Wikipedia

Karel V van et Illig Rôoms Ryk: verschil tussen versies

Interactief door geschiedenis bladeren
← Vorige veranderiengeVolgende veranderienge →
Verwijderde inhoud Toegevoegde inhoud
VisueelWikitekst
DixonDBot (discuusjeblad | bydroagn)
112 bewerkingen
k [r2.6.5] robot Eraf: ksh:Karl V. (HRR)
Pastel (discuusjeblad | bydroagn)
4.476 bewerkingen
Geen bewerkingssamenvatting
Regel 3:
| noame = Karel V
| leevn = [[1500]]-[[1558]]
|functie1 = [[Ofbeeldienge:Banner of the Holy Roman Emperor (after 1400).svg|35px|left]] [[Lyste van Rooms-Duutsche keuniengn en keizers van et Hillig RôomsRooms Ryk#Huus Habsburg (1438-1740)|Keizer van et HRR]]
| periode1 = [[1520]] (officieel [[1530]]) -1556<br />Rôoms-DuutsDuutsche keunienk :<br />[[1519]]-[[1530]]
| vôorganger1 = [[Maximiliaan I]]
| ipvolger1 = [[Ferdinand I van et Illig Rôoms Ryk|Ferdinand I]]
| functie2 = [[Ofbeeldienge:Flag - Low Countries - XVth Century.png|25px|left]] [[Lêge Landn|Soeverein van de Nederlandn]]
| periode2 = [[1506]] -[[1555]]
| vôorganger2 = [[Filips I van Kastilië|Filips dende SchoonnSchôonn]]
| ipvolger2 = [[Filips II van Spanje]]
| functie3 = [[Ofbeeldienge:Blason Castille Léon.svg|25px|left]]KeuninkKeunienk van Castilië en Léon<br />[[Ofbeeldienge:Escudo Corona de Aragon y Sicilia.png|25px|left]]KeuninkKeunienk van Aragon en Sicilië<br />[[Ofbeeldienge:Napoli1808.jpg|30px|left]]KeuninkKeunienk van NapelsNoapels
| periode3 = [[1516]] -1556
| vôorganger3 = Ferdinand II van Aragon
| ipvolger3 = [[Filips II van Spanje]]
| functie4 = [[Ofbeeldienge:Flag of Austria.svg|25px|left]] [[Habsburg#Aartshertog van Ôostnryk (1453-1918)|Aartshertog van Oostnryk]]
| periode4 = [[1519]] - [[1521]]
| vôorganger4 = [[Maximiliaan I]]
| ipvolger4 = [[Ferdinand I van et Illig Rôoms Ryk|Ferdinand I]]
| voader = [[Filips I van Kastilië|Filips dende SchoonnSchôonn]]
| moeder = [[Johanna van Kastilië]]
}}
[[Ofbeeldienge:Karel-V-rijken.jpg|thumb|300px|<center>Zyn bezittiengn]]
[[Ofbeeldienge:Charles V Arms-personal.svg|thumb|150px100px|<center>Zyn woapnschild]]
'''Karel V''' ([[Gent]], [[24 februoari]] [[1500]] -Yuste ([[Spanje]]), [[21 september]] [[1558]]) vanwas ’tde huuszeune van [[Habsburg]],Filips was soevereinI van Kastilië|Filips de [[NederlandnSchôonn]] en [[Johanna van 1506Kastilië|Johanna toutde 1555,Woanzinnige]].
 
keunink van Spanje, Sicilië en [[Napels]] van 1516 tout 1556 en keunienk van et [[Hillig Rôoms Ryk]] van 1519 tout 1530. In 1520 wierd 'n in Aakn gekrôond tout keizer en in 1530 officieel in Bologna. Je was keizer van et Hillig Rôoms Ryk tout an zyn trôonsofstand in 1556. J’haad ook Spoansche kolonies in [[Amerika]] en der wierd gezeid dat 'n regeerdeg’ over e ryk woa da de zunne nôois ounder gienk.
J’erfde de [[Lêge Landn|Habsburgsche Nederlandn]] van zyn voader an zyn zes joar. Je was keunienk van Spanje, Sicilië en [[Noapels]] van 1516, en Rôoms-Duutsche keunienk van 1519. Je was keizer van et [[Hillig Rôoms Ryk]] tout an zyn trôonsofstand in 1556 in ’t vôordêel van zyn joungere broere [[Ferdinand I van et Illig Rôoms Ryk|Ferdinand I]]. Je was in 1520 gekrôond tout keizer in Aken, en in 1530 officieel in Bologna. Je was doa de latste keizer die hem liet krôonn deur den paus. J’haad ook Spoansche kolonies over zêe.
 
Ze noemn hem Keizer Karel en je zei da de zunne in zyn keunienkryk nôois ounder gienk.
 
== Zyn familie ==
Karel wasis degeboorn zeunein van’t [[Filips IPrinsenhof van Kastilië|Filips den Schoonn]] en [[Johanna van Kastilië]], bygenoamd de WoanzinnigeGent. Zyn grôotouders langs voaders kant woarn [[Maximiliaan I]] en [[Maria van Bourgondië]]. Zyn grôotouders langs moeders kant woarn Ferdinand II van Aragon en [[Isabella I van Kastilië]]. UnderZyn joungstetante dochter,was Catharina van Aragon, was keuniginne van [[Iengeland]] en d’êeste vrouwe van [[Hendrik VIII van Iengeland]].
 
Karel was doadeure erfgenoam van de drie grotste dynastien van Europa: et [[Huus Habsburg]] van de [[Lyste van Rooms-Duutsche keuniengn en keizers van et Hillig Rooms Ryk#Huus Habsburg|Habsburg Monarchie]]; et [[Bourgondiërs#Hertoogn van Bourgondië van ’t huus Valois|Huus Valois-Bourgondië]] van et [[Hertog van Bourgondië|Hertogdom Bourgondië]]; en et Huus Trastámara van de krône Castilië, Léon en Aragon.
== Zyn leevn ==
Karel is den vierentwientigstn februoari 1500 geboorn in Gent, in ’t Prinsnhof.
O z’n voader stierf in 1506 erfdegt ie de Nederlandn. Deurdat ’n mo zes joar oud was most 'n e regent hen, mor omda Maximiliaan ook nog most regeern over [[Duutsland]] en [[Oostnryk]] gaft ’n ‘t regentschap over an z'n dochter en dus tante van Karel, [[Margaretha van Oostnryk]]. Je steldeg’ eur in 1507 an als [[Landvoogdn van de Habsburgsche Nederlandn|landvoogdesse]]. Ze vestigdeg’ eur in [[Mecheln]] en miek eur stad d’hoofdstad van de Nederlandn. Karel wierd doa dus grôotgebrocht en leerdeg’ azo Vlams en Frans klappn. Loater ook nog Spoans, Duuts en Italioans.
 
== Karel en zyn voader in Mecheln==
In 1515 wierd ’n in [[Brussel]] mêerderjoarig verkloard en krêegt ’n ‘t gezag over de gewestn Vloandern, Mecheln, Holland, Zêeland, Henegouwn, Naamn, Broabant, Limburg, Overmaas en Luxemburg.▼
Achter den Dôod van [[Karel de Stoutn]] in 1477, vestigde zyn weeuwe [[Margaretha van York]] heur in Mecheln. Ze kocht er et Hof van Koameryk, ‘n eigndom van Jan van Bourgondië, de bastoardzeune van [[Jan zounder Vrees]] en bisschop van Koameryk.
 
Achter den dôod van zyn dochter, [[Maria van Bourgondië]], wierd heur vint Maximiliaan I nie anveird deur de Vlamsche steedn en surtout Gent was ipstandig. Ze speeldn boas over zyn twi jounges [[Filips I van Kastilië|Filips]] en [[Margaretha van Oostnryk (1480-1530)|Margaretha]].
't Volk was blye van were besteurd te wordn deur etwien van under, mo Karels Spoans keuninkschap en Duuts keizerschap maktn de Nederlandn definitief oundergeschikt an de keizerlikke belangn van de Habsburgers.
 
In 1485 stoptn de Gentenoars under verzet en Maximiliaan brocht zyn zeuntje Filips, die ton 7 joar oud was, no Margaretha van York in Mecheln. In 1486 verkocht z’heur paleis an ’t stadsbesteur en ze verhuusde nor e klinder huus. De stad Mecheln gaf et paleis an Maximiliaan en Filips.
Margaretha van Oostnryk blêef landvoogdesse tout in 1530 en ze wierd ipgevolgd deur e zuster van Karel, [[Maria van Ongareye (1505-1558)|Maria van Hongareye]], weduwe van Lodewyk II van Hongareye.▼
 
Filips, en loater ook zyn vrouwe [[Johanna van Kastilië|Johanna]], blêevn doa tout dan z’in 1502 vertrokkn no Spanje. Ze lietn under drie oudste jounges die ol geboorn woarn, Eleonora, Karel en Isabella, achter by Margaretha van York. Karel zyn broere [[Ferdinand I van et Illig Rôoms Ryk|Ferdinand]] is loater geboorn in Spanje. In 1505, on zyn ouders were woarn, is zyn zusje [[Maria van Ongareye (1505-1558)|Maria]] geboorn. Margaretha van York stierf in 1503 en Filips in 1506. Zyn vrouwe Johanna was in verwachtienge van under joungste dochter, Catharina, die in Spanje geboorn is.
Achter den dôod van z’n grôtvoader Ferdinand II in 1516 kwamt 'n keunink van Spanje, Sicilië en Napels en achter den dôod van z’n andere grôtvoader Maximiliaan I ook van ’t Hillig Rôoms Ryk. Je veroverdeg’ ook grôte gebiedn in Centroal- en Zuud-Amerika.▼
 
In 1507 stelde Maximiliaan zyn dochter, Karel zyn tante [[Margaretha van Oostnryk (1480-1530)|Margaretha]], an als regente en [[Landvoogdn van de Habsburgsche Nederlandn|landvoogdesse van de Habsbursche Nederlandn]]. Ze vestigdeg’ heur in ’t paleis in Mecheln. Karel wierd doa grôotgebrocht en je lêerde Vlams en Frans klappn. Loater ook nog Spoans, Duuts en Italioans.
Karels grotste vyandn woarn de Turkn, de protestantn en Frans I van Frankryk, die geregeld Italië binn viel. ▼
 
==Mêerderjoarig==
Ip 24 februoari 1525 versloeg Karel Frans I in de [[Slag by Pavia (1525)|slag by Pavia]].
[[Ofbeeldienge:Tizian 082b.jpg|thumb|left|<center>Zyn portret deur [[Titiaan]]]]
▲In 1515 wierd ’nie in [[Brussel]] mêerderjoarig verkloard en krêegt ’nie ‘t gezag over de gewestn Vloandern, Mecheln, Holland, Zêeland, Henegouwn, NaamnNoamn, Broabant, Limburg, Overmaas en Luxemburg.
 
▲AchterIn 1516, achter den dôod van z’n grôtvoadergrotvoader Ferdinand II, in 1516 kwamt 'nie keuninkkeunienk van Spanje, Sicilië en NapelsNoapels, en in 1519, achter den dôod van z’n andere grôtvoadergrotvoader Maximiliaan I, ook van ’t Hillig Rôoms-Duutsche Rykkeunienk. Je veroverdeg’ ook grôte gebiedn in Centroal- en Zuud-Amerika.
 
In 1520 (officieel 1530) kwamt ie keizer van et Hillig Rôoms Ryk. Je veroverdeg’ ook grôte gebiedn in Centroal- en Zuud-Amerika.
 
▲Deur zyn Spoans keunienkschap en Duuts keizerschap kwoamn de Nederlandn definitief oundergeschikt an de keizerlikke belangn van de Habsburgers. Margaretha van Oostnryk blêef landvoogdesse tout in 1530 en ze wierd ipgevolgd deur eKarel zusterzyn vanjoungere Karelzuster, [[Maria van Ongareye (1505-1558)|Maria van Hongareye]], weduweweeuwe van [[Lodewyk II van Hongareye]].
 
▲KarelsKarel zyn grotste vyandn woarn de Turkn, de protestantn en Frans I van Frankryk, die geregeld Italië binn viel. De 24e februoari 1525 versloeg Karel Frans I in de [[Slag by Pavia (1525)|slag by Pavia]].
 
== Vrouwe en jounges ==
[[Ofbeeldienge:Joanna of castile with her children.jpg|thumb|<center>Karel mè zyn moeder en zusje]]
D’nKarel tienstntrouwde moartede 152610e trouwdegtmoarte ie1526 met [[Isabella van Portugal (1503-1539)|Isabella van Portugal]], de dochter van Emanuel I van Portugal. Z'nUnder jounges woarn:
* [[Filips II van Spanje]] (21 meie 1527 -13 september 1598)
* Maria van Spanje (21 juni 1528 -26 februoari 1603), trouwde mè [[Maximiliaan II]] (keizer van ’t Hillig Rôoms Ryk)
Regel 53 ⟶ 66:
* Johanna van Habsburg (24 juni 1535 -7 september 1573)
* Johan (1539)
Karel had ook veelvele maîtresses. Johanna van der Ghenst was de moeder van [[Margaretha van Parma]] en Barbara Blomberg de moeder van [[Juan van Oostnryk|Don Juan]], twêe van z'n bastoardkienders die loater landvoogd woarnkwoamn.
 
==Zyn hervormiengn in de Nederlandn==
In 1543 kost Karel V, met et ''Verdrag van Venlo'', Gelre en Zutphen by zyn gewestn voegn. Van da joar wordn de Nederlandn ook de [[Zeventien Provinciën]] genoemd.
 
Met et ''Verdrag van Augsburg'' van [[26 juni]] [[1548]] kost ie verkrygn dan de Zeventien Provinciën als êen stoat gezien wierdn, en zovele of ounofhankelik kwoamn van et Hillig Rôoms Ryk.
 
Met de ''Pragmatieke Sanctie'' van [[4 november]] [[1549]] wierd er bepoald dan de Nederlandn ossan mostn tegoare bluuvn ounder êen keunienk on ze overg’erfd wierdn.
 
== Trôonsofstand en loater leevn ==
[[Ofbeeldienge:Frans Francken II - Troonsafstand Karel V.jpg|thumb|left|<center>Allegorie ip zyn trôonsafstand van 25 oktober 1555 in Brussel]]
Deur de vele conflictn memè Frankryk en de Ottomoannd’Ottomoann gerakte Karel vrêe vermoeid. Jeen je sukkeldeg’ ook memè z’nzyn gezoundheid en te middn van z’n latste conflict liet ‘n ’t vervolg van den oorloge over an z’n zeune Filips II.
 
In 1555 stound ’nie de Nederlandn of an hemzyn zeune Filips II, en in 1566 ook Spanje, NapelsNoapels, Sicilië en de Spoansche kolonies.
 
De keizerskrône en de Oostnryksched’Oostnryksche erflandn stound ’nie of an z’n broere [[Ferdinand I van et Illig Rôoms Ryk|Ferdinand I]]. Doadeure wierd KarelsKarel zyn weireldryk van de Habsburgers gesplitst in e [[Spoansche Habsburgers|Spoanschn tak]] en ’n Oostnrykschn tak.
 
’t Ende van z’n leevn brocht ‘nie deure in ‘t San Jéronimoklôoster in Yuste woardat ’nie den eênentwientigstn september 1558 stierf.
 
[[Ofbeeldienge:Herencia del Emperador Carlos V, Carlos I como Rey de España.svg|700px|center|border]]
Overgenomen van "https://vls.wikipedia.org/wiki/Karel_V_van_et_Illig_Rôoms_Ryk"