Wikipedia

Karel den Grôotn: verschil tussen versies

Interactief door geschiedenis bladeren
← Vorige veranderiengeVolgende veranderienge →
Verwijderde inhoud Toegevoegde inhoud
VisueelWikitekst
Holder (discuusjeblad | bydroagn)
1.073 bewerkingen
k corr using AWB
Karel no Koarel
Regel 24:
| moeder = Bertrada van Laon
}}
[[Ofbeeldienge:Frankenrijk.jpg|right|thumb|250px|<center>’t Frankisch Ryk in 't blauw. <br />De veroveriengn van KarelKoarel de Grôotn in ‘t oranje]]
[[Ofbeeldienge:Codexaureus 04.jpg|thumb|250px|<center>Blad uut de Codex Aureus, geschreevn in Karolingischn minuskel]]
'''KarelKoarel de Grôotn''' ([[Latyn]] '''Carolus Magnus''', [[Frans]] en [[Iengels]] '''Charlemagne'''), van ‘t Huus van de [[Karoliengers]], Jupille-sur-Meuse, [[2 april]] [[742]] - Aakn, [[28 januoari]] [[814]]), was keunienk van de [[Frankn]] van [[768]] tout an z'n dôod en in [[800]] wierd ’n deur [[paus]] Leo III tout keizer gekrôond.
 
Ip initiatief van keizer [[Frederik Barbarossa]] wierd 'n in [[1165]] hillig verkloard deur teegnpaus Paschalis III.
 
==Zyn leevn==
KarelKoarel de Grôotn was e zeune van [[Pepeyn de Kortn]] en van Bertrada van Laon, bygenoamd Bertrada met de grôote voetn.
 
Deurda zyn skelet in Aakn bewoard is, weetn ze dat ’n styf grôot was.
 
Zyn grotvoader KarelKoarel Martel was de latstn [[Hofmeier]] van ’t geslacht van de [[Pepinidn]].
 
In 754 wierd KarelKoarel tegoare me z'n voader Pepeyn de Kortn en zyn joungere broere Karloman gezalfd deur paus Stefanus II. Ze krêegn den titel van ''Patricius Romanorum'', woadeure dan ze verplicht woarn de kerke te beschermn.
 
Achter den dôod van Pepeyn de Kortn in 768 wierd et ryk volgns de Frankische tradiesje verdêeld tusschn de twi broers. KarelKoarel krêeg et nôordelik stik en je wierd gekrôond in Noyon.
 
In 771 stierf Karloman ounverwachts en kwam KarelKoarel keunienk van hêel ‘t [[Frankisch Ryk]]. Je veroverde nog ’t Longobardisch ryk en achter z’n overwinnienge liet 'n hem in 774 in Pavia krôonn met den yzern Longobardische krôone.
[[Ofbeeldienge :Denier Charlemagne1.jpg|left|thumb|left|150px|<center>Muntn ounder <br />KarelKoarel de Grôotn]]
 
==Keizer==
’t Besteur van KarelKoarel de Grôotn was g’inspireerd ip de klassiekn oudheid, en ip [[Kestdag]] 800 liet ‘n hem deur paus Leo III in [[Rome]] tout keizer van ‘t [[West-Romeins Ryk]] krôonn. Dien titel was nie mè gebruukt in West-Europa sedert 476.
 
Achter den oundergank van ’t West-Romeins Ryk ha Byzantium de keizerstitel g’erfd en nu zoatn ze met e twikeizersprobleem. Mo ‘t Ôost-Romeins Ryk was styf verzwakt en ze woarn nie sterk genoeg vor hunder te verweirn. In 812 erkende Byzantium, teegn hunder gouste, officieel ‘t Frankisch keizerschap.
 
==Zyn veroveriengn==
KarelKoarel de Grôotn breidde ‘t [[Frankisch Ryk]] uut en verênigde e grôot stik van West- en Centroal Europa. Je voerde mêer of viftig oorloogn en je won ze bykan ollemolle. Zyn teegnstanders woarn o.a. de Saksn, de Friezn, de Longobardn en de Avaarn. Ip ’t toppunt van zyn macht liep zyn Ryk van den Elbe en den Oder tout an de Pyreneeën.
*In 773: de Longobardischn hoofdstad Pavia. Je zet de Longobardische keunienk Desiderius of. Met de toestemmienge van de paus magt ‘n hem ip Poasdag 774 keunienk van de Frankn en de Longobardn noemn.
*In 785:de Saksn. Den hertog van de Saksn Widukind bekêert hem tout ‘t christelik gelôof.
Regel 59:
 
==Cultureel==
KarelKoarel de Grôotn sprak verschillige toaln: Latyn en ênigte Germoansche dialectn. Zyn eign toale was e Frankisch dialect van ’t [[West-Germoans]] of e vroege vorm van ’t [[Oudnederlands]].
Je kost nie leezn of schryvn, moa je liet volksverhoaln ipschryvn in ’t Frankisch. Da boek is spytig genoeg verloorn gegoan.
 
Binst zyn reizn noar Italië kwamt ‘n in contact met e hêeln andere weireld. Je zag de monumentn van Rome, de verfynde Byzantynsche cultuur in Ravenna en je wilde dat ook in ’t nôordn. Je begost kunst en weetnschap t’introduceern en je richtte schooln ip.
 
‘t Hof van KarelKoarel de Grôotn kwam ‘t centrum van intellectueel leevn. In de schooln wierd er e nieuw schrift ountwikkeld da zorgde vor êenheid in ’t schryvn.
Die verêenvoudigienge van ‘t Merovingisch schrift, in de vorm van de veel beter leesboarn '''Karolingischn minuskel''', lag an de boasis van ‘t schrift van de Germoansche en Romoansche toaln, woavan dat ‘t Manuscript ''Codex Aureus'', e godsdienstig boek dat ’n liet moakn in 'n abdye, e goe voorbeeld is.
 
Regel 72:
zyn gebaseerd ip de Karolingischn minuskel.
 
Die iplevienge van ‘t cultureel leevn leidde tout de [[Karolingische Renaissance]]. E belangryk voorbeeld uut de Karolingische Renaissance ip gebied van architecteure is de ''Paltskapelle''. KarelKoarel de Grôotn liet de kapelle van zyn verbluufplatse (palts) in Aakn bouwn, 'n achthoekig bouwwerk woavan dat ’t ountwerp gebaseerd was ip de basilieke van San Vitale in Ravenna. Den bouw van ’t centroal achthoekig gedêelte van de loatern Dom begost in 796. ’t Is lange d’inspiroatiebronne gewist vo d’ountwerpn van kerkn.
 
== Karolingische muntn ==
De zilvern denarie of denier, ook wel ''penning'' genoemd (Latyn denarius) bestound ol binst de Romeinsche republiek (van 223 v. Chr) en blêef in gebruuk tout an den oundergank van ‘t [[West-Romeins Ryk]] in 475 achter Chr.
 
Ounder KarelKoarel de Grôotn wierd de denier ols zilvern êenheidsmunt were ingevoerd.
 
‘t Woord ''denarius'' komt van ''denarius nummus'', wa da ''muntêenheid van tiene'' wil zeggn.
Regel 86:
 
==Vrouwn en jounges==
KarelKoarel de Grôotn ha zeevntien jounges met acht van zyn tien geweetn vrouwn of byzittn.
 
Met Himiltrude:
Regel 95:
 
Met Hildegard van Zwaabn neegn jounges:
* [[Karel de Joungern|Koarel de Joungern]] (772-811), keunienk van de Frankn van 25 december 800
* [[Pepeyn van Italië|Karloman]] (773-810), noame veranderd in Pepeyn, keunienk van Italië (781- 810)
* Adaltrudis, (774) getrouwd mè groaf Bego van Parys
Regel 121:
 
==Dôod en ipvolgienge==
KarelKoarel de Grôotn is begroavn in zyn eign kapelle in Aakn.
Zyn ênigste zeune die nog leefde, [[Lodewyk de Vroomn]], volgdeg' hem ip.
[[Ofbeeldienge:AachenerDomSarg.jpg|750px|center|thumb|<center> Grafmonument van KarelKoarel de Grôotn in den Dom van Aakn]]
 
{{Commonscat|Carolus Magnus}}
Overgenomen van "https://vls.wikipedia.org/wiki/Karel_den_Grôotn"