Wales: verschil tussen versies

'''Wales''' (in 't Welsh ''Cymru'', uutgesprookn as "kumrie") makt dêel uut van 't [[Verênigd Keunienkryk]]. An 't ôostn èt een grenze med Iengeland en vô de reste grenze 't an de zêe (den Ierse Zêe in 't nôordn en 't westn, en het ''Bristol Channel'' an 't zuudn. D' er weunn omtrent drie miljoen mensn in Wales, vô 't grotste gedêelte in steedn gelik Cardiff, Swansea en Newport in 't zuudn van 't land. [[Cardiff]] is den oofstad med een bevolkienge van 317.500 mensn. 't Land is twêetoalig, met Iengels en Welsh as d' officiêle toaln.

 

[[Ofbeeldienge:800px-Caerleon Amphitheatre.jpg|thumb|Amfitheoater in Caerleon]]

D' êeste vermeldienge van Wales kom van de Romeinen, van den tyd dan ze Grôot Brittanië veroverd aan. Under kampn woarn mêestol in 't zuudn geleegn, mê deftige garnizoensteedn in Caerleon (wôdan de restn van een amfitheoater kunn'n gezien wordn) en Caerwent. 't Er wierd ook goud upgedolvn in ''Dolaucothi'' in Carmarthenshire. Achter dên de Romeinn vertrokkn woarn is Wales verbrokkeld in verschillende onafhankelike prinsdommn, en die situoatie is azô gebleevn toet an de invoasie van de Normandiërs in 1066. Gelik de Romeinen vôr under ên de Normandiërs under vôrol in 't zuudn gevestigd.

 

 

Mêer recent, mê de vormienge van ''Plaid Cymru'' in 1925, is 't er een bitje van een nationalistische heruplevienge gebeurd, wa dat ten lange leste toet de vorming van een ''Welsh Assembly'' in 1997 aanleidienge hê gegeevn. Alhowel dat gin echt parlement is, êt den Assembly toch beperkte wetgevende bevoegdheedn.

 

[[Ofbeeldienge:450px-Map of Wales.svg.png|thumb|Koarte van Wales]]

Wales is een schiereiland ten westn van Midden-Iengeland, met een uppervlakte van 20.779 km². 't Meet ongeveer 274 km van nôord toe zuud, en 97 km van ôost toe west. Aangezien dat Wales an drie kantn an de zêe grenst, êt een kustlyne van mêer dan 1200 km. 't Er zyn verschillende eilandn, mô môr êenn, ''Ynys Môn'' of Anglesey êt een redelike grôotte.

Geologisch gesprookn is Wales vô 't grotste dêel upgemakt van rotsen van den oundersten elt van 't Paleozoicum. Ounder mankoar ên Roderick Murchison en Adam Sedgwick grôote dêeln van Wales beschreevn, en dôdeure zyn de drie oudste perioodn van 't Paleozoicum genoemd achter Wales zelve (Cambrium,de latynse name vô Wales) of achter Keltische stammn van de Romeinsen tyd (Ordovicium en Siluur). Bovendien zyn Snowdonia en de Brecon Beacons goeie plekkn vô den invloed van gletsjers in den [[Ystyd]] up 't landschap vô jezelven te zien.

 

 

[[Ofbeeldienge:800px-Wales blaenavon bigpit.jpg|thumb|"Big Pit" mynmuseum teegn Blaenavon]]

Van 't begin van den industriêle revolutie êt Wales an de spits gestoan vô groundstoffn. Round Merthyr Tydfill wierd der ol yzererts opgegraavn an 't ende van d' achtiend' êeuwe, en kooln zyn in grôot hoeveelheedn ontgint gedeurende de negentiende en de twientigste êeuwe. Van den twêeden elt van de twientigst' êeuwe hen de groundstoffn van belang beginn'n inboetn. Achter de latste koolmynersstakinge van 1984/85 zyn de mêeste diepe mynn geslootn gewordn, en den latsten, Tower Colliery, is in 2008, achter 13 joar bedryf under eign beheer toegegoan.

3. Pontcysyllte kanaal en aquaduct (2009)

 

[[Ofbeeldienge:398px-Millennium Stadium, Cardiff, Wales.jpg|thumb|'t Millennium stadium in Cardiff]]

De mensn van Wales zyn van Keltische ofkomste, en under toale is verwant aan Iers en Schots Gaelic, Bretoens en 't uutgestorvn Cornish.

Wa da de populaire muziek betreft ejje naamn gelik Tom Jones, Shirley Bassey, en mêer recent de Manic Street Preachers, de Stereophonics, Charlotte Church, Catherine Jenkins en Duffy.

 

[[Ofbeeldienge:Pembrokecastle 2006.jpg|thumb|Pembroke kasteel]]

Die rare name was gegeevn an een streke in 't zuudn van Pembrokeshire, wôr dan Vlamiengn in den twoalfsten êeuwe nô toe zyn gemigreerd. 't Is ollemolle begost in 't joar 1106, on stormn de Vlamse kust vrê schoa en aangedoan. 'n Groot aantal Vlamiengn en asiel gezocht in Iengeland, wôdan z' êest med open oarms ontvangn zyn. Moar achter een tydje begost de platselike bevolkienge te klaagn, en den Iengelsen keunink, Henri I, ê beslootn under ollemolle tope nô Pembrokeshire te veruuzn, woar dan ze 't goed deen mê de wullehandel. In den ''Brut y Tywysogyon'' (Kroniek van Welshe prinsn) wordn ze beschreevn as "a certain folk of strange origins and customs occupy the whole cantref of Rhôs the estuary of the river Cleddau, and drove away all the inhabitants of the land". 't Is olleszins azô dat er in die streke gin Welsh gesprookn wierd, zels in den tyd dat de reste van de streke wel nog Welsh klapte.

 

[http://whc.unesco.org/en/statesparties/gb Unesco World Heritage United Kingdom]

 

[[roa-rup:Wales]]

[[ru:Уэльс]]

[[scn:Galles]]

[[sco:Wales]]