|
Het '''Kastêel van Wiendoale''' is en waterburcht, gelegen in de bosrike omgevienge van het West-Vlamsche [[Houtland]] en 't Brugse ommeland, op drie km van de stad [[Toeroet]]. Het kastêel is grotendeels en 19de-eeuwse reconstructie. En gedeelte van de noordelike vleugl is nog 15de-eeuws. En vleugl van 't kastêel es beweund deur de udige eigenaars, den andren vleugl is ingericht als museum en is toegankelik voor 't publiek.
==Graven van Vlaendern, 11de-13de eeuwe== ▼Den oorspronkelike burchte wier volgens latere kronieken ipgericht deur Robrecht de Friês, grave van Vlaendern, ip 't ende van de 11de eeuwe. D'oedste vermeldinge van de burchte in een bronne van tonne, 't dagboek van Galbert van Brugge, is van 1127. Daeruut bliekt da de burchte gebruukt wier als uutvalsbaësis voe militaire operaties. ▼
▲== GravenGroaven van VlaendernVloandern, 11de-13de eeuwe==
Vanaf 't midden van de jaren 1100 en surtoe in de late jaren 1200 wier Wiendale een geregelde verbluufsplekke van de graven van Vlaendern. In 1168 kwam de grave Filips van den Elzas hier tope met zienen hof-raed. In 1187 wier der voe den eerste keer geklapt van nen kapelaen, en dus van e kapelle. ▼▲Den oorspronkelike burchte wier volgens latere kronieken ipgericht deur Robrecht de Friês, gravegroaf van VlaendernVloandern, ip 't ende van de 11de eeuwe. D'oedste vermeldinge van de burchte in een bronne van tonne, 't dagboek van Galbert van Brugge, is van 1127. DaeruutDoaruut bliekt da de burchte gebruukt wier als uutvalsbaësisuutvalsboasis voe militaire operaties.
▲Vanaf 't midden van de jaren 1100 en surtoe in de late jaren 1200 wier WiendaleWiendaole een geregelde verbluufsplekke van de gravengroaven van VlaendernVloandern. In 1168 kwam de grave Filips van den Elzas hier tope met zienen hof- raedroad. In 1187 wier der voe den eerste keer geklapt van nen kapelaenkapeloan, en dus van e kapelle.
't Vele bus was een ideael jachtterring voe de grafelike familië en under gastn. Ip de burchte was-t-er wok diplomatiek overleg. In 1297 sloot Gwijde van Dampierre adaër een alliantieverdrag met den Ingelse keunink Edward den eersten. ▼
▲'t Vele bus was een ideaelideoal jachtterring voe de grafelikegroafelike familië en under gastn. Ip de burchte was-t-er wok diplomatiek overleg. In 1297 sloot Gwijde van Dampierre adaëradoar een alliantieverdrag met den Ingelse keunink Edward den eersten.
==Graven van Namen, 14de eeuwe== ▼
In 1298 kwam Wiendale deur verervinge in d'an van de graven van Naem, ne joengerdere tak van 't huus van Dampierre. De grave Jan van Naem, erfde tope met de burchte van Wiendale ook de gelieknamige heerlikheid, die twientig jaer te voorn deur ze vader Gwijde van Dampierre was gemakt. Wiendale zag of oender zwaere belegeringn in 1302 bie de Guldenspoornslag, en in 1325 bie den Ipstand van de Kustvlakte, mo wier assan erbouwd. Toe in 1366 resideerde de grafelike familië van Naem regelmatig in Wiendale. 't was verzekers ier da Blanche van Naem, dochter van graef Jan, ipgroeide en eur toekomstigen echtgenoët, de keunink Magnus Eriksson van Zweden leerde ken in 1334. ▼▲== GravenGroaven van NamenNoamn, 14de eeuwe==
▲In 1298 kwam Wiendale deur verervinge in d'an van de gravengroaven van NaemNoamn, ne joengerdere tak van 't huus van Dampierre. De grave Jan van NaemNoamn, erfde tope met de burchte van Wiendale ook de gelieknamige heerlikheid, die twientig jaerjoar te voorn deur ze vader Gwijde van Dampierre was gemakt. Wiendale zag of oender zwaerezwoare belegeringn in 1302 bie de Guldenspoornslag, en in 1325 bie den Ipstand van de Kustvlakte, mo wier assan erbouwd. Toe in 1366 resideerde de grafelike familië van NaemNoamn regelmatig in Wiendale. 't was verzekers ier da Blanche van NaemNoamn, dochter van graefgroaf Jan, ipgroeide en eur toekomstigen echtgenoët, de keunink Magnus Eriksson van Zweden leerde ken in 1334.
==D'Hertogen van Bourgondië en d'hertogen van Kleef, 15de eeuwe==
Achter een periode van verwaerlozingeverwoarlozinge verkocht graefgroaf Jan III van NaemNoamn in 1407 de burchte en d'heerlikheid an de Bourgondische hertog Jan zoender Vreze. De dien schoenk 't drie jaerjoar later ip ziene toer an ze schoënzeune, graefgroaf (en vanaf 1417 (h)ertog Adolf II van Kleef, als onderpand voe de bruudschat van ze dochter Maria.
==d'Heren van Ravenstein, 15de-16de eeuwe==
In 1463, achter e verdelinge bin d'hertogelike familië, kwam Wiendale in d'an van e joengere stake van d'hertogen van Kleef: d' heren van Ravenstein. Adolf van Kleef en ze zeune en ipvolger Filips van Kleef verbouwden de burchte toe e vreed schoon jachtslot en z'oentvingen daerdoar vorsten en adelman. Filips de Schone, de latere Habsburgse vorst van de Nederlan, beschreëf Wiendale ip da moment als “'t schonste butenverbluuf in Vlaendern”Vloandern”.
In 1482, beist da ze in Wiendale gaengoan jagen was, viel d'hertoginne Maria van Bourgondië van eur perd. Z'is later gestorven an eur kwetseuren. Achter da ze doëd was, is toe orloge gekomn tusn eurne weewnare, den autoritaire aertshertogoartshertog MaximiliaenMaximiliaan van Oostenrik. Omda de kasteelherekastêelhere Filips van Kleef in 1488 voe d'ipstandelingn koos, en Duutse troepen vele schaeschoa gedaengedoan an't kasteelkastêel en neerhof. De schone perdestaln, die 't schonste waernwoarn van heel 't kasteeldomingkastêeldoming wiern ofgebrand. De kasteelherekastêelhere liet de schaeschoa ersteln, en breidde 't kasteelkastêel en neerhof uut. Surtoe achter 1523, achter dat em ze kasteelkastêel in Edingen was kwiet gegrocht, was Filips van Kleef vele ip 't kasteelkastêel van Wiendale, en j'ontvieng daedoa ze maten. Achter dat em in 1528 doëd gonk wier der nen inventaerisinventoaris van 't kasteelkastêel gemakt. 't Had ton drie verdiepen en wel vichtig kamers, waeronderwoaronder verschilnde gastenkamers.
==d'Hertogen van Kleef, 16de eeuwe==
Achter 1528 keerde Wiendale were no den hoofdtak van d'hertogen van Kleef. De die weunden zelve nie ip't kasteelkastêel, mo der logeerden wel hoge pieten. Under keuninklike verwanten Karel V en de landvoogdesse Maria van Hongarije verbleven meerdere keren in 't kasteelkastêel. In de twidden helft van de 16de eeuwe verminderde d'interesse van de Kleefse hertogen voor under Vlamse eigendom. De godsdienstorlogen en den Ipstand tegen Spajje leidden in 1578 toe de vernielinge van e deele van 't kasteelkastêel, waebiewoabie wok de donjon ipbrandde. Uut die periode dateren d'oedste afbeeldieng van 't kasteelkastêel: e detail uut de grote kaertekoarte van 't Brugse Vrije geschilderd deur Pieter Pourbus uut 1568 en een anonieme tekeninge uut 1612, vroeger (verzekers verkeerd) toegeschreven an Jan Bruegel.
==d'Hertogen van Palts-Neuburg, 17de-18de eeuwe==
In 1609 stierf de zwakzinnigen hertog Johan Willem van Kleef kienderloës. DaerachterDoarachter begost er nen ipvolgingsstried tusn verschillende Duutse vorsten. Die Guliks-Kleefse ipvolgingsstried endigde (voorlopig) in 1614 met 't Verdrag van Xanthen, waebiewoabie de keurvorst Johan Sigismund van Brandenburg en den hertog Wolfgang Willem van Palts-Neuburg d'erfenisse onder undersche tween verdeelden. D'heerlijkheidheerlikheid Wiendale kwam azo in d'an van Palts-Neuburg.
't Verdrag weir per contrarie betwist deur nen anderen die 't ook gewild hadde, de keurvorst van Saksen, die gesteund wier van de Roomse keizer. In 1610 was keizer Rudolf II overgegaënovergegoan toe d'investiteure van ChristiaenChristiaan II van Saksen als here van Wiendale. De keurvorst hield d'heerlikheid en 't kasteelkastêel vor em. Die situatië deurde toe in 1634, toe dat er e vonnis van de Private Raad in Bruussel Wiendale definitief an Wolfgang Willem van Palts-Neuburg gaf.
d'Hertogen van Palts-Neuburg hieldn 't kasteelkastêel en d'heerlikheid in voor under van 1634 toe 1669 en ipnieuw van 1690 toe 1795. In de tussenperiode 1669-1690 moste den hertog Filips Willem van Palts-Neuburg Wiendale tiedeliek ofgeven an de prinsen van Schwarzenberg voor onderpand vor de definitieve verdelinge van de Guliks-Kleefse erfenisse, geregeld met 't Verdrag van Kleef (1666).
Met da de Fransche keunink Lodewik XIV dikkers in VlaenderVloandern bin viel, wier WijndaleWiendoale ofgewisseld deur Fransche troepen (1668, 1675) en SpaenscheSpoansche (1676, 1689, 1690) bezet. In 1690 zette 't Frans leger de groëte middels in en dei e deel van 't kasteelkastêel ontploffen. DaebieDaoabie wier onder andere de brugge, de kapelle en de gevangenisse vermoëst. In 1699-1700 et den hertog Johan Willem van Palts-Neuburg het de boel laten ipkuuschen en 't kasteelkastêel herbouwd. 't Is tonne dat er e nieuwe, baksteen toegangsbrugge is gekomn.
Ip den 28sten september 1708, beist de SpaenscheSpoansche Successieoërlog, wier der in Wiendale gevochten tusschen de Fransche en de Gallieerde troepen (onder leidinge van den Ingelschen generaelgeneroal Webb). De Slag bie Wiendale kostte 't leven an 4000 Fransche en SpaenscheSpoansche manschappen. Bie de geallieerde waren der 900 doë en gekweste. Der was daëbiedoabie nog nie tevele schaëschoa an 't kasteelkastêel.
Beist 17de en 18de eeuwe wier 't kasteelkastêel gebruukt als residentie voe de goeverneur van d'heerlikheid Wiendale, dikkers was dadde een van den adel. D'eigenaars zelve, d'hertogen van Palts-Neuburg, bleven in under Duutse kasteelnkastêeln en baettenboatten d'heerlikheid uut lik under ipbrengsteigendom. Surtoe 't kappen van tallië in de bussen rond 't kasteelkastêel brochte vele geld bin, gemiddeld den helft van al d'inkomsten van d'heerlikheid. Wok de pachteigendom (land, meulns) en heerlike rechtn (visrechtn, barriererechten) brochten vele geld bin. t Landhuis (administratief en juridisch centrum) van d'heerlijkheidheerlikheid stond in Torhout, dmo 't was wok eigendom van den here van Wiendale. Vanaf 't midden van d'18d'eeuwe begost den here van tonne, den hertog Karel Theodoor van Neuburg-Sülzbach, met 't leggen van e heel netwerk van steen baënboan in West-VlaendernVloandern voe 't transport en voe de commerce. Wiendale-Torhout lag daebiedoabie ip e kruuspunt.
==Fransche en Hollandse periode==
In 1792 vieln Franse revolutionaire troepen d'Oostenrikse Nederlan bin en stopten de feodale rechtsorde van 't ancien régime. De kasteelherekastêelhere van Wiendale, Karel Theodoor, liet heel de imboedel en d'archieven ip karren laenloan en no ze Duutse residenties in Düsseldorf, Mannheim en München voern. D'heerlikheid en 't kasteelkastêel wiern an geslegen deur de Fransche StaëtStoat, die 't beheerde lik nationaelnationoal goed. Volgens onbevestigde bron hield in die periode de buswachter van Wiendale café in 't kasteelkastêel met als uuthangbord “Au Château de Wynendale”. In 1811 en de troepen van keizer Napoleon Bonaparte heel 't kasteelkastêel vermoost zodanig dat er mo zuste ruwien overbleven.
In 1825, beist d'Hollandse periode, wier 't kasteeldomingkastêeldoming openbaeropenboar verkocht aan e WaalseWoalse, industriële groep Lefebvre-Dehults. De die lietn 't bus van Wiendale helegans leegkapn. 't Faillissement van underen financier, de bankier Isidore Warrocqué, leidde toe de verkoop van Wiendale.
==De familie Matthieu (de Wynendaele), 19de-21ste eeuwe==
In 1833 wier 't kasteeldomingkastêeldoming gekocht deur ne Bruusselse bankier en verzekerare Josse-Pierre Matthieu, mede-iprichter van de Société Générale (SG) en schatbewaerderschatbewoarder van de Bank van de SG. Tusn 1837 en 1852 liet em 't kasteelkastêel helegans herbouwen, met integratie van 't bewaerdebewoarde gedeelte van 't laetmiddeleeuwseloatmiddeleeuwse rechtergedeelte.
Ziene zeune Joseph Louis Matthieu dei in 1877 de Bruusselsen architect Felix Laureys 't kasteelkastêel verbouwen toe 't geromantiseerde, middeleeuws uutziende waterslot dat er vandage nog staetstoat. 't poërtgebouw die nog maërmoar e paërpoar decennia tevoren was gebouwd, wier ofgebroken en herzet. DaedeureDoadeure kreeg 't e militair uutzicht en e nieuwe oriëntatie. De nieuwe oprielane kwam in 't verlengde te liggen van de bane no Torhout. Aan weerskanten van 't kasteelkastêel kwaemkwoamn der twee hoge torens.
In de meidagen van 1940 had Wiendale were een afsprake met de geschienisse. Ip de 25sten meie, achter d'inval van de Nazi-Duutsche in België, wast'er hier e laste en dramatisch gesprek tussen de Belgische keunink Leopold III en vier leen van ze regeringe (den eerste minister Hubert Pierlot, minister van butenlanse zaken Paul-Henri Spaak, van binnenlanse zaken Arthur Vanderpoorten en van lansverdediginge generaal Denis). Hoewel de capitulatie dichte was, weigerde de keunink tope met ze ministers no 't buteland te vluchtn voe daëdoa voort te doen. Als ipperbevelhebber van 't leger wildigt'ie em bie ze troepen bluven en em kriegsgevang laten pakken. Deur die discussie kwam achter den oorloge de keuningskwestië.
De familie Matthieu (seins 1953 Matthieu de Wynendaele) is vandage nog assan den eigenare van 't kasteelkastêel en beweunt in e gedeelte dervan. Een ander gedeelte is seins 1984 ingericht als museum en open gesteld voe bezoekers. In 1980 wier 't kasteelkastêel beschermd als monument.
=='t KasteelmuseumKastêelmuseum==
In 2006 opende in 't museumgedeelte een nieuwe multimediaelemultimedioale presentaetiepresentoatie van 't kasteelkastêel. 't portiershuus uut de 19de eeuwe wier ingericht als bezoekerscentrum. d'UutbaetingeUutboatinge is in d'an van de Dienst voe Toerisme van de stad Torhout.
Ip 't kasteeldomingkastêeldoming is't'er voors nog nen ieskelder, e kapelle en serren uut de 19d'eeuwe die gintegreerd wiern in het museumcircuit. De meur waëtegenwoategen dat de serre leunt en de waterbassing der nevest ligt, zien resten van de meur en gracht van rond 't vroegere neerhof. Ze zien zeker van voë de jaren 1900.
==Literateure==
*Overzichswerk, gesteund ip oeder onderzoek, me vele illustraties: Michiel Mestdagh, Torhout. De geschiedenis van een stad, Torhout, deBeer, 2000.
<small>Bronne: dat artikel ier es gestart vanuut het Nederlandse [[:nl:Kasteel van Wijnendale|Kasteel van Wijnendale]] artikel van 4/01/2007</small>
[[Categorie: Middelêeuwen]]
| 