Zunnestelsel: verschil tussen versies

Verwijderde inhoud Toegevoegde inhoud
+ cat
Geen bewerkingssamenvatting
Regel 1:
[[Ofbeeldienge:Planets2008.jpg|right|390px|thumb|Planeetn en dwergplaneetn van 't zunnestelsel. Diameters zyn noa schoale, moa afstand toet de zunne nie.]]
't '''Zunnestelsel''' bestoat uut de zunne en ol d' astronomische hemellichoamn die der round droain en die ollemolle ontstoan zyn deur 't involln van een grôte wolke van gaze en ys omtrent 4.6 miljaar joar geleen. De mêeste hemellichoamn droain round de zunne in een redelik platte schyve die 't ''ecliptisch vlak'' wordt genoemd. 't Grotste dêel van de massa van 't zunnestelsel buutn de zunne wordwordt upgemakt deur de acht planeetn die in redelik rounde boann zittn. De vier binnenste, Mercurius, Venus, d' [[Eirde]] en Mars (de terrestrische planeetn) bestoan hoofzakelik uut rotse en metoal. De vier butenste planeetn, Jupiter, Saturnus, Uranus en Neptunus (de gasreuzn) bestoan voar een grôot dêel uut waterstoffewoaterstoffe en helium.
 
't Zunnestelsel omvat ook twêe gordels van klêendere hemellichoamn. De [[asteroïde|asteroiedngordel]], die tussn Mars en Jupiter ligt, gelykt up de terrestrische planeetn omdan ze ook voar 't mêerendêel uut rotse en metoal bestoan. An den andere kant, de hemellichoamn van de Kuipergordel bestoan hoofzakelik uut waterwoater- ammoniak- en meethaanys. Vuuf hemellichoamn in die gordels, Ceres, Pluto, Haumea, Makemake en Eris wordn geklasseerd as dwergplaneetn, omdan ze genoeg zwoartekracht hèn vor een rounde vorm t' hèn.
 
Verderup ligt den hypothetische Oortwolke, up een afstand van mêer dan duusd kêern den afstand van de Kuipergordel, woarvan dat er gepeisd wordt dat het de bronne van ol de langetermynkomeetn is. Binn'n de grenzn van 't zunnestelsel beweegn der under veel klêendere hemelhemellichoamn gelik komeetn, meteoroiedn en interplanetair stoflichoamnstof. Verder is 't er nog de zunnewiend, wadda plasma is da van de zunne wegstrôomt en an de butenkant van 't zunnestelsel de ''heliopause'' vormt woarda de zunnewiend 't interstellair medium tegenkomt.
 
Zes van de planeetn en drie van de dwergplaneetn hèn nateurlike satellietn, die "moann" genoemd word achter den eirde zyn moane. Olleviere de gasreuzn hèn planetaire riengn die uut stof en ysdêeltjies upgemakt zyn.
 
== Ontdekkienge en exploroatie ==
Voa verschillende duzende joarn wistn de mensn nie van 't bestoan van een zunnestelsel. Ze peisdn dat d' eirde in 't middn van 't heelal stille stound, en da 't firmament, met de sterrn en de planeetn derup round d' eirde droaide.
 
Nicolaus Copernicus was den êesten die een wiskundig model berekende da vôorspelde dat de zunne in 't midden van 't zunnestelsel moest stoan. Deur Vorderiengnvorderiengn in 't maakn van telescoopn en vôoruutgang in de kennisse van de fysische wettn (Galileo Galilei, Johannes Kepler en [[Isaac Newton]]) is 't gedacht dat de zunne in 't midden van 't zunnestelsel stoat en dan d' andere planeetn, juste gelik d' eirde, der round giengnengiengn, beginn'n anvèrdboar te maakn. Mêer recent hèn betere telescoopn gelik den Hubbletelescoop en onbemande ruumtevoarttuugn gelik ''Pioneer'' en ''Voyager'' ons de planeetn en veel van under moann loatn zien as lichoamn met een geologie van under eign.
 
== Structeure ==