Koolstof-14: verschil tussen versies

Verwijderde inhoud Toegevoegde inhoud
Addbot (discuusjeblad | bydroagn)
k Bot: Migrating 32 interwiki links, now provided by Wikidata on d:q840660 (translate me)
Geen bewerkingssamenvatting
Regel 1:
'''Koolstof-14''' of '''<sup>14</sup>C''' is een radioactieve isotoop van [[Carboun|koolstoffe]] dat in 1940 ontdekt wieredwerd deurdoor Martin Kamen en Sam Ruben van 't unif van Berkeley. ZynZijn atoomkern bevat 6 protoonnprotonen en 8 neutroonnneutronen, die in dende bovenstenbovenste atmosfeer gevormd wordtworden deurdoor d'de inwerkiengeinwerking van kosmische stroaliengestraling upop de stikstofatoomn in de lucht (<sup>14</sup>N). Koolstof-14 wordt deurdoor ollealle levende organismnorganismen ingeoasemdingeademd, en doadeuredaardoor bevat ieder organisch materioalmateriaal een klênekleine hoeveelheid dervanervan. Achter dat een bêestedier of een planteplant sterft vervoltvervalt <sup>14</sup>C wereweer toettot <sup>14</sup>N, en d'de hoeveelheid koolstof-14 dat overbluuftoverblijft kan deurdoor radiometrische dateriengedatering een anduudiengeaanduiding geevngeven van wanneer dat 'thet bêestedier of plantede plant gestorvngestorven is.
 
== OntstoanOntstaan en vervolverval ==
DerEr zyn drie nateurliknatuurlijke vôorkommendevoorkomende isotoopnisotopen van koolstoffekoolstof upop d'de eirdeaarde: 99% van d'de atmosfeer is <sup>12</sup>C, 1% <sup>13</sup>C, en <sup>14</sup>C komt ollênealleen moamaar in spôorhoeveelheednspoorhoeveelheden vôornvoor (0.0000000001%). Met een holfweirdetydhalfwaardetijd van 5730 ± 40 joar zoudzou een mens verwachtnverwachten dat derer nietendniets van koolstof-14 zoudzou overbluuvnoverblijven, moamaar omdaomdat 'thet olsanconstant bygevormdbij gevormd wordt deurdoor d'de inwerkiengeinwerking van kosmische stroaliengestraling upop de stikstoffestikstof in de stratosfeer en de bovenste laagnlagen van de troposfeer bluuftblijft d'de hoeveelheid koolstof-14 in d'de atmsofeer min of mêermeer constant. Kosmische stroaliengestraling verôorzaktveroorzaakt de vormiengevorming van thermische neutroonnneutronen die met stikstoffestikstof reageernreageren:
 
:<sup>1</sup>''neutron'' + <sup>14</sup>N → <sup>14</sup>C + <sup>1</sup>''proton''
 
GelikZoals andere sôortnsoorten koolstoffekoolstof reagèrtreageert koolstof-14 met zeurstoffezeurstof en vormt koolstofdioxide, die tonzich met de resterest van 'thet CO<sub>2</sub> miengeltmengt in de lègernlagere atmosfeer. OundanksOndanks 'thet feit dadat koolstof-14 een atôommassaatoommassa van 14.003241 hètheeft verschilt het in chemische eigenschappn moamaar winnigweinig van geweungewoon koolstoffekoolstof, en doadeuredaardoor wordt het deurdoor bêestndieren en plantn ingeoasemdingeademd gelikzoals de geweunegewone sôortesoort CO<sub>2</sub>. 'tHet Wordtwordt ook in woaterwater g'absorbèrdgeabsorbeerd zodoanigzodanig dadat 'thet loaterlater kan uutprecipiteernuitprecipiteren in kolkstêenkalksteen (bvb. stalactietnstalactieten in grottngrotten, schelpnschelpen van foraminifeernforaminiferen).
 
Koostof-14 vervoltvervalt in 'thet proces dadat bekend stoatstaat asals ''beta-vervolverval'', woabywaarbij dadat geweungewoon stikstoffestikstof gevormd wordt met d'de uutstôtiengeuitstoting van een elektron en een anti-neutrino:
 
:<math>\mathrm{~^{14}_{6}C}\rightarrow\mathrm{~^{14}_{7}N}+ e^- + \bar{\nu}_e</math>
 
== Radiometrische dateriengedatering ==
Koolstof-14 kan in radiometrische dateriengedatering gebruuktgebruikt wordnworden voor d'de ouderdom van organisch materioalmateriaal uutuit te viendnvinden. DenDe techniek is uutgevoundnuitgevonden deurdoor Willard Libby in 1949, en is tegenwôordigtegenwoordig bruukboarbruikbaar vorvoor organisch materioal toetmateriaal antot 60.000 joarjaar oud. VorVoor ouder materioalmateriaal is derer nieniet genoeg koolstof-14 over om meetboarmeetbaar te zynzijn. <sup>14</sup>C-dateriengedatering wordt mêestolmeestal gebruuktgebruikt voor de dateriengedatering van archeologische overbluufselsoverblijfsels.
 
Den oungecalibreerdnongecalibreerde ouderdom wordt uutgedruktuitgedrukt asals joarn BP (''Before Present'', woardatwaar ounderonder ''Present'' 't joarjaar 1950 verstoanverstaan wordt). In 'thet begin wierdwerd derer veroundersteldverondersteld dat d'de hoeveelheid <sup>14</sup>C in dende atmosfeer constant was, moarmaar 'thet is nu dudelikduidelijk gewordngeworden dat d'de ôorsprounkelikeoorspronkelijke concentroasjeconcentratie kan verdubbelnverdubbelen noagelangnaargelang dat de sterkte van de kosmische stroaliengestraling verandert. 'tHet Isis doavndaarvan dandat ouderdommnouderdommen bepoaldbepaald deurdoor koolstof-14 moetnmoeten gecalibrèrdgecalibreerd wordnworden deurdoor ze te vergelyknvergelijken met de resultoatnresultaten van [[dendrochronologie|boomjoarriengnboomjaarringen]]
en kolkofzettiengkalkafzetting in grottngrotten.
 
== OunzekerheednOnzekerheden ==
[[Ofbeeldiengeafbeelding:Radiocarbon bomb spike.svg|thumb|300px<sup>14</sup>C / <sup>12</sup>C -verhoudiengeverhouding (in [[Nieuw-ZêelandZeeland]] en [[ÔostenrykOostenrijk]]). De piek wordt verôorzaktveroorzaakt deurdoor nucleaire tests]]
 
GelikZoals met veel andere metiengnmetingen hètheeft dende ouderdom bepoaldbepaald deurdoor de koolstof-14 methode een ounzekerheidsmargeonzekerheidsmarge.
 
* De grôottegrootte van d'de ounzekerheidonzekerheid nimtneemt toe noarmatenaarmate dadat 'thet materioalmateriaal ouder is, omdat derer tondan minder <sup>14</sup>C in zit. De meetboarheidsgrenzemeetbaarheidsgrenzen ligligt mêestolmeestal tusschntussen 58.000 en 62.000 joarjaar.
* DerEr mag gingeen contaminoasjecontaminatie met nieuwer of levend materioalmateriaal platseviendnplaatsevinden, gelikzoals otdat oude bêendernbeenderen angetastaangetast wordnworden deurdoor micro-organismnorganismen.
* WoaterplantnWaterplanten krygnkrijgen een dêeldeel van de koolstoffekoolstof, nieniet in de vorm van koolstofdioxide (CO<sub>2</sub>), moarmaar in de vorm van upgelosteopgeloste carbonoatncarbonaten. DikwilsDikwijls zynzijn koolstofverbiendiengnkoolstofverbindingen die in 'thet woaterwater zynzijn upgelostopgelost olal oud, en bevattnbevatten winnigweinig <sup>14</sup>C. 'tHet Zelstezelfde geldt voor bêestndieren die woaterplantnwaterplanten eetneten, en 'thet fenomeen is gekend as 'thet hardwoaterhardwater-effect.
* De beginconcentroasjebeginconcentratie van <sup>14</sup>C is nieniet olsanaltijd 'thet zelstezelfde omdat 'thet productieproces (ten gevolge van varioasjesvariaties in de kosmische stroaliengestraling) nieniet de zelstezelfde hoeveelheid koolstof-14 maktmaakt.
* DeurDoor bovengroundsebovengrondse kernproevnkernproeven in de periode 1955-1963 is d'de hoeveelheid <sup>14</sup>C in dende atmosfeer vorvoor een endetjeeind toegenoomntoegenomen.
* Koolstofdioxide komt ook vryvrij deurdoor de verbrandiengeverbranding van fossiele brandstoffnbrandstoffen. OmdanOmdat de deedie vrêzeer winnigweinig <sup>14</sup>C bevattnbevatten absorbeernabsorberen plantnplanten CO<sub>2</sub> dat underze ouder doedoen lyknlijken dan z'ze echt zynzijn.
 
[[Categorie:Nucleaire chemie]]