Slag by Nieuwpoorte: verschil tussen versies

Verwijderde inhoud Toegevoegde inhoud
sp (oa -lyk vervangen door -lik: SV)
Geen bewerkingssamenvatting
Regel 1:
De '''Slag by Nieuwpoorte''' wos e directe confrontoasje tusschn d'Ollanders en de Spoanjoard'nSpoanjoardn in [[1600]] da bepoalend eit gewist vo de voddere betrekkiengn tusschn de upstandige [[Noordelike Nederland'nNederlandn]] en de Spanjoard'n in de [[Zudelike Nederland'nNederlandn]].
 
=Anleidienge=
An 't ende van de XVIe eeuwe wos den Spoanschn keunienk [[Filips II]] de [[Zudelike Nederland'nNederlandn]] gildig beu. Ol joarn ad y d'r styf vele legertroep'nlegertroepn en geld in gestook'ngestookn, en je zat nog oessan vulup in oorloge mei 't [[Vrankryk|Fransche]] en mei [[Olland]].
 
[[Ofbeeldienge:Landvoogden Albrecht en Isabella van Oostenrijk.jpg|thumb|left|D'eirtsertoogn Albrecht en Isabella deur [[Peter Paul Rubens|Rubens]] geschilderd.]]
 
Voe van die probleemstreek'nprobleemstreekn of te geroak'ngeroakn, goaft y ze an zyn dochter, de infanta Isabella, en eurn vint, ertog [[Albrecht van Oostenrijk]]. D'ofsproake wos dan ze zyder onofankelik over de [[Spoansche Nederland'nNederlandn]] mocht'n regeern. Moa mocht'nmochtn ze zyder gin joenges en krygn, toen zoud'nzoudn de Zudelike Nederland'nNederlandn direct were keern na de Spoansche krone (wuk da in 1621 ôok gebeurd es).
 
De eirtsertoogn [[Albrecht en Isabella]] (reg. 1598 - 1621) wist'nwistn da de bevolkienge den oorloge mêer dan beu wos, en ze probeerd'nprobeerdn ol gauwe vrede te slut'nsluutn mei d'upstandige [[Noordelike Nederland'nNederlandn]]. Want d'Ollanders liet'nlietn genoeg ziene dan ze nog oessan van plan woarn voe de Zudelike Nederland'nNederlandn te bevryen van de Spanjoard'nSpanjoardn.
 
D'Ollanders zoagn da voorstel lik eneen teek'nteekn van zwakte van de twee landvoogd'nlandvoogdn. Ze zoat'nzoatn ôok constant geploagd mei koapers die under scheep'nscheepn roofd'nroofdn. Die koapers opereerd'nopereerdn surtout vanuut de Vlamsche oavnsteed'noavnsteedn [[Duunkerke]] en [[Nieuwpôort|Nieuwpoorte]]. En d'Ollanders, die den oorloge ook meer dan moe woarn, peinsd'npeinsdn dan ze nu en kanse kreegn om de Spoansche bezetters voovo goed buut'nbuutn te kuuschn uut de [[Lege Land'nLandn]]. Ip 20 mei 1600 besloot'nbeslootn d'Ollandsche [[Staten-Generaal]] voe [[Vloandern]] vanuut de zee an te volln. Ze vroegn an prins [[Maurits van Oranje]] voe 't Stoatenleger an te voern.
 
='t Gevicht=
[[Ofbeeldienge:Maurits_van_Oranje.jpg|thumb|right|Prins Maurits van Oranje.]]
 
D'Ollanders zett'ndenzettnden de grote middels in: meer dan duusd scheep'nscheepn mei 13 000 infanterist'ninfanteristn en bykans 3.000 peird'npeirdn an boord. Moa ol van in 't begun viel et langs olle kantn teegn. Ten êeste add'naddn ze gerekend up en warme ontvangste van de platselike bevolkienge moa da viel serieus tegen, controarje zelfs. Z'add'naddn under ook mispakt an de platselike situoasje want ze kend'nkendn de streke veel te letter en doadeure verloorn ze veel tyd. 't Slichtste van ol wos dan ze Albrecht en Isabella serieus onderschat ein. D'eirtsertoogn add'naddn 't wel gauwe deure da 't serieus wos en zond'nzondn under Spoansche troep'ntroepn in e weke tyd van over 't hele land na de kuststreke. Surtout Isabella makte ne groot'ngrootn indruk en ze koste eur soldoat'nsoldoatn styf enthousiast moak'nmoakn om tegen de bindriengersbinndriengers te goan vichtn.
 
D'Ollanders add'naddn under verzoameld up et strand by Nieuwpoorte en 't wos under gelukt om d'eerste anvolln van de Spanjoard'nSpanjoardn of te sloan. Resultoat: 4000 Spanjoard'nSpanjoardn en bykan 2000 Ollanders en Iengelsche (die mei d'Ollanders meivocht'nmeivochtn) dood. De prins van Oranje wos nu gereed om e beleg te begunn'n up Nieuwpoorte. Moa je wos mei moeite begunbegunn of je zog et ol nie mei zittn. Achter elf doagn gaft y 't beleg up en je stuurde zyn troep'ntroepn were na under scheep'nscheepn, richtienge Olland. De Stoat'nStoatn-Generoal kost'nkostn d'r nie mei lachn want z'add'naddn em pertank gevroagd om nie ollene Nieuwpoorte moar surtout [[Duunkerke]] te goan verovern.
 
VanwukVan wuk eit prins Maurits ofgeziene van da beleg? D'r zyn verschillende redens.
* Ten êeste viel 't were serieus tegen. Dat es gin triviaal gegeevn oe je wit da de soldaat'nsoldaatn en d'artillerie den heeln tyd vaste zoat'nzoatn in 't slyk van under loopgroavn, wuk da de troep'ntroepn styf demoraliseerde.
* Je realiseerde em ook da de Spanjoard'nSpanjoardn ondertusschn continu versterkiengn an 't zend'nzendn woarn na Nieuwpoorte.
* Eigentlik eit 'n noois voorstander gewist van dien oorloge, je wos d'r an begunbegunn meer teegn zyn goestienge dan mei. Je vond dat 't veel te riskant wos om mei zyn toamelik kleen leger zo verre in 't zuud'nzuudn te goan vicht'nvichtn.
 
=De gevolg'ngevolgn=
[[Ofbeeldienge:Rekenpenning_Middelburg_1600.jpg|thumb|right|300px|Ne pennienk uut Middelburg van 1600, up de slag bieby Nieuwpoorte.]]
 
't Gevolg van de Slag by Nieuwpoorte wos da Albrecht en Isabella d'r sterker uut gekommn zyn en under zelvn e sterke reputoasje ein gegeevn.
 
Moa surtout bleek da de Zudelike Nederland'nNederlandn, lik eneen zelfstandig besteurd land, wel entwodde in under mars add'naddn. Ze kost'nkostn under verweirn tegen d'Ollanders die begost'nbegostn te beseffn dan ze d'r noois in zoud'nzoudn sloagn voe de Zudelike Nederland'nNederlandn van de Spanjoard'nSpanjoardn te verlossn. En ze wist'nwistn dan z'under ope voe de Lege Land'nLandn wois'n were te verenigen nu bykans vo goed moest'nmoestn upgeevn.
 
Doarby kwam nog da d'Ollanders mei 't probleem zoat'nzoatn dat de legerleidienge onder prins Maurits in tweiste lag mei [[Johan van Oldenbarnevelt]], den belangrykst'nbelangrykstn bestuurder van de nog joenge Republiek.
 
't Es moa in 1609 dan de Noordelike en Zudelike Nederland'nNederlandn tot en akkoord gerocht zyn mei 't [[Twolfjoarig Bestand]].