Wikipedia

Illig Rôoms Ryk: verschil tussen versies

Interactief door geschiedenis bladeren
← Vorige veranderiengeVolgende veranderienge →
Verwijderde inhoud Toegevoegde inhoud
VisueelWikitekst
Antoine.01 (discuusjeblad | bydroagn)
4.251 bewerkingen
Pastel (discuusjeblad | bydroagn)
4.476 bewerkingen
Geen bewerkingssamenvatting
Regel 1:
[[Ofbeeldienge:Holy Roman Empire 1000 map-fr.svg|thumb|<center>Et't HRRHillig Rôoms Ryk round et joar 1000]]
[[Ofbeeldienge:FlagHoly GermanyRoman EmperorsEmpire Bannercrown dsc02909.svgjpg|thumb|150px|<center>WoapnKrône uut vande et10e HRRêeuwe, vo(Wiener 1400Schatzkammer)]]
[[Ofbeeldienge:Holy_Roman_Empire_ArmsImperial Circles-2005-10-15-double_headde.svgpng|thumb|150px|<center>WoapnDe verdêlienge van et't Hillig Rôoms Ryk in Kreitsn. De landn buutn de Kreitsn in HRR‘t achterwit 1400(1512)]]
't '''Hillig Rôoms Ryk''' (HRR) was ’n unie van stoatn in centroal [[Europa]] ounder 't gezag van êen keizer.
[[Ofbeeldienge:Holy Roman Empire crown dsc02909.jpg|thumb|150px|<center>Krône uut de 10e êeuwe, (Wiener Schatzkammer)]]
Et '''Hillig Rôoms Ryk''' (HRR) was ’n unie van stoatn in centroal [[Europa]] ounder et gezag van êen keizer.
 
In ’t 't joar 800 wierd [[Karel de Grôotn]] deur paus Leo III gekrôond tout keizer van et't [[West-Romeins Ryk]]. Dien titel was nie mè gegeevn siddert 476.
 
De keizerskrône wierd ounder de [[Karoliengers]] gedreegn deur keuniengn, die keunienk van de [[Frankisch Ryk|Frankn]], [[West-Francië]], [[Oost-Francië]] of [[Italië]] kostn zyn.
 
Tusschn 924 en 962 wierd er gin keizer mè gekrôond. Achter dan de Karoliengers in 911 uutgestorvn woarn in [[Oost-Francië]], was [[Konrad I van Oost-Francië|Konrad I]] de verkoozn ipvolger van [[Lodewyk et Kiend]]. Konrad I gaft den anzet tout et vormn van e grôot Duuts Ryk, deur [[Hendrik de Veugeloare]] an te duudn ols zyn ipvolger. [[Otto I (HRR)|Otto I]], zeune van Hendrik de Veugeloare, kost et Hillig Rôoms Ryk herstelln, deurdat ie in 962 gekrôond wierd tout keizer. 't [[Ottoons Huus]] wordt doadeure anzien ols den êeste dynastie die de keizers van de Karoliengers ipvolgde.
== De keizers van 800-924 ==
* [[Karel de Grôotn|Karel I]] (800-814)
* [[Lodewyk de Vroomn|Lodewyk I]] (816-840), (in 813 gekrôond deur zyn voader en in 816 in Reims deur paus Stefanus IV)
Achter et [[Verdrag van Verdun]]:
* [[Lotharius I]] (823-855), (in 817 gekrôond deur zyn voader en in 823 in Rome deur paus Paschalis I)
* [[Lodewyk II van et Hillig Rôoms Ryk|Lodewyk II]] (850-875)
* [[Karel den Kletsn|Karel II]] (875-877)
* [[Karel den Dikkn|Karel III]] (881-888)
* [[Guido van Spoleto]] (891-894) (huus Guideshi)
* [[Lambert van Spoleto]] (892-898) (huus Guideshi)
* [[Arnulf van Karinthië]] (896-899)
* [[Lodewyk den Blendn|Lodewyk III]] (901-905)
* [[Berengarius I]] (915-924)
 
== De keizers van 962-1806 ==
Kykt no de [[lyste van Rooms-Duutsche keuniengn en keizers van et Hillig Rooms Ryk]].
 
Tusschn 924 en 962 wierd er gin keizer mè gekrôond. [[Otto I (HRR)|Otto I]], zeune van [[Hendrik de Veugeloare]] van et Saksisch Huus van de [[Liudolfiengers]] (of et Ottoons Huus), kost et Hillig Rôoms Ryk herstelln, deurdat ie in 962 gekrôond wierd tout keizer.
 
Achter dan de Karoliengers uutgestorvn woarn in [[Oost-Francië]], was [[Konrad I van Oost-Francië|Konrad I]] de verkoozn ipvolger van [[Lodewyk et Kiend]]. Je was den ênigste keunienk van et huus van de [[Konradynen]].
 
Konrad I gaft den anzet tout et vormn van e grôot Duuts Ryk, deur Hendrik de Veugeloare an te duudn als zyn ipvolger.
 
’t Ryk bestound nie ollêne uut et keunienkryk Duutsland met [[Ôostnryk]], [[Boheemn]] en ’t loatere Zwitserland, mor ook nog uut de keunienkrykn [[Italië]] en [[Bourgondiërs#Ounder et Hillig Rôoms Ryk|Bourgondië]].
't [[Ottoons Huus]] wordt doadeure anzien als d'êeste dynasty die de keizers van de Karoliengers ipvolgde.
 
’t Ryk bestound nie ollêne uut et keunienkryk Duutsland metDe [[Oostnryk]],Roomse [[Boheemn]] en ’t loatere Zwitserland, mor ook nog uut de keunienkrykn [[Italië]] en [[Bourgondiërs#Ounder et Hillig Rôoms Rykkeunienk|Bourgondië]]. De Rôoms-Duutsche keuniengn]] van et't Hillig Rooms Ryk wierdn nie ollemolle tout keizer gekrôond.
 
==De Habsburgers==
In 1437 stierf et [[Huus Luxemburg]] uut. Sigismund van Luxemburg ha gin ipvolger en zyn ênigste dochter, [[Elisabeth van Luxemburg|Elisabeth]], erfde Hongareye, Duutsland en Boheemn. Ze trouwde met [[Habsburg#Lyne van d’Albertynn|hertog Albrecht V van Oostnryk]], die Sigismund in 1438 ipvolgde als keunienk [[Albrecht II (HRR)|Albrecht II]] van et [[Huus Habsburg]].
In 1437 stierf et [[Huus Luxemburg]] uut. Sigismund van Luxemburg ha gin ipvolger en zyn ênigste dochter, [[Elisabeth van Luxemburg|Elisabeth]], erfde Hongareye, Duutsland en Boheemn. Ze trouwde met [[Habsburg#Lyne van d’Albertynn|hertog Albrecht V van Ôostnryk]], die Sigismund in 1438 ipvolgde als keunienk [[Albrecht II (HRR)|Albrecht II]] van et [[Huus Habsburg]].
 
Deur die verênigienge zyn de Habsburgers styf machtig gekommn. Achter Albrecht II wierdn ol de Habsburgsche keuniengn ook tout keizer gekrôond, uutgezounderd Ferdinand IV. En ol de keuniengn en keizers tout in 1740 woarn Habsburgers.
Regel 45 ⟶ 24:
 
== Rykshervormiengn ==
[[Ofbeeldienge:Imperial Circles-2005-10-15-de.png|thumb|<center>De verdêlienge van et Hillig Rôoms Ryk in Kreitsn. De landn buutn de Kreitsn in ‘t wit (1512)]]
An ’t begun van de 15e êeuwe was de groundwet van et Ryk nog nie styf goed ip punt.
 
Der bestound wel ol e document, de ''Goudn Bul'', vo de verkiezienge van de keuniengn en keizers te regelnreegeln. De Goudn Bul, of goudn zegel, kwamt er ounder [[Keizer Karel IV]] van et 't [[Huus Luxemburg]], binst de Ryksdag van Nurenberg in 1356.
 
Mor hoe da de keunienk, de verkiezers en d’hertoogn tegoare werktegn, hienkhieng vele of van de keunienk die ton an de macht was. De keizers [[Sigismund (HRR)|Sigismund]] van Luxemburg en [[Frederik III (HRR)|Frederik III]] van [[Habsburg]] woarn surtout bezig gewist met under krôondomein en verwoarlôosdn d’andere landn, woadeure dat et Ryk in grôte probleemn gerakte.
 
In 1486 ha Frederik III, ’t zelfste joar dat ie zyn zeune [[Maximiliaan I]] tout Rôoms-Duutsche keunienk liet krôonn in Aken, d’hertoogn nôdig vo zyn oorloge teegn Hongareye te financiern. D’hertoogn wilden doarom tegoare kommn, vor e keizerlikke vergoarienge of Ryksdag. Frederik refuseerde, moar achter zyn dôod in 1493 was Maximiliaan akkôord. In 1495 giengt de ryksdag in Worms deure, en d’hervormienge wierd goegekeurd.
Regel 63 ⟶ 41:
zogenoamde ''Hausmacht''.
 
Maximiliaan zyn ipvolger, zyn klêenzeune [[Keizer Karel V|Karel]], krêeg wel vele macht over de Habsbursche Nederlandn, want je was ofkomstig van doa. Je was geboorn in ’t Prinsnhof van [[Gent]]. Achter da zyn voader [[Filips I van Kastilië|Filips de Schôonn]] in 1506 gestorvn was, erfdegt ie de [[Lêge Landn]] an zyn zes joar. Je wierd ipgebrocht in [[Mecheln]] by zyn tante [[Margaretha van Oostnryk]], de [[Landvoogdn van de Habsburgsche Nederlandn|landvoogdesse van de Habsburgsche Nederlandn]], en je lêerde doa Vlams en Frans klappn. Van 1530 wast ie officieel keizer van et't Hillig Rôoms Ryk.
 
In 1543 kost Karel V, met et ''Verdrag van [[Venlo]]'', Gelre en Zutphen by zyn gewestn voegn. Van da joar wordn de Nederlandn ook de [[Zeventien Provinciën]] genoemd.
 
Met et ''Verdrag van Augsburg'' van [[26 juni]] [[1548]] kost ie verkrygn dan de Zeventien Provinciën alsols êen stoat gezien wierdn, en zovele of ounofhankelik kwoamn van et Hillig Rôoms Ryk.
 
Met de ''Pragmatieke Sanctie'' van [[4 november]] [[1549]] wierd er bepoald dan de Nederlandn ossan mostn tegoare bluuvn ounder êen keunienk on ze overg'erfd wierdn.
ossan mostn tegoare bluuvn ounder êen keunienk on ze overg’erfd wierdn.
 
Achter zyn trôonsofstand stound Karel V in 1555 de Nederlandn of an zyn zeune [[Filips II van Spanje|Filips]] en in 1566 ook Spanje, Noapels, Sicilië en de Spoansche kolonies.
Regel 76 ⟶ 53:
De keizerskrône en d'Oostnryksche erflandn stound ie of an z’n broere [[Ferdinand I van et Illig Rôoms Ryk|Ferdinand I]].
 
== De keizers van 800-924 ==
{{commonscat|Holy Roman Empire}}
 
{| width=90% class="wikitable"
! width=8% | Portret
! width=15% | Noame
! width=8% | Leevn
! width=8% | Krônienge
! width=8% | Ende
! width=8% | Nota's
! width=8% | Dynastie
|-
| [[File:Image-Charlemagne-by-Durer.jpg|100px|center]]
| align="center"| [[Karel de Grôotn|Karel I]] <br>(Karel de Grôotn)
| align="center"| 2 april 742<br>-<br>28 januoari 814
| align="center"| 25 december 800
| align="center"| 28 januoari 814
| align="center"| <small>Stichter van 't Hillig Rôoms Ryk <small>
|<center>[[Karoliengers]]
|-
| [[File:Ludwik I Pobożny.jpg|100px|center]]
| align="center"| [[Lodewyk de Vroomn|Lodewyk I]] <br> (Lodewyk de Vroomn)
| align="center"| 778<br>-<br>20 juni 840
| align="center"| 1:<br/>11 september 813<br/> 2:<br/>5 oktober 816
| align="center"| 20 juni 840
| align="center"| <small>In 813 gekrôond deur z'n voader [[Karel de Grôotn]] en in 816 in Reims deur paus Stefanus IV <small>
| <center>[[Karoliengers]]
|-
| [[File:Lothar I.jpg|100px|center]]
| align="center"| [[Lotharius I]]
| align="center"| 795<br>-<br>29 september 855
| align="center"| 5 april 823
| align="center"| 29 september 855
| align="center"| <small>In 817 gekrôond deur z'n voader [[Lodewyk de Vroomn]] en in 823 in Rome deur paus Paschalis I)</small>
| <center>[[Karoliengers]]
|-
| [[File:Louis 2.png|100px|centre]]
| align="center"| [[Lodewyk II van et Hillig Rôoms Ryk|Lodewyk II]]
| align="center"| 825<br>-<br>12 ogustus 875
| align="center"| 1:<br/>Poasn 850<br/>2:<br/>18 meie 872
| align="center"| 12 ogustus 875
| align="center"| <small>Zeune van [[Lotharius I]] </small>
| <center>[[Karoliengers]]
|-
| [[File:Charles2lechauve.jpg|100px|center]]
| align="center"| [[Karel de Kletsn|Karel II]]
| align="center"| 13 juni 823<br>-<br>6 oktober 877
| align="center"| 29 december 875
| align="center"| 6 oktober 877
| align="center"| <small>Zeune van [[Lodewyk de Vroomn]] </small>
| <center>[[Karoliengers]]
|-
| [[File:Charles the Fat.jpg|100px|center]]
| align="center"| [[Karel den Dikkn|Karel III]]
| align="center"| 13 juni 839<br>-<br>13 januoari 888
| align="center"| 12 februoari 881
| align="center"| 13 januoari 888
| align="center"| <small>Klêenzeune van [[Lodewyk de Vroomn]] </small>
| <center>[[Karoliengers]]
|-
| [[File:Wido rex Italiae.jpg|100px|center]]
| align="center"| [[Guido van Spoleto]]
| align="center"| 855<br>-<br>12 december 894
| align="center"| meie 891
| align="center"| 12 december 894
| align="center"| <small>Achter-achter-klêenzeune van [[Karel de Grôotn]] </small>
| align="center"| Guideshi
|-
| [[File:Sin foto.svg|100px|center]]
| align="center"| [[Lambert van Spoleto]]
| align="center"| 880<br>-<br>15 oktober 898
| align="center"| 30 april 892
| align="center"| 15 oktober 898
| align="center"| <small>Zeune van [[Guido van Spoleto]]</small>
| align="center"| Guideshi
|-
| [[File:Die deutschen Kaiser Arnulph.jpg|100px|center]]
| align="center"| [[Arnulf van Karinthië]]
| align="center"| 850<br>-<br>8 december 899
| align="center"| 22 februoari 896
| align="center"| 8 december 899
| align="center"| <small>Neve van [[Karel den Dikkn|Karel III]] <br>en<br>achter-klêenzeune van [[Lodewyk de Vroomn]]</small>
| align="center"| <center>[[Karoliengers]]
|-
| [[File:Sin foto.svg|100px|center]]
| align="center"| [[Lodewyk den Blendn|Lodewyk III]]
| align="center"| 880<br>-<br>28 juni 928
| align="center"| 22 februoari 901
| align="center"| 21 juli 905
| align="center"| <small>Klêenzeune van [[Lodewyk II van et Hillig Rôoms Ryk|Lodewyk II]] </small>
| align="center"| [[Bosoniedn]]
|-
| [[File:Berengar I of Italy.jpg|100px|center]]
| align="center"| [[Berengarius I]]
| align="center"| 845<br>-<br>7 april 924
| align="center"| december 915
| align="center"| 7 april 924
| align="center"| <small>Klêenzeune van [[Lodewyk de Vroomn]]</small>
| align="center"| Unruochiengn
|-
|}
 
== De keizers van 962-1806 ==
Kykt no de [[lyste van Rooms-Duutsche keuniengn en keizers van et Hillig Rooms Ryk#De Rooms-Duutsche keuniengn en keizers|Rôoms-Duutsche keuniengn en keizers]].
{|style="float:left"
|[[Ofbeeldienge:Flag Germany Emperors Banner.svg|thumb|150px|<center>Woapn van 't HRR vo 1400]]
|}
{|style="float:left"
|[[Ofbeeldienge:Holy_Roman_Empire_Arms-double_head.svg|thumb|100px|<center>Woapn van 't HRR achter 1400]]
|}
 
{{commonscat|Holy Roman Empire}}
 
[[Categorie:Illig Rôoms Ryk| ]]
Overgenomen van "https://vls.wikipedia.org/wiki/Illig_Rôoms_Ryk"