Moane: verschil tussen versies
Verwijderde inhoud Toegevoegde inhoud
commonscat |
Geen bewerkingssamenvatting |
||
Regel 57:
De '''Moane''' is d' ênigste nateurlike moane van d' [[Eirde]]. Ze wor vantydn ook met hur Latynsche name ''Luna'' angeduud.
De mêeste moann in 't [[Zunnestelsel]] zyn vrê klêne, nauweliks grôter dan een gevangn [[asteroïde]], moa der zyn der een poar grôte, planeetachtige moann, woarounder ounze moane. Olhoewel dan der moann zyn in 't Zunnestelsel die grôter zyn dan de moane (bvb. Ganymedes en Titan), wordn d' Eirde en de Moane dikwils as een ''dubbelplanete'' beschreevn, omdat de Moane in vergelykienge mè d' Eirde nie
== Boane en rotoasje ==
[[Ofbeeldienge:Earth and Moon.jpg|170px|thumb|left|Verhoudienge Eirde/Moane]]
[[Ofbeeldienge:Mond-galileo-farbig.jpg|thumb|right|200px|Achterkant van de Moane]]
Deurdat de Moane een elliptische boane round d' Eirde oflegt, varièrt den ofstand tusschn de Moane en d' Eirde. 't Punt woardat de
=== Gesynchronisèrde rotoasje ===
De rotoasje van de Moane round hur asse is ''synchrôon'' met hur bewegienge round d' Eirde. Da betêkent dat de Moane olsan de zelste kant noa d' Eirde richt. 't Is doavan da me van de vôorkant en den achterkant van de Moane klappn. Toedat de Russische satelliet Loenik 3 in 1959 fottos van den achterkant noa d' Eirde steurdige wist er niemand hoe dat den achterkant deruut zaag.
De synchrône rotoasje is verôorzakt
=== Moandn ===
't Wôord '''moand''' is dudelik ofgeleid van 't wôord '''moane''', en verwyst noa de synodische moand die in den oudheid wierd gebruukt vo de lengte van de sèzoenn te meetn.
Een '''synodische moand''' of lunoasje is den tyd tusschn twê nieuwe moann. De synodische moand deurt
In een '''siderische
=== Schyngestaltn ===
Regel 82:
Achter de ''nieuwe moane'' (of dounkere moane) volgt de ''wasschende moane'' toet an 't ''êeste kwartier'' en ton de ''vulle moane'', en derachter komt d' ''ofnemende moane'' toet an 't ''latste kwartier'' en were noa de ''nieuwe moane''.
De grenze tusschn 't verlichte en 't dounkere dêel van de Moane wordt den ''terminator'' genoemd.
Ot de vulle moane 'perfect' is, en de Zunne, d' Eirde en de Moane juust up êen lyne liggn krygn me een moansverduusterienge: de Moane kom precies in de schaduwe van d' Eirde te stoan. In 't gevol van een nieuwe moane kan der een
=== Getyen ===
[[Ofbeeldienge:Lunar libration with phase2.gif|300px|thumb|De schyngestaltn van de Moane gedeurende een moand. 't Effect van libroasje en de wisselendn ofstand van de Moane toet d' Eirde is ook te zien.]]
De Moane is, t' hope met de [[Zunne]] en de rotoasje van d'
=== Libroasjes ===
Regel 100:
't Grôtste dêel van 't moanuppervlak is bedekt met inslagkroaters. De mêeste doavan liggn in de "Hooglandn" van de Moane. Da zyn kroaters die uut den tyd van 't grôot oerbombardement stammn, waoby dan de restantn van 't ountstoan van 't Zunnestelsel up de planeten en under moann nerekwaamn. Een minderheid van de kroaters, gelik Copernicus en Tycho, zyn van een recentern tyd.
=== Vulkanisme ===
Een antol grôtere en diepere inslagstructeurn zyn loater binst een
===
Den Amerikoanschn satelliete ''LCROSS'' outndektige up 13 november 2009 dat der woater up de moane te viendn is, mêestol in de kroaters an de zuud- en de nôordpool woarda de zunne 't ys nie kan doen sublimeern. Noa schattienge zit er omtrent 1 liter per kubieke meter in de ground.
== Ountstoan ==
[[Ofbeeldienge:MoonLP150Q grav 150.jpg|thumb|Koarte van de Moane met ofwykiengn in 't gravitationêel veld]]
De gangboare theorie is dat de Moane is ountstoan deurdat d' Eirde botstige met een proto-planete van
== Ruumtevoart noa de Moane ==
| |||