Vroeg socialisme

Vroeg socialisme es e verzoamelnoame vo teffrente theorie'n van verschilligte polletieke denkers tusschn 't ende van d'achttiende êeuwe en't revoluusjejoar 1848. In't vroeg socialisme streefdn ze nor 't moakn van e mêer armoniesche soamnleevienge met 't contrueern van utopie'n van e gerechte ideoale stoat en vroege vormn van collectief eigndom woarin de socioale ongelykheyd zo word'n weggevoagd.

Achterground

't Vroeg socialisme es ountstoan vanuut de contexte van de Verlichtienge en de Fransche Revoluusje. 't Vroege socialisme lei straffer en radikoaler 't accent ip de gedachte van gelykeyd, contreir an de liberoaln die mêer de vry-eyd ounderstrêeptigden. Mo oltemets wos 't verschil tusschn socialistn en radikoale liberoaln in't begun van de 19de êeuwe nog moeilyk te moakn me da ze olletwêe republikyns en antigodsdienstig woarn en ze olletwêe gelôofdn da de ganse soamnleevienge koest veranderd en verbeterd word'n (= vooruutgangsdenkn). Toch ountwikkelde 't socialisme em zelfstandig vôort lyk e begunnend antwôord ip d'industrieele revoluusje en't kapitalisme. D'uutdrukkienge “socialisme” wierd vo't êest gebruukt round 1830 deur de Fransman Charles Fourier (1772-1837) en d'Iengelsman Robert Owen (1771-1858).

Invloed ip Marx

Under polletieke idee'n ein Karl Marx vrêe beïnvloed mo loater zod'n de vroege socialistn deur Marx “utopische socialistn” word'n genoemd (en ezo word'n ze in sommigste moderne werkn ôok nog olsan genoemd) in kritiek ip under rationele schema’s die volgest Marx gin band ad'n me de realiteyt van de begunnende klassnstryd tusschn arbeyders en de boazn. Marx zei dat 'n zelve de groundlegger wos van't "weetnschappelyk socialisme”. De volgest Marx nog mêest realistieschn vroege socialist was Henri de Saint-Simon (1760-1825) die em, in teegnstellienge tout vele van zyn collegats, nie kantte teegn d'industrializoasje ip zich en ôok nie teegn privé-eigndom. Ne wos wel teegn d'oungecontroleerde economische ountwikkelienge die vanuut 't princiepe van olsan mêer winste te moakn de zwakkeren benoadêeldigde. Stoatstussnkomst in't economische leevn deur plannienge en bystuurienge deur specialiestn (en nie deur polletiekers) zo volgest de Saint-Simon socialisme moe'n briengn.

Ofbeeldiengn die ier by passn ku je vien in de categorie Utopian socialism van Wikimedia Commons.