Vietnam

Vietnam, officiêel de Socialistische Republiek Vietnam (Vietnamees: Cộng hòa Xã hội Chủ nghĩa Việt Nam), is 'n land met omtrent 87 miljoen mensn in Zuudôost-Azië, dat in 't nôordn an China grenst, in 't nôordwestn an Laos en in 't zuudwestn an Cambodja. De grotste steedn zyn Saigon in 't zuudn van 't land (nu officiêel Ho Chi Minhstad genoemd) mè mêer dan 7 miljoen mensn, en den hoofdstad Hanoi in 't nôordn mè mêer dan 6 miljoen mensn.

Koarte van Vietnam

Stadhuus van Saigon

Werkers in de rysveldn

Satellietfoto Vietnam

Citadel in Hué

Hoan Kiemmeer in Hanoi

Woaterpuppn

Geschiedenisse

Vôor 't ontstoan van Vietnam as een onafhankelik keizerryk in 1010 was 't nôordn van wa da nu Vietnam genoemd wordt een dêel van China. In dien tyd bestoend Vietnam uut wa da nu Nôord Vietnam wordt genoemd, en Guangdong, êen van de zudelike provincies van China. Teegn den tyd dat de Ly dynastie in 1010 in Nôord Vietnam wierd gevestigd wierd het zuudn deur de Khmer (beter bekend van Angkor Vat) besteurd, en in 't midden, teegn Da Nang, bestoend het Champa keunienkryk. Gedeurende de kommende êeuwn hèt Vietnam zyn invloed noa 't zuudn uutgebrêed, wa da ten koste van de Khmer en de Champa gebeurde. Vanof de vêertiend' êeuwe woarn de Champa nie mêer dan een vazalstoat van Vietnam, en teegn d' achtiend' êeuwe woarn de Khmer hêeltegansten uut 't zuudn verdreevn. Gedeurende 't mêerendêel van die periode was China olsan een culturêle invloed, met een regeringstrukteure dat up de leer van Confucius was gebaseerd, en toet an 1945 wierd 't Vietnamees in Chinese karakters geschreevn.

Vanof de zestiend' êeuwe begostn Westerse handeloars in de havens zaakn te doen. In 1535 stichtn de Portugeezn een êeste handelspost in Hoi An en teegn 't ende van de zeventiend' êeuwe naamn d' Iengelse en Franse handeloars geleidelik over. Gedeurende de negentiend' êeuwe hèn de Fransn goandeweg under invloed uutgebrêed toet dan ze in 1887 de Unie van Indochina vormdign. In dien tyd woarn der nog olsan Vietnamese keizers, moar in werkelikheid woarn ze de marionettn van de Fransn. Gedeurende den twidde weireldôorloge wierd Vietnam tope besteurd deur de Japaneezn en de Fransn ( die teegn dien tyd uut de Vichy regerienge bestoend).

Vanof 1945, up 't moment da 't dudelik wierd dan de Fransn Vietnam den onafhankelikheid nie giengn geevn, hèt 't nôordn een guerillaôorloge teegn de Fransn begost. Achter de nederloage van de Fransn in 1954 teegn Dien Bien Phu, wierd het land upgesplitst langs de gedemilitariseerde 17^e brêedtegroad, met een kommunistische regerienge in 't nôordn, en een regerienge gesteund deur de Verênigde Stoatn in 't zuudn. 't Vechtn is goandeweg geëscaleerd toet dat in 1965 een grôot aantal Amerikoanse soldoatn by 't vechtn betrokkn woarn.

Richard Nixon hèt uutendelik beslootn dat den ôorloge voa d' Amerikoann nie te winn'n was, en de Verênigde Stoatn hèn in 1973 under troepn teruggetrokkn. Een poar joar loater, in 1975, wierd Saigon deur de Nôord-Vietnameezn bezet, en 't land was officiêel herêenigd in 1976.

Geografie

De nôordelike en westelike gebiedn van Vietnam zyn bergachtig, met hoogtn toet an 2440 meters, in een vôortzettienge van de bergn van de Chinese provincies Yunnan en Guangxi. Up zyn nauwste is Vietnam 50 km brêed, en up zyn brêedste 600 km.

Riviern

Ten ôostn van de Annamese Cordillera in 't nôorden ligt den alluviale vlakte van de Rôo Riviere, die an een delta in de Golg van Tonkin uutmondt. In de nauwe stroke van de Centroale Lêeglandn zyn de riviern mêestol korter, met d' uutzoenderienge van de Parfumriviere die aan Hué uutmondt. In 't zuudn is de vornaamste riviere de Mekong die vanuut Cambodja komt, en die de vruchtboare Mekongdelta vormt.

Klimoat

't Land hèt een tropisch toet subtropisch moessonklimoat. Deurda Vietnam zô'n langgerekt land is, is 't er een grôot verschil in temperateure tussn 't nôordn en 't zuudn. Binst da 't zuudn olsan hêet en vochtig is, kan het in 't nôordn soms vriezn gedeurende de wientermoandn. 't Verschil in temperateure en reegn explilkeert ook woarom dat 't nôordn twê rystoogstn per joar binnenkrygn, binst dat 't zuudn der drie binnenkrygt.

Demografie

Bevolkienge

De bevolkienge weunt voa 't grotste dêel in de twêe rivierdeltas van de Rôo Rivier and van de Mekongrivier. D' etnische Vietnameezn vormn mêer dan 85% van de bevolkienge. D' er zyn omtrent 50 klindere groepn, woavan dan de Cambodjoann over 't olgemêen teegn de Cambodjoanse grenze en in de Mekondelta weunn, en de Chineezn voarol in 't center van Saigon.

Toale

In Vietnam wordt er Vietnamees gesprookn, mè platselike verschilln in uutsprake en wôordenschat tussn 't nôordn en 't zuudn. Toetdat een Franse Jezuïet, Alexandre de Rhodes in de 17^e êeuwe 't Westerse alfabet ingevoerd hèt wierd het Vietnamees mè Chinese letters geschreevn. Moa 't is pas sinds 1945 dat 't Vietnamees officiêel mê Latynse letters geschreevn wordt.

Vietnamees is 'n tôontoale, gelik 't Chinees. In 't Vietnamees zyn der 6 tôonn. Iedere lettergreep of wôord kan up 6 maniern uutgesprookn wordn. Die tôonn wordn deur extra têekns aangeduud.

Godsdienst

Vietnam is een miengsel van boeddhisme, confucianisme, traditionêle platselike geloovn en rooms-katholicisme. Hoewel dat de communistische regerienge godsdienstn ofroadt, wordn d' overheidstoegestoane godsdienstn gelik 't boeddhisme en 't katholicisme getolereerd, en sinds de negentiger joarn zyn de traditionêle dienstn in de boeddhistische tempels toegestoan.

Culteure

Deur de langdeurige invloed van China, bluuft de Vietnamese culteure sterk confucioans, met de klemtôone up familieplicht en harmonie. Ounderwijs wordt vrê g'apprecieerd. De mêerderheid van de Vietnameezn zyn boeddhistn, met een sterke nadruk up vôorouderverêerienge.

Bezienswoardigheedn

Acht Vietnamese platsn stoan up de lyste van d' UNESCO weireldergoedern, wovan dan der drie up de nateurlyste stoan, en vuve up de culturêle

lyste:

• 1993 Citadel van Hué (C)
• 1994 Ha Longboaie (N)
• 1999 'd Oude stad van Hoi An (C)
• 1999 Hilligdom van My Son (C)
• 2003 Nationoal Park Phong Nha-Ke Bang (N)
• 2010 Citadel van Thang Long, Hanoi (C)
• 2011 Citadel van de Ho-dynastie (C)
• 2014 Landschap van Trang An (C/N)

• 
  Ha Longboaie
• 
  Japanese brugge in Hoi An
• 
  Ruïnn in 't My Son hilligdom

Economie

't Grotste dêel van de bevolkienge werkt in de landbouw, woardat hoofzakelik ryst gekwêekt wordt. De Mekongdelta en de Rôo rivierdelta behôorn toet de grotste rystplantagegebien in de weirld, met een netwerk van dykn, dammn, kanoaln, en grachtn die met d' irrigoatie helpn.

Verder wordn d'er ook nog eirdneutn, groan, zoete petattn, bôonn, katoene, jute, kaffie, thee en rietsuukr gegroeid. De visschery is ook een belangrike industrie, en geirnoars zyn belangrik voa den uutvoer.

De mêeste delfstoffn van het land worden in 't nôordn gevoendn, mè voarol stêenkool, fosfoatn, mangaan, bauxiet en chromaot. Langs de kust is d' er ook ruwolie en gaze ontdekt, moar d' extractiefaciliteitn wordn nog ontwikkeld. 't Grôtendêel van de grôte en kapitoalintensieve projectn zyn in samenwerkienge tussn butenlandse oundernmeiengn en 't Vietnamese platselike besteur. Toerisme is goandeweg van grôter belang gewordn, met omtrent een miljoen bezoekers in 1994 en vier kêern zoavele in 2007.

De belangrikste handelspartners van Vietnam zyn Singapore, Zuud-Korea en Japan.

Vervoer

Toet an 't ende van de twientigst' êeuwe was 't vervoer voa de geweune man beperkt toet de villo voa in stad en den tring voa langer afstandn. Goandeweg hèn de mensn genoeg geld kunn spoarn zoadoanig dan der nu veel mensn brommers hèn, en sommigen hèn ottos. Doadeure zyn de grôte steedn nu een krioelienge van verkêer woarda de verkêersregels dikwils an de laarze gelapt wordn.

Hanoi en Saigon wordn deur de Reunification Express' verboendn, die der mêer dan 36 eurn overdoet. Vietnam hèt ook een nationoale vliegmaatschappye, die mêestol voa platselike vluchtn of noa nabeurige bestemmiengn wordn gebruukt.

De belangrikste hoavens zyn Hai Phong in 't nôordn en Saigon in 't zuudn. Verder is de scheepvoarte up de Mekongdelta van grôot belang.

• 
  de hoavn van Saigon
• 
  de hoavn van Vinh Long an de Mekongdelta

Polletiek

Regerienge

De Socialistische Republiek van Vietnam wordt deur de Communistische Party van Vietnam geregeerd. Den overheid is in theorie onafhankelik van de party, moar in werkelikheid kommn d' instructies van de Communistische party. d' Er zyn geen wettelike oppositiepartyn, moar in 't buutnland bestoan d' er een aantal groepn gelik de Vietnameesn Constitutionêle Monarchistische Liga, de Volksactieparty van Vietnam, de Montagnard Foundation en de Regerienge van Vry Vietnam.

Internationoal lidmoatschap

• APEC
• ASEAN
• La Francophonie
• Verênigde Noaties
• Weirldhandelsorganisoatie

Mêer ofbeeldiengn die ier by passn ku je vien ip Category:Vietnam ip Wikimedia Commons.