Stoatservormienge (België)

België es stoatkundig g'evolueerd van en unitair land noa ne federoaln stoat. Dienen overgank gebeurde geleidelik (evolutie, gin revolutie). De stoatservormienge goat over de stappn die gezet en gewist vo 't land t'ervormn tout nen federoaln stoat.

Overzicht ervormiengn instelliengn

Foaze	Periode	Instelliengn	Wetgevend	Uutvoerend	Rechterlik
1	1970	Cultuurgemeenschappn	Cultuurroadn (dubbelmandoat)	Nationoale ministers van cultuur
2	1980	Vlamsche Gemeenschap, Fransche Gemeenschap, Duutstoalige Gemeenschap, Vlams Gewest, Woals Gewest		Executievn	Arbitrage-of
3	1988-1989	Brussels Oofdstedelik Gewest	Meer bevoegdeedn		Meer bevoegdeedn
4	1993		Meer bevoegdeedn, rechtstreeks verkoozn deelstoatparlementn (ofschaffienge dubbelmandoat)	Deelstoatregeriengn (i.p.v. executievn)
5	2001		Meer bevoegdeedn		Groundwettelik Of (i.p.v. Arbitrage-of)

1963: Vastleggienge toalgrenze

Lik in veel van de vroegere grensgebiedn van et Romeins Ryk lopt d'r ook in België e toalgrenze die e Romoansche toale (et Frans, zudelik) schidt van e niet-Romoansche toale (et Germoansche Nederlands, noordelik).

't Es moar in 1963 da de toalgrenze officieel vastegeleid et gewist. Da resulteerde in vier officiële toalgebiedn:

• et Nederlandstoalig gebied
• et Franstoalig gebied
• et Duutstoalig gebied
• et tweetoalig gebied Brussel-Oofstee (Nederlands en Frans)

De officiële toalgrenze et gestemd en goedgekeurd gewist in et Parlement up 31 oktober 1962. Da wos moa meugelik deurda de Franstoalige socialistn en christn-democroatn verdeeld en gestemd, binst da de Vloamiengn bykan uniform voor en gestemd.

Die vastleggienge et verschillige gevolgn g'ed, lik d'ertekenienge van de provinciegrenzn en d'ofschaffienge van de tienjoarige toalntelliengn.

1970: D'eeste stoatservormienge

In 1970 en de cultuurgemeenschappn upgericht gewist. Under bevoegdeedn woarn:

• cultuur
• beperkte deeln van et ounderwys
• bepekrte deeln van de toalwetgevienge

De cultuurroadn kreegn wetgevende bevoegdeedn via decreetn. Die decreetn woarn uutgevoerd deur drie minsters van cultuur in de nog nationoale regerienge, één per toalgroep.

Die autonomie up et vlak van toal en cultuur wos e vroage van de Vloamiengn. De Woaln oe 'n andern kant woarn vroagende party vo meer socioal-economische bevoegdeedn. Vo under gerust te stelln, en de gewestn in de Groundwet upgenoomn gewist, moar zounder dat under bevoegdeedn woarn geregeld.

1980: De twidde stoatservormienge

De belangrykste verweeznlikkiengn van de twidde stoatservormienge van 1980 woarn

• d'omvormienge van de cultuurgemeenschappn tot vulweirdige deelstoatn: de Vlamsche, Fransche en Duutstoalige Gemeenschap

Uutbreidienge van under bevoegdeedn mit gezoundeidszorg, jeugdbeleid en sport.

• d'uprichtienge van twee gewestn, et Vlamsche Gewest en et Woalsche Gewest

Bevoegdeedn: economie, werkgeleegneid, ruumtelikke ordenienge, leefmilieu, uusvestienge.

• uprichtienge van et Arbitrage-of

Bevoegdeedn: uplossn van conflictn tusschn de deelstoatn.

De gemeenschappn en gewestn kreegn ook en executieve, da wos under eigen regerienge die los stound van de nationoale regerienge.

Die twidde stoatservormienge es d'r gekommn achter da in 1977 de CVP - de party van premier Leo Tindemans nota bene - et lang ounderandelde Egmontpact ofgeschootn et, mit de vol van de regerienge tout gevolg. Dat Egmontpact gounk over ne pak moatregeln die 't land noar ne federoaln stoat moeste ervormn. Oundertusschn (2008) zyn de meeste van die doelstelliengn gerealiseerd.

1988-1989: De derde stoatservormienge

• de Vlamsche Gemeenschap en Fransche Gemeenschap kommn volledig bevoegd vo 't ounderwys
• uprichtienge van e derde gewest, et Brussels Oofdstedelik Gewest, mit grote beschermienge van de Vloamiengn die in Brussel weunn

De beschermienge van de Vlamsche Brusseloars es styf belangryk vo 't politiek evenwicht in heel België, want et stoat tegenover de beschermienge van de Franstoalige mindereid up et Belgische federoal niveau.

• uutbreidienge van de bevoegdeedn van et Arbitrage-of

1993: De vierde stoatservormienge (et Sint-Michielsakkoord)

De Sint-Michielsakkoordn woarn et sluutstik da van België nen echtn federoaln stoat et gemakt.

• rechtstreekse verkiezienge van de parlementn van de gemeenschappn en gewestn
• uutbreidienge van de bevoegdeedn van gemeenschappn en gewestn

Vanof nu meugen ze zynder internationoale verdroagn ofsluutn.

• splitsienge van d'oude provinsje Broabant in Vlams-Broabant en Woals-Broabant
• de groddere deelstoatn krygn constitutieve autonomie

Vanof nu meugen ze zynder zelve under instelliengn gedeeltelik regeln (byv. et regeln van verkieziengn, de vrye keuze van soamenstellienge en werkienge van parlement en regerienge) Da wilt ook zeggn da die deelstoatn nen eigen groundwet meugn upstelln.

2001: De vuufde stoatservormienge (et Lambermont-akkoord)

• nieuwe bevoegdeedn vo de gewestn

uutgebreid mit buutnlandschn andel, landbouw, administratief toezicht up provinsjn en gemeentn

• gemeenschappn en gewestn krygn meer federoal geld en fiscoale bevoegdeedn
• omvormienge van et Arbitrage-of tout e vulweirdig Groundwettelik Of

Die stoatservormienge wos surtout gevroagd deur de Vloamiengn. Et vele geld da de deelstoatn deur d'ervormienge toegeschoovn kreegn wos den belangrykstn reedn voewuk da de Franstoaligen toch d'akkoord zyn gegoane. De financieeln toestand van et Franstoalig ounderwys wos up da moment ronduut belabberd.

2008: Noar e zesde stoatservormienge?

Up 10 juni 2007 et et kartel van CD&V en N-VA de federoale verkieziengn gewounn achter dan ze e grote stoatservormienge addn beloofd, inclusief de splitsienge van et kiesarroundissement Brussel-Halle-Vilvoorde da by de Franstoaligen styf gevoelig ligt.

Da wos et begun van de grotste politieke crisis die België et meigemakt. Achter zes moandn regeriengsounderandeliengn en twee mislukte formoatiepogiengn ounder formateur Yves Leterme, es et voor olleman dudelik da Vloamiengn en Franstoaligen e heel ander gedacht en over de toekomst van België. Vloamiengn willn de federoale stoat vodder defederaliseern tout en echte confederoatie (ne lossn stoatnbound), binst da de Franstoaligen voorstander zyn van e sterk federoal België. Et absolute dieptepunt wos up 7 november 2007. De Vloamiengn en toun en oungeschreevn ofsproake geschoundn, en z'en under numerieke meerdereid in et federoale parlement gebruukt vo de splitsienge van Brussel-Halle-Vilvoorde goed te keurn, styf tegen de goestienge van de Woaln.

't Endn december 2007 et keunienk Albert II an Guy Verhofstadt, die toun nog osan premier van de lopende regerienge wos, gevroagd vo en interim-regerienge te vormn die teegn 't ende van moarte 2008 e nieuwe stoatservormienge moe prepareern.

2011-2012: De zesde stoatshervormienge (Vlinderakkoord)

Achter 459 doagn ounderhandeliengn zyn in september 2011 de partyen CD&V, cdH, Groen!, Ecolo, Open Vld, MR, sp.a en PS akkoord gekommn over e zesde stoatshervormienge. 't Begrip Vlinderakkoord verwyst noa 't streksje die Elio Di Rupo (PS), de vôorzitter van de vergoariengen, assan droagt. De groene (Groen en Ecolo), die doarachter uutgeslootn woarn by de regeriengsounderhandeliengn, hen d' uutvoerienge van d' akkoordn gesteund vanuut d' opposiesje. De nieuwe akkoordn zyn de 19stn december 2013 goegekeurd deur 't federoal parlement:

• De splitsienge van 't arroundissement Brussel-Halle-Vilvoorde. De Franstoalign in de faciliteitngemêentn meugn nu kiezn of dan ze goan stemmn ip e Vlams-Brabantsche of ip e Brusselsche lyste.
• E beperkte hervormienge van de Brusselsche instelliengn.
• Hervormienge van de financieriengswet.
• Overdracht van bevoegdheedn van 't federoal niveau noa de gewestn en gemêenschappn.
• De Senoat wordt nie mè rechtstreeks verkoozn, moa wordt e plekke woa dan de dêelstoatn t'hope kommn.
• De Koamer wordt om de 5 joar vernieuwd in plekke van om de 4 joar.