Huus Habsburg: verschil tussen versies

[[Ofbeeldienge:Schweiz Frühmia Adel.svg|thumb|<center>'t Gebied van de Habsburgers roendround 1200 in 't roze]]

Et '''Huus Habsburg''' was e belangryke Europeesche dynastie, genoemd achter et kastêel Habichtsburg in Aargau, nu e kantonkantong in Zwitserland. De Habsburgers woarn ofkomstig uut Zwitserland.

Groaf [[Rudolf I van Duutsland(HRR)|Rudolf IV van Habsburg]] waskwam vanin 1273 den êestnêeste HabsburgscheRooms-Duutsche keunienk van Rôomset [[Lyste van Rooms-DuutslandDuutsche keuniengn en keizers van et Hillig Rooms Ryk#Huus Habsburg|Huus Habsburg]] als Rudolf I. In 1278 krêegt ‘nie de controle over Ôostnryk deur Ottokar II van [[Boheemn]] te versloan, die hertog van Ôostnryk was. De Habsburgers regeerdn nog mêer of zes êeuwn over Ôostnryk.

MetHertog [[Albrecht II (HRR)|Albrecht V van DuutslandOostnryk]] begostkwam in 1438 Rooms-Duutsche keunienk als Albrecht II, en begost de periode van de [[Lyste van Rooms-Duutsche keuniengn en keizers van et Hillig Rooms Ryk#Huus Habsburg (1438-1740)|Habsburgsche keizers]].

Ze regeerdn ook nog over Boheemn en Hongareye en loater over et [[Hertog van Bourgondië|Hertogdom Bourgondië]], Spanje en Portugal met de bezittiengn over zêe en Nôord-Italië.

Rekenienge houdnd met de stamboom van de Acta Murensia uut 1160, die wel nie hêel betrouwboar is, zou Guntram de Rykn anzien zyn olsals de stamvoader van et Huus Habsburg.

Vo da [[Rudolf I van Duutsland(HRR)|Rudolf van Habsburg]] keunienk kwam, woarn de Habsburgers groavn in et Zwitserland en et zuudwestn van Duutsland van nu.

*Radbot (985-1045). OenderOunder hem wierd ’t Habsburgkastêel gebouwd en et Muri-klôoster van de Benedictynn gesticht in Aargau. Zyn zeuns woarn: Werner I, Otto I en Albrecht I.

*Otto II († 1111). Je zoudt den êestn gewist zyn die hem ''von Habsburg'' liet noemn. Je was de voader van: Werner II

*Werner II († 1167), voader van: Albrecht III

*Albrecht III († 1199), voader van: Rudolf II

*Rudolf II († 1232), voader van Rudolf III en: Albrecht IV

*Albrecht IV (ca.1188-1239), voader van Rudolf IV, die loater keunienk Rudolf I van Duutsland kwam.
De Habsburgsche bezittiengn wierdn gesplitstverdêeld tusschn Albrecht IV en zyn broere Rudolf III. Albrecht hield Aargau en de westelikke stikkn en Rudolf III krêegt de ôostelikke stikkn.

* [[Rudolf I van(HRR)|Rudolf DuutslandIV]] was den êestn Habsburger in deet lyste[[Lyste van deRooms-Duutsche monarchnkeuniengn en keizers van ‘tet [[Hillig Rooms Ryk#Huus Habsburg|Hillig Rôoms Ryk]] als Rudolf I. Je was keunienk mo gin keizer.

In 1278 krêegt ‘nie de controle over Ôostnryk, deur Ottokar II van Boheemn, die hertog van Ôostnryk was, te versloan in de Slag van Marchfeld. ’t Hertogdom blêef nog 640 joar oenderounder de Habsburgers.

In 17061806 wierd et HRR ipgezeid deur [[Napoleong]]), en Frans II van de dynastie Habsburg-Lotharingen, kwamt den êeste keizer van Ôostnryk oenderounder de noame Frans I. De keizers van Ôostnryk hieldn under titel van aartshertog van Ôostnryk toettout achter de [[Twidde Weireldoorloge]] in 1918 (Êeste Ôostnryksche Republiek).

* Albrecht I van Duutsland, hertog (1282–1308), keunienk (1298–1308). Zyn zeuns woarn: Rudolf III, Frederik I, Leopold I, Albrecht II, Otto, Hendrik

*Rudolf III (1298–1307), of Rudolf I van Boheemn, was den êeste keunienk van [[Boheemn]] van et Huus Habsburg

Achter zyn dôod wierd ’nie ipgevolgd deur zyn twi broers Albrecht III en Leopold III, die tegoare regeerdn toettout dan ze in 1379, by et Verdrag van Neuberg, de Habsburgsche gebiedn splitstn.

Rudolf IV (1358–1365), oudste zeune van hertog Albrecht II, brocht in 1359 den titel van hertog noar aartshertog. Da gebeurde by et middelêeuws document de ''Privilegium Maius'', achter gedoan van et ''Privilegium Minor'' van 1156, woaby dat oenderounder keizer Frederik Barbarossa et markgroafschap Ôostnryk ’n hertogdom kwam.

Keizer Karel IV van et HRR wilde de nieuwn titel nie erkenn en ’t was mo van 1453, oenderounder keizer [[Frederik III van et Hillig Rôoms Ryk|Frederik III]] da den titel, die automoatischotomoatisch overg’erfd wierd deur den oudste zeune en vergelykboar was mè prinsn in andere keuniengshuuzn, officieel erkend wierd.

Loater wierd de Pragmatieke Sanctie van 1713 ingevoerd in ’t vôordêel van [[Maria- Theresia van Ôostnryk|Maria- Theresia]], woaby da dochters ook under voader kostn ipvolgn.

*Van [[Frederik III van et Hillig Rôoms Ryk|Frederik III]] (1453) toettout Frans II (17061806): de keizers van et [[Hillig Rôoms Ryk]].

*Van Frans I (1704) toettout Karel I (1918): de keizers van Ôostnryk.

[[Ofbeeldienge:Carlos segundo80.png|thumb|<center>De stamboom van Karel II toogt dat er veelvele intêelt was]]

Achter Karel II zyn dôod brak de [[Spoansche Successieoorlog]] (1701-1713) uut, die resulteerde in de [[Vrede van Utrecht]], woaby da [[Filips van Anjou]] erkend wierd olsals keunienk Karel V van Spanje.