Pynboom: verschil tussen versies

'''Pynboomn''' of '''pynn''' <ref> In de volksmoend wordn pynboomn dikkers [[Denne|denn]] genoamd, mo da schept nateurlik allêene mo verwarrienge. E goeje noame vo pynboom is ook "mastboom" of "maste". </ref> ('''''Pinus''''') <ref>{{en}} 1995 : Sunset Western Garden Book, 606–607</ref> zyn e [[Geslacht (biologie)|geslacht]] van altydgroene [[konifeere]]boomn uut de [[Familie (biologie)|famielje]] van de [[pynboomachtign]]. Ze zyn 't êenige geslacht in d' oendre-famielje van de ''Pinoideae''. O de varieteitn en oendresôortn meegeteld wordn bevat de [[plantn]]lyste van de ''Royal Botanic Gardens'' uut Kew en de ''Missouri Botanical Garden'' 175 noamn van pynn lik gebruuklik, tegoare mê oengevêer dertig of vêertig oenipgeloste en moejlikke gevolln en mêer verkêerde synonymn <ref>{{en}} [http://www.theplantlist.org/ The Plant List (2013). Version 1.1.]</ref>.

Verschillnde sôortn wierdn ingevoerd in streekn mê gemoatigd en subtroopiesch klimoat zowê in 't Nôordlik lik in 't Zuudlik oafroend, woa ze gekwikt wordn vo 't oet of lik ornementoale plantn in parkn en tuun. 'n Antal van zukke ingevoerde sôortn zyn invanzief gewordn <ref name=ISSG>{{en}} [http://www.issg.org/database/species/impact_info.asp?si=890&fr=1&sts=sss&lang=EN 2006 : ''Pinus'' ssp. (tree), General Impact, ''Invasive Species Specialist Group'', ''Global Invasive Species Database''.] </ref> en ze bedreign inhêemsche [[ekostelsl]]s.

Pynn zyn langleevnd, typiesch leeftydn oalnd van 100–1 000 joarn, sommigte zeifs mêer. De mêest langleevnde is e ''Pinus longaeva''. Êen individu van die sôorte, genoamd "Mathuselem-boom", stoat ip de Lyste van 's weirlds oedste [[Organisme|organismn]], en is roend de 4 600 joar oed. Die boom is te vienn in de Witte Bergn in Kalifornië <ref>{{en}} [http://www.jstor.org/stable/10.1525/bisi.1999.49.12.1023 Ryan Michael; David M. Richardson : 1999 : The Complete Pine, ''BioScience'', 49/12, p. 1023–1024] </ref>. E boom die nog oedre was, mo spytig genoeg gekapt, was 4 900 joar oed. Y wierd in e bustje gevoen benêen de Wheeler Peak in Nevada en y is bekend lik de "Prometheus-boom", genoamd no de Grieksche mythologiesche oensterflikkn êld. De vrowlikke keegls ên 1,5–3 joar nôodig (ofanklik van de sôorte) vo te rypn achtre de bestuuvienge, woaby da d' eignlikke bevruchtienge êen joar uutgesteld wordt. By rypeid zyn de vrowlikke keegls 3–60 &nbsp;cm lank.

* ''Zjuuveniele noaldn'', die rechtuut vôgn ip zoajliengn en joenge plantn, 2 toe 6 &nbsp;cm lank, allêenstoande, groene of dikkers blow-groene, en spiroalsgewyze geschikt ip de scheute. Die bluuvn zes moandn toe vuuf joar, zeldn langre.

Pynn zyn mêestol êenuuzig, mê mannelikke en vrowelikke keegles ip dezeifste boom, oewel dat e poar sôortn zyn die sub-êenuuzig zyn mê individuen die grôotndêels mo nie hêelegans van êen geslacht zyn. De mannelikke keegls, typiesch 1-5 1–5&nbsp;cm lank, en allêene mo korte tyd anweezig (geweunlik in de lente, oewel in den êrfst by sommigte sôortn), ofvollnd vanonze undre stuufmeel ên verspreid. Iedre keegle ê talryke spiroalsgewyze geschikte schubbn, mê twêe zoadn ip iedere vruchtboare schubbe; de schubn an 't oenderste en an 't boovnste van de keegle zyn klêene en oenvruchtboar, zoendre zoadn. De zoadn zyn mêest klêene en gevleugld, en wordn deur de wiend verspreid, mo sommigte zyn grotre en ên mor e reste van e vleugl en zyn deur de [[veugel]]s verspreid. By rypeid goan de keegls geweunlik oopn vo de zoadn los te loatn, mo by sommigte van de deur veugels verspreide sôortn (byvôorbêeld ''Pinus albicaulis''), wordtn de zoadn allêene mo losgeloatn o de veugls de keegls oopn breekn. By andre bluuv de zoadn lange ipgeslootn in de keegls gedeurnde veele joarn toeda deur gebeurtnissn in d' omgeevienge de keegls oopn goan, en de zoadn lossn. 't Mêest geweune gevol is dadde woby 't hars de keegls geslootn oed toedatr e busbrand uutbrikt die 't hars doe smeltn.