Isaac Newton: verschil tussen versies

Verwijderde inhoud Toegevoegde inhoud
+ cat
links
Regel 1:
[[Ofbeeldienge:GodfreyKneller-IsaacNewton-1689.jpg|miniatuur|Newton in 1689, deur Godfrey Kneller, meugeliks een geromantisèrd portret.]]
[[Ofbeeldienge:woolsthorpe-manor.jpg|miniatuur|rechts|Woolsthorpe Manor]]
Sir '''Isaac Newton''' (Woolsthorpe-by-Colsterworth, [[4 januoari]] [[1643]] – [[Londn]], [[31 moarte]] [[1727]]) was een [[Iengeland|Iengelsn]] nateurkundign, wiskundign, astronôom, nateurfilosoof, alchemist en theoloog.
 
In de wiskunde ountdekte tjie ounder mêer differentioal- en integroalrekenn (ounafhankelik moa round de zelstn tyd as [[Gottfried Leibniz|Leibniz]]), 't ''Binomium van Newton'' en benoaderiengsmethoodn.
Sir '''Isaac Newton''' (Woolsthorpe-by-Colsterworth, [[4 januoari]] [[1643]] – [[Londn]], [[31 moarte]] [[1727]]) was een Iengelsn nateurkundign, wiskundign, astronôom, nateurfilosoof, alchemist en theoloog.
 
In de wiskunde ountdekte tjie ounder mêer differentioal- en integroalrekenn (ounafhankelik moa round de zelstn tyd as [[Leibniz]]), 't ''Binomium van Newton'' en benoaderiengsmethoodn.
 
In zyn hoofdwerk ''Philosophiae Naturalis Principia Mathematica'' uut [[1687]] beschreeft Newton ounder andere de zwoartekrachtswette en de drie wettn van Newton, woadeure dat je de groundlegger van de klassieke mechanica wierd.
Regel 16 ⟶ 15:
[[Ofbeeldienge:Bolton-newton.jpg|miniatuur|Buste van Isaac Newton]]
=== Jeugd en studiejoarn ===
Newton wierd geboorn as 't ênig kiend van John Newton en Hannah Ayscough in Woolsthorpe-by-Colsterworth, een gehucht nie verre van Grantham in Lincolnshire. Newton zyn ouders woarn redelik welgestelde boern, moa zyn voader stierf drie moandn vô de gebôorte, en zyn moeder hertrouwdige met een Anglicoansn paster ot je drie joar oud was. Ot je tien joar oud was wierd zyn moeder vor een twidde kê weduwe, en erfdige een boerdery van hur twidde vint. Isaac Newton was nochtans nôois g'interessèrd van te goan boern, en gaaft der de vôorkeure an van verder te studeern: toet an zyn zestienste gienk tjie noa 't lager en 't middelboar in Grantham, woardawoardat tjeje een name vo zyn eigen maktige mè zyn mechanische modelln. Up zyn achttienste gienk tjie noa Cambridge woardat je den wiskundign Isaac Barrow ontmoetigde die een grôotn indruk up hem maktige. In zyn studies las't je ounder andere de ''Elementn'' van Euclides, de ''Geometria'' van René Descartes, de ''Arithmetica infinitorum'' van John Wallis en de ''Dialogo'' van Galileo Galilei.
 
=== Hôogleroare in Cambridge ===
Regel 27 ⟶ 26:
 
=== Persôonlikheid ===
In een brief van 1677 an zyn collega en rivoal [[Robert Hooke]] schreef Newton bescheidn :
 
''If I have seen further it is only by standing on the shoulders of giants.'' (O' k verder gezien hè dan ander menschn, is 't omda 'k up de schouders van reuzn kostn stoan).
Regel 35 ⟶ 34:
== Belangrykste ountdekkiengn ==
=== Wiskunde ===
As een wiskundign stoat Newton bekend as den ountdekker van differentioal- en integroalrekenienge, t' hope mè Gottfried Wilhelm Leibniz, mè wien dat je een geweldige ruzie haad over de prioriteit van d' uutviendienge. 't [[Binomium van Newton]] is achter hem genoemd, en ook een benoaderiengsmethode die tegenwôordig as de [[Newton-Raphson]] iteroasjemethode bekendstoat. Verder is der nog de [[Newton-Cotes formule]] vo numerieke integroasje en ook de ''formules van Newton'' vo vôor- en achterwoartse interpoloasje.
 
=== Klassieke mechanica ===
==== Theoretische innovaties ====
[[Ofbeeldienge:Newton-Principia-Mathematica 1-500x700.jpg|miniatuur|Vôorblad van de ''Philosophiae Naturalis Principia Mathematica''.]]
Newton schreef van 1684-1686 de ''Philosophiae Naturalis Principia Mathematica'' in 't [[Latyn]], beter bekend as de ''Principia''. Hierin beschreeft je wa dan nu as de wettn van newton bekendstoan, woamee dat je de groundlegger van de klassieke mechanica wierd, en ook de zwoartekracthswetzwoartekrachtswet. In tegenstellienge met andere wetenschappers van den Oudheid (gelik Aristoteles) wierdn de basisbegrippn neregeschreevn as formules, wa da 't meugelik maktige van kwantitatieve beschryviengn te maakn.
 
Je kost mè zyn wettn de boann van de planeetn berekenn, woadeure dan de empirische wettn van Kepler een theoretische boasis kreegn. De zelste wettn lietn 't ook toe van komeetboann te berekenn, of de getyen te verkloarn ounder den invloed van de [[moane]] zyn antrekkienge.
 
=== Optiek ===
Neffest de ''Principia'' publicèrde tjie de ''Opticks'', een werk over optiek in 't [[Iengels]].
* Newton toogde da wit licht bestoat uut de verschillende kleurn van de regenboge deur een experiment met een gloazn prisma.
* Licht bestound volgens Newton uut dêeltjies, woamee dat je brekienge en weerkatsienge verkloardige.
Regel 53 ⟶ 52:
 
=== Warmtelêer en hydrodynamica ===
Vo de warmtelêer formulèrde Newton een wet vo d' ofkoelienge: [[Newtonkoelienge]], woaby dat d' ofkoelsnelheid evenredig is met 't temperateursverschil met d' omgevienge.
 
Newton is wel nie den groundlegger van de hydrodynamica (da was Blaise Pascal), moa je beschreef wel 't gedrag van wat da nu Newtonse vloeistoffn genoemd wordn, die een viscositeit hèn die ounafhankelik is van de schuufspannienge.
Regel 63 ⟶ 62:
 
=== Twidde wet: hoofdwet van de mechanica ===
De veranderienge in bewegienge van een vôorwerp is gelyk an de som van de krachtn die derup inwerkn. De veranderienge werkt volgnesvolgens een rechte lyne woalangs dat de kracht werkt.
In formulevorm:
:<math> \vec F = \frac{d\vec p}{dt} \, = \, \frac{d}{dt} (m \vec v) \, = \, \vec v \, \frac{dm}{dt} + m \, \frac{d\vec v}{dt} \,.</math>