurde by et middelêeuws document de ''Privilegium Maius'', achter gedoan van et ''Privilegium Minor'' van 1156, woaby dat oender keizer Frederik Barbarossa et markgroafschap Ôostnryk ’n hertogdom kwam.
Keizer Karel IV van et HRR wilde de nieuwn titel nie erkenn en ’t was mo van 1453, oender keizer [[Frederik III van et Hillig Rôoms Ryk|Frederik III]] da den titel, die automoatisch overg’erfd wierd deur den oudste zeune en vergelykboar was mè prinsn in andere keuniengshuuzn, officieel erkend wierd.
Loater wierd de Pragmatieke Sanctie van 1713 ingevoerd in ’t vôordêel van [[Maria-Theresia van Ôostnryk|Maria-Theresia]], woaby da dochters ook under voader kostn ipvolgn.
D’aartshertoogn:
*Van [[Frederik III van et Hillig Rôoms Ryk|Frederik III]] (1453) toet Frans II (1706): de keizers van et [[Hillig Rôoms Ryk]].
*Van Frans I (1704) toet Karel I (1918): de keizers van Ôostnryk.
===De Spoansche Habsburgers===
[[Ofbeeldienge:Carlos segundo80.png|thumb|<center>De stamboom van Karel II toogt dat er veel intêelt was]]
[[Filips I van Kastilië]], stichtte de [[Spoansche Habsburgers]] deur in 1496 te trouwn mè [[Johanna van Kastilië]].
*[[Filips I van Kastilië|Filips I]] (1504-1506)
*[[Karel V van et Illig Rôoms Ryk|Karel I]] (1516-1556)
*[[Filips II van Spanje|Filips II]] (1556-1598)
*[[Filips III van Spanje|Filips III]] (1598-1621)
*[[Filips IV van Spanje|Filips IV]] (1621-1665)
*[[Karel II van Spanje|Karel II]] (1665-1700)
Achter zyn dôod brak de [[Spoansche Successieoorlog]] (1701-1713) uut, die resulteerde in de [[Vrede van Utrecht]], woaby da [[Filips van Anjou]] erkend wierd ols keunienk Karel V van Spanje.
{{Commonscat|House of Habsburg|Huus Habsburg}}
[[Categorie: Habsburg]]
| |||