Berke: verschil tussen versies

'''Berkn''' zyn wientrekoale loofboomn van 't [[Geslacht (biologie)|geslacht]] '''''Betula''''' .<ref>{{en}} 1995 : Sunset Western Garden Book, p. 606–607</ref><ref>{{en}} [http://apps.kew.org/wcsp/synonomy.do?name_id=21065 Weetnschapplikke synoniemn van de berke.]</ref> uut de [[Familie (biologie)|famielje]] van de [[berkachtign]], die ook d' elzn, d' oazeloars en d' aagbeukn insluut, en ze zyn verwant mê de [[beukachtign]]. 't Geslacht ''Betula'' telt 30 toe 60 [[Sôorte|sôortn]] woavan datr 11 stoan ip de IUCN-lyste van de bedreigde sôortn. 't Zyn typiesch iddre kortleevnde pioniersôortn die wydverspreid zyn in 't Nôordlik Oafroend, in 't byzoendre in de nôordelikke gemoatigde en boreoale klimoatn. Die boom is somtyds genaamd "Den Andachtign Boom" omdatr lik oogn zyn ip de schusse .<ref>{{en}} Ashburner, K. & McAllister, H.A. 2013 : The genus ''Betula'': a taxonomic revision of birches, ''Royal Botanic Gardens'', Kew, p. : 1-431</ref>.

Berkesôortn zyn in 't algemêen klêene toe middelgrôote boomn of [[Struuke|struukn]], mêest uut streekn mêt e gemoatigd klimoat. De ienklvoedige bloarn stoan ofwisslnd, ienkle of dubble gezoagd, veer-nervig, mêt e stêeltje. Ze kommn dikkers vôor in poarn, mo die poarn zyn in 't echt oenstoan ip spôorachtige, zydliengse taksjes mê twêe bloarn .<ref name=Keeler>{{en}} Keeler, Harriet L. 1900 : Our Native Trees and How to Identify Them, ''Charles Scriber's Sons'', New York, p. 295–297.</ref>. De vruche is e klêene "samara" (e sôorte dopvruchte), aloewel da de vleugls kunn ofwizzig zyn by sommigte sôortn. Ze verschilln van d' elze (''Alnus'', 'n andre geslacht uut de famielje) in die zin da de vrowlikke katjes nie oetachtig zyn en da z' uutêenvolln vo de zoadn los te loatn, in teegnstellienge mê d' oetachtige, keegleachtige elzekatjes.

Berkn vormn dikkers glykjoarige [[bus]]bestandn ip lichte, goed-ofgewoaterde zeure groendn. Ze wordn bekeekn lik pioniersôortn die rap 'n oopn stik groend bezettn, in 't byzoendre by sekundèère sukcêsje achtre e verstôorienge deur vier. Berkn zyn van d' êeste sôortn vor undre te vestign in primèère sukcêsje, en ze kunn e bedreigienge vormn vo (kunstmoatige) heide o de zoajliengn en de joenge boomtjes nie vernietigd wordn deur begroazienge of regelmoatig ofbrann. Berkn kommn vôor in lêeggeleegn gebiedn, mo sommigte sôortn lik ''Betula nana'', zyn in de bergn te vienn. Ip de Britse Eilandn istr êenig verschil tusschn de leefgebiedn van ''Betula pendula'' en ''Betula pubescens'', en êenigte verbastrienge, oewel da de twêe undre reedlik goed anpassn an verschillnde situoasjes. Mycorrhieze-schimmls, woaroendre ectomyccorhiezn, zyn in sommigte gevolln vôordeelig vo de gruuj van de boomn .<ref>{{en}} 1984 : Birches (A Symposium), ''Royal Botanic Garden'', Edinburgh 24–26 September 1982, ''Proceedings of the Royal Society of Edinburgh'', 85B, 1–11.</ref>.

# ''Betula ermanii''— Erman-berke (ôostlik Siebeerje, Russiesche Verre Ôostn ,<ref> [[Boreoale busschn van Sakhalien]] </ref>, nôordôostlik China, Korea, Japan)

# ''Betula platyphylla'' (''Betula pendula'' var. ''platyphylla'')— Sibeeriesche ruuwe berke (Sibeerje, Russiesche Verre Ôostn ,<ref> Boreoale busschn van Sakhalien </ref>, Manchurië, Korea, Japan, [[Alaska]], westlik Kanada)

Omda 't berkn-oet ard is, is 't angeweezn van 't te bewerkn mê masjienn, omda 't moejlik is van da andmoatig te doen .<ref>{{en}} [http://www.woodmagazine.com/materials-guide/lumber/wood-species-1/birch/ 2013 : Birch, ''Magazine''.]</ref>.

*Berke-têrre gemakt uut berkeschusse is thermoplastiesch en makt woatredichte; ze wierd gebruukt lik kolle ip, byvôorbeeld pyln, en ook vo geneeskundige doeleindn .<ref>{{en}} [http://web.archive.org/web/20080227090148/http://www.bushcraftuk.com/index.php/DIY/Birch-Tar-How-to-collect-it.html Birch Tar – How to collect it.]</ref>.

*Berkezoadjes wordn gebruukt lik bladstrôojsl vo mienjateur terring-modeln .<ref name="LeafLitter">{{en}} [http://www.reapermini.com/TheCraft/24 Daniel Joyce : Birch Seed Leaves, (''reapermini.com'')]</ref>.

*''Birch flowers'' [berkeblomn] is d' Iengelsche naame vo de katjes van de ''Broussonetia luzonica''-boom. Gekend in de Filipynn lik ''himbabao'' of ''alukon'', wordn die blomn koerant gebruukt in de Filipynsche keukn van nôordôostlik Luzon. Mor oendanks d' Ienglsche naame en de gelyknisse van de blomn, is ''B. luzonica'' nie verwant mê de berke .<ref>{{en}} [http://www.clovegarden.com/ingred/mb_alokonz.html Grygus, Andrew : Alokon, ''Clove Garden''.]</ref>.

*Berkeknoppn wordn gebruukt in de volksgeneeskunde .<ref>{{en}} [http://www.cancer.org/treatment/treatmentsandsideeffects/complementaryandalternativemedicine/herbsvitaminsandminerals/white-birch White Birch] – American Cancer Society (cancer.org)</ref>.

*Berkeschusse kan gedrenkt wordn toe verzoadegieng toe in woatre en tonne in e vorm gezet roend e gebrookn oarm .<ref>{{en}} [http://jbjs.org/article.aspx?articleid=8666 Clark, William Arthur 1937 : History of Fracture Treatment Up to the Sixteenth Century, ''The Journal of Bone & Joint Surgery'', Needham, MA, USA, 19/1, p. 61–62.]</ref>. 'n Andre maniere was die van spalkn van berkeschusse in woatre gedrenkt toe da ze taamlik zochte woarn. Ze wierdn ton zorgvuldig roend de leedemoat vastegemakt en geboendn mê berke-riemn. By 't droogn wierdn ze styf en sterk. Dr is niewrs ipgeschreevn hoeveele da da toegepast wierd, mo dr woarn in iedre geval winnig kreuple of misvormde indioann.

Oet-pulpe gemakt van berkn gift betrekklik lange en dinne veezls vor 'n ard-oet. De dinne celwandn doen de veezls uutêenvolln by 't droogn, en geevn e paper mê klêene massa vor undre volume en mê e lêege opaciteit. De berkeveezls echtre vernestln undre gemakklik en geevn e reedlikke treksterkte .<ref>{{en}} Nanko Hiroki; Button, Alan; Hillman, Dave 2005 : The World of Market Pulp, ''WOMP'', LLC, USA, p. 192-195, ISBN 0-615-13013-5</ref>. De lêege opaciteit makt het geschikt vo de produuksje van [[pergamyn]].

In Indië, êt de berke (Sanskriet : भुर्ज, ''bhurja'') e grôote geschiedkundige betêeknisse in de beschoavienge van Nôord-Indië, woada de dinne schusse die loskomt in de wientre wyd en zyd gebruukt wierd vor dr ip te schrievn. Berke-paier (Sanskriet: भुर्ज पत्र, ''bhurja patra'') is uutzoenderlik deurzoam en 't was 't materjoal da gebruukt was vo veele oede Indiesche tekstn .<ref name="sgupta1972">{{en}} Sanjukta Gupta, "Lakṣmī Tantra: A Pāñcarātra Text", Brill Archive, 1972, ISBN 90-04-03419-6. Snippet:''... the text recommends that the bark of the Himalayan birch tree (bhurja-patra) should be used for scribbling mantras ...''</ref><ref name="ghosh1990">{{en}} Amalananda Ghosh, "An Encyclopaedia of Indian Archaeology", BRILL, 1990, ISBN 90-04-09264-1. Snippet:''... Bhurja-patra, the inner bark on the birch tree grown in the Himalayan region, was a very common writing material ...''</ref>.

Berkn uut de streeke van de Baltische Zêe leevrn 't mêest gezocht oet vo 't maakn van luudspreekreboksn. Berkn-oet êt e nateurlikke reezonansje da piekn êt vo d' ooge en vo de lêege frekwensjes, die ook vo luudspreekrs 't moejlikste vôort te bringn zyn. Die reezonansje kompenseert 't ofschuuvn van lêege en ooge frekwensjes in de luudspreekrs, en makt de tôon glykmoatigr. Berke is gekend vo zyn "[nateurlikke EQ (tôonreegloare)".<ref>http://www.soundonsound.com/sos/1996_articles/feb96/eq.html nateurlikke EQ (tôonreegloare)]". </ref>

*De bloarn van de groeve berke wordn gebruukt ip 't fêeste van den Illige Joris, da goedn wordt in Novosej en andre dorpn in [[Albanië]].<ref>{{en}} [http://www.rasp.org.al/oldevents.html Traditional celebrations in Novosej, ''RASP''.]</ref>.