Lodewyk XIV: verschil tussen versies

Verwijderde inhoud Toegevoegde inhoud
k r2.5.2) (robot Erbij: yo:Louis 14k ilẹ̀ Fránsì
Pastel (discuusjeblad | bydroagn)
Geen bewerkingssamenvatting
Regel 3:
| noame = Lodewyk XIV
| leevn = [[1638]]-[[1715]]
| functie = [[Ofbeeldienge:France moderne.svg|25px|left]] [[Lyste van keuniengn van Vrankryk#Huus Bourbon|Keunienk van Frankryk]]
| periode = 1643 -[[1715]]
| vôorganger = Lodewyk XIII
Regel 13:
 
== Zyn jeugd ==
Lodewyk XIV was de zeune van Lodewyk XIII van Frankryk en Anna van Oostnryk. Deur politieke belangn haad ’nie e multicultureeln achterground. Zyn grôotouders langs voaders kant, Hendrik IV van Frankryk en Maria de Médici, woarn Frans en Italioans. Langs moeders kant, [[Filips III van Spanje]] en Margaretha van Oostnryk (1584-1611), olle twêe van ‘t huus van [[Habsburg]], Spoans en Oostnryks.
 
Zyn geboorte kwam oenverwachtsounverwachts omda zyn ouders ol mêer of twientig joar getrouwd woarn en nog gin kienders haan. Twi joar loater kwamt er nog e zeune, Filips (1640-1701), êest hertog van Anjou, loater van Orléans.
 
O zyn voader stierf was Lodewyk nog gin vuuf joar oud en kwam zyn moeder regentesse. Ze kôos Kardinoal Jules Mazarin vor êeste minister. Je was peter van Lodewyk en in moarte 1646 krêegt ’nie de verantwoordelikheid vo d’ipvoedienge van hem en zyn broere.
 
Lodewyk was gin goeie student, mo j’haa veel energie en charisma en van joengsjoungs of giengt ’nie ol mee mè de veldtochtn.
 
In 1661, achter den dôod Mazarin, begost Lodewyk XIV zelve te regeern. Je benoemde zyn eign toettout platsvervanger van God ip eirde: Droit Divin (goddelik recht). OenderOunder ’n absolute keunienk haad ’t Frans parlement, de Fransche Stoatn-Generoal, in feite gin macht en ook de ministers stoendnstoundn oenderounder zyn gezag.
 
== Kunst ==
Kardinoal Mazarin was e grôte verzoameloare van kunst en Lodewyk krêegt die interesse mee. J’haaJ’ha gevoel vo schilderkunst, architecteure, muziek en surtout vo dans, in dien tyd van grôot belang vor e goeie ipvoedienge. De vuuf boasisposiesjes van ‘t klassiek ballet zyn van dien tyd en je zou van zyn 7 toettout zyn 27 joar twi heurn per dag getraind hen.
Lodewyk eisteg ook d’absolute macht over kunst en cultuur. Je dulde gin teegnsproak. Je liet zelfs zyn minister van finansjes, Nicolas Fouquet, arresteren en ipsluutn in e fort toettout an zyn dôod.
 
Je richtte de keunienklikke Academie vo Beeldhouw- en Schilderkunst ip en je liet ook veelvele talent no Versailles kommn lik: André le Nôtre, Charles Le Brun, Jules Hardouin-Mansart, de schryver Molière, Jean-Baptiste Lully, Hyacinthe Rigaud, Jean Racine, François Girardon ...
 
Je zetteg e grôte culturele stempel ip ’t Europa van de 17ste êeuwe, de goudn êeuwe van Frankryk, en je makte van de [[barok]] de Lodewyk XIV-styl.
Regel 37:
 
== Zyn oorloogn ==
[[Ofbeeldienge:France 1552 to 1798-fr.png|thumb|<center>Veroveriengn van Lodewyk XIV in ‘t oranje]]
Lodewyk XIV regeerde 54 joar, woavan dat ‘nie 32 joar oorlog voerde.
Êen van zyn êeste grôte overwinniengn was de Slag by Duunkerke (of de Slag in de Dunen) (23 juni 1658). Je was ton twientig joar oud. De Fransche woarn recent g’allieerd met d’Iengelsche (oenderounder Oliver Cromwell). E coaliesje van Iengelsche, Fransche en Hollanders vochtn teegn ’t Spoans leger oenderounder leidienge van [[Juan II van Oostnryk]] in de [[Zudelikke Nederlandn]]. D’overwinnienge was beslissend vo de Frans-Spoanschn oorlog en leidde toettout ’t vredesverdrag van de Pyreneeën, woarby da Spanje ’n dêel van de Zudelikke Nederlandn (Artesië, en stikkn van Henegouwn en Picardië) most ofstoan an Lodewyk XIV. En [[Filips IV van Spanje]] most Lodewyk loatn trouwn mè zyn dochter Maria Theresia van Spanje.
 
* 1659: [[Vrede van de Pyreneeën]]: ende van de Spoans-Franschn oorlog (1635-1659)
Regel 47:
* de [[Spoansche Successieoorlog]] 1701-1713 ([[Vrede van Utrecht]])
 
Zyn oorloogn hen ’t Frans territorium e heel stik vergrodderd. OenderOunder zyn regime veroverde Frankryk Elzas, Metz, Toul, Verdun, Roussillon, Artesië, [[Frans-Vloandern]], Koameryk, Franche-Comté, [[Henegouwn]].
Mo ‘t hoofddoel van d’oorloogn, ‘t verênign van de Spoansche en de Fransche krône, is nie gelukt.
 
Je bekendeg' ip zyn sterfbedde dat ’nie te vele verzot gewist was ip oorlog voern.
 
== Vrouwe en joengesjounges ==
[[Ofbeeldienge: Charles_Beaubrun_María_Teresa_de_Austria_y_el_Gran_Delfín.jpg|200px|thumb|<center>Zyn vrouwe Maria-Theresia met under zeune [[Lodewyk, le Grand Dauphin]]]]
Achter de Vrede van de Pyreneeën haaha Filips IV van Spanje zyn dochter, Maria-Theresia van Spanje, moetn beloovn an Lodewyk, die heur nog mo drie doagn kende en ze klapte gin woord Frans. Ze trouwdn de neegnstn juni 1660 in Saint-Jean-de-Luz.
 
Z’haan zes joengesjounges die ollemolle, uutgenoomn de krôonprins, joenkjounk stiervn:
* [[Lodewyk, le Grand Dauphin]] genoemd (1661-1711)
* Anne-Élisabeth (1662 - 1662)
Regel 66:
== Zyn maîtresses ==
Lodewyk XIV was gekend vo zyn uutspattiengn, zowel ip gebied van eetn of ip gebied van vrouwn.
Zyn vrouwe Maria-Theresia was nie snel en Lodewyk haaha veelvele maîtresses:
[[Ofbeeldienge:Francoise Aubigne 1.jpg|thumb|200px|<center>Madame de Maintenon]]
* Louise de La Vallière, hertoginne
* Françoise-Athénaïs de Rochechouart de Mortemart
* Françoise d'Aubigné (Madame de Maintenon).
Achter de dôod van zyn vrouwe ist ‘nie in 1684 in den duuk met heur getrouwd
* Marie Mancini, nichte van Kardinoal Mazarin
* Olympe Mancini
Regel 81:
* Lydie de Rochefort-Théobon
* Marie Angélique de Fontanges
* Henriette Anne Stuart van IngelandIengeland
* Claude de Vin des Œillets
* Anne-Lucie de La Mothe-Houdancourt
 
== JoengesJounges mè zyn maîtresses ==
Mè zyn maîtresses haad ‘nie zestien of zeevntien joengesjounges, woavan dan d’rder achte erkend woarn.
 
Mè Mademoiselle de La Vallière:
Regel 99:
* Louis Alexandre de Bourbon
 
Lodewyk XIV is olsals machtspoliticus styf bekwoam gewist en jeFrankryk miekkwam Frankrykounder hem ’t grotste ryk van ’t continent.
 
Je wierd ipgevolgd deur e regent vo zyn achterklêenzeune Lodewijk XV van Frankryk. Omdat ’nie zo lange geregeerd haad woarn zyn eign zeune en zyn klêenzeune ol gestorvn.
De twi volgnde keuniengn woarn veel minder sterk en 74 joar achter zyn dôod zoudt ‘t Ancien Régime by de Fransche Revoluusje instortn.