Insektn: verschil tussen versies
Verwijderde inhoud Toegevoegde inhoud
catsort |
clean up |
||
Regel 13:
'''Insektn''' ('''''Insecta''''') (uut 't [[Latyn]] ''insectum'', vôgns 't Oed Grieks ἔντομον – éntomon of "in stiksjes gesneen") zyn e [[Klasse (biologie)|klasse]] van oengewervlde [[bêestn]] binn de [[Stamme (biologie)|stamme]] van de [[Geleedpôtign|gelêedpôotign]] die 'n uutwendig chitineachtig skelet ên, e driedêelig lichoam (kop, thorax en [[Buuk|achtrlyf]]), drie poar gelidde pôotn, saamngestelde oogn en êen poar antenn. Ze zyn by de mêest diversche groepn bêestn ip de planeete, woavan datr mêer dan e miljoen beschreevn zyn en mêer dan den eift van al de gekende leevnd [[organismn]] <ref name="Chapman">{{en}} [http://www.deh.gov.au/biodiversity/abrs/publications/other/species-numbers/index.html Chapman, A. D. 2006 : Numbers of living species in Australia and the World'', ''Australian Biological Resources Study'', Canberra, ISBN 978-0-642-56850-2]</ref><ref>{{en}} [http://www.globalchange.umich.edu/globalchange2/current/lectures/biodiversity/biodiversity.html Wilson, E.O. 2009 : Threats to Global Diversity.]</ref>. 't Antal bestoande sôortn wordt geschat tusschn zes en tien miljoen<ref name="Chapman" /><ref>{{en}} Novotny, Vojtech; Basset, Yves; Miller, Scott E.; Weiblen, George D.; Bremer, Birgitta; Cizek, Lukas and Drozd, Pavel 2002 : Low host specificity of herbivorous insects in a tropical forest, ''Nature'', 416/6883, p. 841–844.</ref><ref name="number">{{en}} Erwin, Terry L. 1997 : Biodiversity at its utmost: Tropical Forest Beetles, p. 27–40; ''In'' {{en}} Reaka-Kudla, M. L., Wilson, D. E. and Wilson, E. O. : Biodiversity II, ''Joseph Henry Press'', Washington, D.C.</ref> en stelt potensjêel mêer dan 90% vôorn van de schillnde dierlikke leevnsvormn ip eirde<ref>{{en}} Erwin, Terry L. 1982 : Tropical forests: their richness in ''Coleoptera'' and other arthropod species, ''Coleopt. Bull.'', 36, p. 74–75</ref>. Insektn kunn gevoenn wordn ip bykans ol de meuglikke platsn, oewel datr mor e klêen antal in d' oceoann leevn, e leefgebied da oovrêerst is deur 'n andre groep van de gelêedpôotign, de kriftachtign.
De leevnskriengloopn van d' insektn varjêern, mo de mêeste insektn kommn uut eitjes. De gruuj van 'n insekte is ofgeremd deur 't nie rekboar uutwendig skelet en d' oentwikklienge oed 'n antal vervelliengn in. D' oenrype foazn kunn verschiln van de vulwassnn nor ipbow, uutzicht en leefgebied, en kunn e "sloapnd" puppe-stoadjum insluutn in de groepn die e kompleete gedoanteverwisslienge oendregoan. Insektn die 'n oenvolleedige gedoanteverwisslienge oendregoen ên gin puppe-stoadjum en de vulwassn ekzemploarn oentwikkln oovre e reeke nimfe-stoadjums <ref name="mcgraw-hill">
Vulwassn insektn beweegn undre typiesch mê loopn, vliegn, of somtyds mê zwemmn. Omda 't e rappe en stabiele beweegienge toelat, ên veele insektn e driepôotige gank, woaby dat undre pôotn de groend roakn mêt ofwisslnde [[drieoek]]n. Insektn zyn d' êenige oengewervldn die ên lêern vliegn. Veele insektn verbluuvn minstns e dêel van undre leevn oendre woatre, mêt anpassiengn woaroendre kiewn, en sommigte vulwassn insektn leevn in 't woatre en zyn angepast vo 't zwemmn. Sommigte sôortn, lik de [[schatserydrs]] (''Gerridae''), kunn ip 't woatre loopn. Insektn leevn mêesta solitèèr, mo sommigte, lik zeekre byn, [[miern]] en termietn, zyn [[Eusosjalieteit|eusojoal]] en leevn in grôote, wêl-georganiezeerde koloonjes. Sommigte insektn, lik d' ôorworms, vertôon moedrlikke zorgn vor undre eiers en joengn. Insektn kunn mê mekoar in verbiendienge stoan ip verschillnde maniern. Vintjes-[[mottn]] kunn 't feromôon van wuuvetjes-mottn riekn oovre grôote ofstand. Andre sôortn maakn gebruuk van geluud: kreekls strieduleern, of vryvn undre vleugls tegoare, vor e partner an te trekkn en andre vintjes weg te jaagn. Glimwormn, e sôorte [[keevrs]], kommuniceern mê licht.
| |||