Karel V van et Illig Rôoms Ryk: verschil tussen versies

Verwijderde inhoud Toegevoegde inhoud
Pastel (discuusjeblad | bydroagn)
Geen bewerkingssamenvatting
Pastel (discuusjeblad | bydroagn)
Geen bewerkingssamenvatting
Regel 3:
| noame = Karel V
| leevn = [[1500]]-[[1558]]
| functie1= [[Ofbeeldienge:Blason fr Bourgogne.svg|20px|left]] [[File:Brabant-Limburg Arms.svg|20px|left]] [[Hertog van Bourgondië]] (titulair) <br /> [[File:Arms of the Count of Luxembourg.svg|20px|right]] [[Hertog van Broabant#Hertoogn van Broabant, Lothier en Limburg|Hertog van Broabant, Lothier, Limburg]] en [[Huus Luxemburg#Hertogdom Luxemburg|Luxemburg]]. <br />[[File:Namur Arms.svg|20px|left]] [[Ofbeeldienge:Blason Comte-de-Flandre.svg|20px|left]] [[Ofbeeldienge:Blason province fr Artois.svg|20px|right]] Markgroaf van Noamn. <br /> [[Groaf van Vloandern]], [[Groafschap Artois#Huus Bourgondië|Artois]], [[Bourgondiërs#Huus Bourgondië (1347–1361)|Franche-Comté]], [[Charolais]], [[Groafschap Henegouwn#Huus Wittelsbach|Henegouwn]], [[File:Hainaut Modern Arms.svg|20px|left]] [[File:Counts of Holland Arms.svg|20px|right]] [[Groafschap Holland#Huus Wittelsbach|Holland, Zêeland]]
|functie1 = [[Ofbeeldienge:Banner of the Holy Roman Emperor (after 1400).svg|35px|left]] [[Lyste van Rooms-Duutsche keuniengn en keizers van et Hillig Rooms Ryk#Huus Habsburg (1438-1740)|Keizer van ‘t HRR]]
| periode1 = [[1506]] -[[1555]]
| periode1 = [[1520]] (officieel [[1530]]) -1556<br />[[Roomse keunienk|Rôoms-Duutsche keunienk]] :<br />[[1519]]-[[1530]]
| vôorganger1 = [[MaximiliaanFilips I van Castilië]]
| ipvolger1 = [[FerdinandFilips III van et Illig Rôoms Ryk|Ferdinand ISpanje]]
| functie2 = [[Ofbeeldienge:FlagBlason ofCastille theLéon.svg|20px|left]] [[Ofbeeldienge:Escudo Corona de Aragon Lowy CountriesSicilia.svgpng|25px|left]] [[Lêge LandnOfbeeldienge:Napoli1808.jpg|Soeverein30px|right]]Keunienk van deCastilië Nederlandn]]en Léon, van Aragon en Sicilië, en van Noapels
| periode2 = [[15061516]] -[[1555]]1556
| vôorganger2 = [[FilipsFerdinand III van Kastilië|Filips de Schôonn]]Aragon
| ipvolger2 = [[Filips II van Spanje]]
| functie3 = [[OfbeeldiengeFile:BlasonGuelders-Jülich Castille LéonArms.svg|20px|left]] [[OfbeeldiengeFile:EscudoGraafschap Corona de Aragon y Siciliazutphen.pngsvg|25px|left]] [[Ofbeeldienge:Napoli1808.jpg|30px20px|right]]Keunienk van Castilië en Léon,Hertog van AragonGelre en<br Sicilië,/> enGroaf van NoapelsZutphen
| periode3 = [[15161543]] -1556[[1555]]
| vôorganger3 = FerdinandWillem IIV van AragonKleef
| ipvolger3 = [[Filips II van Spanje]]
| functie4 = [[Ofbeeldienge:Flag of Austria.svg|25px|left]] [[Huus Habsburg#Eirtshertoogn van Ôostnryk (1453-1918)|Eirtshertog van Ôostnryk]]
| periode4 = [[1519]] - [[1521]]
| vôorganger4 = [[Maximiliaan I]]
| ipvolger4 = [[Ferdinand I van et Illig Rôoms Ryk|Ferdinand I]]
|functie1functie5 = [[Ofbeeldienge:Banner of the Holy Roman Emperor (after 1400).svg|35px|left]] [[Lyste van Rooms-Duutsche keuniengn en keizers van et Hillig Rooms Ryk#Huus Habsburg (1438-1740)|Keizer van ‘t HRR]]
| periode1periode5 = [[1520]] (officieel [[1530]]) -1556<br />[[Roomse keunienk|Rôoms-Duutsche keunienk]] :<br />[[1519]]-[[1530]]
| vôorganger5 = [[Maximiliaan I]]
| ipvolger5 = [[Ferdinand I van et Illig Rôoms Ryk|Ferdinand I]]
| voader = [[Filips I van Kastilië|Filips de Schôonn]]
| moeder = [[Johanna van Kastilië]]
Regel 29 ⟶ 33:
 
== Zyn familie ==
[[Ofbeeldienge:Joanna of castile with her children.jpg|thumb|left|175px160px|<center>Karel mè zyn moeder en zusje]]
[[Ofbeeldienge:Bernhard Strigel 003.jpg|left|thumb|175px160px|left|<center>Karel te middn van zyn grotvoader Maximiliaan I, zyn voader [[Filips I van Kastilië|Filips de Schôonn]], en zyn grotmoeder [[Maria van Bourgondië]]; lienks zyn broere [[Ferdinand I van et Illig Rôoms Ryk|Ferdinand I]] en reks zyn schonbroere [[Lodewyk II van Hongareye]] (Bernhard Strigel)]]
 
Karel is geboorn in ’t't Prinsenhof van Gent. Zyn grôotouders langs voaders kant woarn [[Maximiliaan I]] en [[Maria van Bourgondië]]. Zyn grôotouders langs moeders kant woarn Ferdinand II van Aragon en [[Isabella I van Kastilië]]. Zyn tante was Catharina van Aragon, d’êested'êeste vrouwe van [[Hendrik VIII van Iengeland]].
 
Karel was doadeure erfgenoam van de drie grotste dynastieën van Europa: 't [[Huus Habsburg]], 't [[Bourgondiërs#Hertoogn vanHuus Valois-Bourgondië van ’t huus Valois(1363–1482)|Huus Valois-Bourgondië]], en 't Huus Trastámara van de krône Castilië, Léon en Aragon.
 
== Karel en zyn voader in Mecheln ==
Achter den dôod van [[Karel de Stoutn]] in 1477, vestigde zyn weeuwe [[Margaretha van York]] heur in [[Mecheln]]. Ze kocht doa 't Hof van Koameryk, ‘n'n eigndom van Jan van Bourgondië, de bastoardzeune van [[Jan zounder Vrees]] en bisschop van Koameryk.
 
Achter den dôod van zyn dochter, [[Maria van Bourgondië]], wierd heur vint Maximiliaan van Ôostnryk nie anveird deur de Vlamsche steedn en surtout Gent was ipstandig. Ze speeldn boas over zyn twi jounges [[Filips I van Kastilië|Filips de Schôonn]] en [[Margaretha van Oostnryk (1480-1530)|Margaretha van Ôostnryk]].
 
In 1485 stoptn de Gentenoars under verzet en Maximiliaan brocht zyn zeuntje Filips, die ton 7 joar oud was, no Margaretha van York in Mecheln. In 1486 verkocht z’heurz'heur paleis an ’t't stadsbesteur en ze verhuusde nornoar e klinder huus. De stad Mecheln gaf et paleis an Maximiliaan en Filips.
 
Filips, en loater ook zyn vrouwe [[Johanna van Kastilië|Johanna]], blêevn doa tout dan z’inz'in 1502 vertrokkn no Spanje. Ze lietn under drie oudste jounges, Eleonora, Karel en Isabella, achter by Margaretha van York. Karel zyn broere [[Ferdinand I van et Illig Rôoms Ryk|Ferdinand]] is loater geboorn in Spanje. In 1505, on zyn ouders were woarn, is zyn zusje [[Maria van Ongareye (1505-1558)|Maria]] geboorn. Margaretha van York stierf in 1503 en Filips in 1506. Zyn vrouwe Johanna was in verwachtienge van under joungste dochter, Catharina, die in Spanje geboorn is.
 
In 1507 stelde Maximiliaan zyn dochter (Karel zyn tante) an als regente en [[Landvoogdn van de Habsburgsche Nederlandn|landvoogdesse van de Habsbursche Nederlandn]]. Ze vestigdeg’vestigdeg' heur in ’t't paleis in Mecheln. Karel wierd doa grôotgebrocht en je lêerde Vlams en Frans klappn. Loater ook nog Spoans, Duuts en Italioans.
 
== Mêerderjoarig ==
In 1515 wierd ie in [[Brussel]] mêerderjoarig verkloard en krêegt ie ‘t't gezag over de gewestn Vloandern, Mecheln, Holland, Zêeland, Henegouwn, Noamn, Broabant, Limburg, OvermaasOvermoas en Luxemburg.
 
In 1516, achter den dôod van z’nz'n Spoansche grotvoader Ferdinand II, kwamt ie keunienk van Spanje, Sicilië en Noapels, en in 1519, achter den dôod van z’nz'n andere grotvoader Maximiliaan, ook [[Rôoms-Duutsche keunienk]].
 
In 1520 (officieel 1530) kwamt ie keizer van 't Hillig Rôoms Ryk. Je veroverdeg’veroverdeg' ook grôtegrôote gebiedn in Centroal- en Zuud-Amerika.
 
Deur zyn Spoans keunienkschap en Duuts keizerschap kwoamn de Nederlandn definitief oundergeschikt an de keizerlikke belangn van de Habsburgers. Margaretha van Ôostnryk blêef landvoogdesse tout in 1530 en ze wierd ipgevolgd deur Karel zyn joungere zuster, [[Maria van Ongareye (1505-1558)|Maria van Hongareye]], weeuwe van [[Lodewyk II van Hongareye]].
 
Karel zyn grotste vyandn woarn de Turkn, de protestantn en Frans[[François I van FrankrykVrankryk]], die geregeld Italië binn viel. De 24e februoari 1525 versloeg Karel FransFrançois I in de [[Slag by Pavia (1525)|slag by Pavia]].
 
[[Image:Tizian 057.jpg|thumb|150px|<center>Zyn vrouwe [[Isabella van Portugal (1503-1539)|Isabella]]]]
== Vrouwe en jounges ==
[[Image:Tizian 057.jpg|thumb|150px|<center>Zyn vrouwe [[Isabella van Portugal (1503-1539)|Isabella]]]]
Karel trouwde de 10e moarte 1526 met [[Isabella van Portugal (1503-1539)|Isabella van Portugal]], de dochter van Emanuel I van Portugal. Under jounges woarn:
* [[Filips II van Spanje]] (21 meie 1527 -13 september 1598)
* Maria van Spanje (21 juni 1528 -26 februoari 1603), trouwde mè [[Maximiliaan II]] (keizer van ’t't Hillig Rôoms Ryk)
* Ferdinand 1530
* Johanna van Habsburg (24 juni 1535 -7 september 1573)
* Johan (1539)
Karel hadhaad ook vele maîtresses. Johanna van der Ghenst was de moeder van [[Margaretha van Parma]] en Barbara Blomberg de moeder van [[Juan van Oostnryk|Don Juan]], twêe van z'n bastoardkienders die loater landvoogd kwoamn.
 
== Zyn hervormiengn in de Nederlandn ==
|[[Ofbeeldienge:CoA-Roman-Emperor-Charles-V.png|thumb|left|200px150px|<center>Zyn woapnschild]]
 
In 1543 kost Karel V, met et ''Verdrag van [[Venlo]]'', Gelre en Zutphen by zyn gewestn voegn. Van da joar wordn de Nederlandn ook de [[Zeventien Provinciën]] genoemd.
 
Met et ''Verdrag van Augsburg'' van [[26 juni]] [[1548]] kost ie verkrygn danda de Zeventien Provinciën als êen stoat gezien wierdn, en zovele of ounofhankelik kwoamn van 't Hillig Rôoms Ryk.
 
Met de ''Pragmatieke Sanctie'' van [[4 november]] [[1549]] wierd er bepoald danda de Nederlandn ossan mostn tegoare bluuvn ounder êen keunienk on ze overg’erfdoverg'erfd wierdn.
 
== Trôonsofstand en loater leevn ==
|[[Ofbeeldienge:Karel-V-rijken.jpg|thumb|left|300px|<center>Koarte van ’t't Hillig Rôoms Ryk en de erflandn van keizer Karel V als keunienk Karel I van Spanje]]
Deur de vele conflictn mè Frankryk en d’Ottomoann gerakte Karel vrêe vermoeid en je sukkeldeg’ ook mè zyn gezoundheid.
 
Deur de vele conflictn mè FrankrykVrankryk en d’Ottomoannd'Ottomoann gerakte Karel vrêe vermoeid en je sukkeldeg’sukkeldeg' ook mè zyn gezoundheid.
 
In 1555 stound ie de Nederlandn of an zyn zeune Filips II, en in 1566 ook Spanje, Noapels, Sicilië en de Spoansche kolonies.
 
De keizerskrône en d’Oostnryksched'Oostnryksche erflandn stound ie of an z’nz'n broere [[Ferdinand I van et Illig Rôoms Ryk|Ferdinand I]]. Doadeure wierd Karel zyn weireldryk van de Habsburgers gesplitst in e [[Spoansche Habsburgers|Spoanschn tak]] en ’n'n Ôostnrykschn tak.
 
’t't Ende van z’nz'n leevn brocht ie deure in ‘t't San Jéronimoklôoster in Yuste woardat ie den eênentwientigstn september 1558 stierf.
{|style="float:left"
|[[Ofbeeldienge:Karel-V-rijken.jpg|thumb|left|300px|<center>Koarte van ’t Hillig Rôoms Ryk en de erflandn van keizer Karel V als keunienk Karel I van Spanje]]
|}
{|style="float:left"
|[[Ofbeeldienge:CoA-Roman-Emperor-Charles-V.png|thumb|left|200px|<center>Zyn woapnschild]]
|}
 
{{Commonscat|Charles V, Holy Roman Emperor|Karel V (HRR)}}
Regel 94 ⟶ 97:
[[Categorie:Keizer van et Illig Rôoms Ryk]]
[[Categorie:Habsburg]]
[[Categorie:Groaf van Bourgondië]]