|
Met den terme '''d'êeste Germôansche klankverschuvienge''' weirdweirdt een ounderscheêdounderscheid beschreevn tusschn de Germôansche toaln en et Proto-Indo-Europees (''PIE'', de vôoroudere van ol d' Indo-Europeesche toaln) beschreevn. De wet van Grimm, lik da z'oôkôok genoemd weirdweirdt, wier round 1822 vandeur Jakob Grimm definitief uutgewerkt. Je beschryfbeschryft ne reêsmereesme overêenkomstn tusschn sommigte plofklankn (explosievn) en wruufklanknwryfklankn (fricatievn) in de Germôansche toaln en plofklankn in ander' Indo-Europeesche toaln (Grimm gebruukte vôorol et Latyn en 't Grieks in zyn vergelykiengn). Je weirdweirdt omschreevn ols de lenitie (mouillerienge of medeklienkerverzochtienge) van plofklankn binstvanuut et't Proto-Indo-Europees noa 't [[Proto-Germôans]] (''PGm'', de vôoroudere van ol de Germôansche toaln). De verschuvienge bestôad uut drie dêeln (hier vôorvô de dudelikeiddudelikheid versimpeld weregegeevn):
*Proto-Indo-Europeesche stemlôze plofklankn verandern in stemlôze wruufklanknwryfklankn:
::{| border="1" cellpadding="2" cellspacing="0"
|-
|*f, *þ, *χ
|}
::'''Ipmerkienge 1:''' /*þ/ stôa' vôorvô th lik in 't Iengels ''thick'', /*χ/ is den Hollandsche ch-klank
::'''Ipmerkienge 2:''' Hier en in andere deêlndêeln van de wet van Grimm bluufbluuft de plekke van [[articulatiearticuloatie]] (dus de plekke wôar dat de klank gevormd weirdweirdt) bykans etzeldeetzelste. Den bilabioale plofklank /*p/ weirdweirdt ôok nen bilabioale wruufklankwryfklank /*f/, etc.
*Proto-Indo-Europeesche stemhèènde plofklankn meh stemme weirn stemlôos:
::{| border="1" cellpadding="2" cellspacing="0"
|-
|*p, *t, *k
|}
*Proto-Indo-Europeesche stemhèènde g'aspireerde plofklankn meh stemme verliezn hulder aspiratieaspiroatie en weirn ong'aspireerde stemhèènde plofklankn meh stemme:
::{| border="1" cellpadding="2" cellspacing="0"
|-
!PIE
!PGm
!West-VloamsVlams
|-
|*pe'''t'''ro-
|}
Die Germôansche klankwettn, gecombineerd meh klankverschuviengn die vôor ander' Indo-Europeesche toaln ontdekt zyn, moakn et meugelik voevan de verwachtenverwachte overêenkommnde klank te definieern tusschn verschillig' Indo-Europeesche toaln.
De Germôansche /*b-/ ('t stripke wild zeggn: in 't begun van e woord) kom byvôorbild mêestol overêen met de [[Latyn]]sche /*f-/, de [[Grieks]]che /p<sup>h</sup>-/, de Sanskrietsche /b<sup>h</sup>-/, de Sloavische, Baltische of Keltische /b-/, etc, binst dat de Germôansche /*f-/ mêestol correspondeercorrespondeert met de Latynsche, Grieksche, Sanskrietsche, Slavisch' en Baltische /p-/ en meh /0-/ (ginnen begunnde medeklienkere) in 't Keltisch. Den êeste reêsmereesme overêenkomstn komd overêen med et Proto-Indo-Europeesche /*b<sup>h</sup>-/ en de latstn med et Proto-Indo-Europeesche /*p-/ (verschoovn in de Germôansche toaln, verdweenn in de Keltische toaln en b'houdnbewoard in d'andere genoemde groepn).
Der zyn ênigt' uutzounderiengn ip de wet van Grimm die in de vôorbildn buutn beschouwienge gelôatn zyn en datdie 'nGrimm zelve ol beschreevn hoad en die lôater van andere toalkundig'toalkundign uutgewerkt wiern. D' uutzounderiengn ip de wet van Grimm die 't meêst in d' ôge spriengn, kreegn hulder verklôarienge in nen anvullnde klankwet: de Wet van Verner (1857).
==De Wet van Verner==
Volgns de Wet van Grimm zoudn d' Indo-Europeesche stemlôze plofklankn /*p/, /*t/ en /*k/ moetn overêen kommn met de Proto-Germôansche /*f/, /*þ/ (th-klank) en /*χ/ (ch-klank). In de mêeste gevolln was da waârwoar, môar in sommigte specifieke gevollen kwammnkwoamn ze pertank meh de stemhèènde variant van die klankn meh stemme (/*b/, /*d/ en /*g/) overêen.
Verner kwam derachtere dad on de Proto-Germôansche stemlôze wruufklanknwryfklankn /*f/, /*þ/ en /*χ/ weirndirect onmiddellikweirn vôorafgegôanvôorofgegôan vandeur eene klemtôonlôze lettergrepe, dan ze danton stemhèèndstemme weirnkrêegn, dus /*b/, /*d/ of /*g/. Verner ounderzocht of da fenomeen voakernog vôorkwammêer vôornkwam en je besofbesefte da 't ôok gold't geval was vôorvô de /*s/ die nor een /*z/ verschoof.
E klassiek vôorbild van ''PIE /*t/ > PGm /*d/'' is 't woord vôorvô ''vôadere''. Proto-Indo-Europees hè ''*pH2te:r'' (''H2'' stôa' vôor een sôorte a en de dubbele puntepunt vôor ne lange klank) en Proto-Germôans hè ''*fade:r'' (in plekke van 't met de wet van Grimm te verwachtn ''*faþe:r'').
[[Categorie:Toalkunde]]
[[af:Eerste Germaanse klankverskuiwing]]
| 