Bananne

Banann zyn langwerpige, kromme vruchtn die olier surtout gebruukt zyn voun up 't eetn. 't Zyn de vruchtn van de bananneplante, 't grotste kruud van de weireld. Oloewel dan de mêeste banann gilf zyn, bestoan ze oek nog in aar kleurn, lik de rôo en de groene bananne (voun te broadn).

De noame zou kommn van banan, 't Arabische wôord voun vienger, ol zyn de oek bronn die beweirn dat de noame bananne West-Afrikoans van ôorsproung zou zyn.

Uutzicht

De banann die olier 't mêeste eetn zyn, zyn gilf van kleur, 20 cantimeiters lank, e bitje smolder an d'uutendn en krom.

E wilde bananne.

Wilde banann zien der hêel aars uut, ze zyn rounder 't zit vele mêer zoad (en dus minder vruchtvlêes) in.

Verspreidienge

Banann groeidn in 'n tyde ollêne mor in Zuud-Ôost-Azië en Australië, mor oundertusschn zyn ze verre in olle tropische landn eplant.

Produuksche en export

India produceert a peu près e vierde van olle banann van de weireld, mo doavan voern ze der verre gin uut. De 4 landn die tope twi derdn van olle banann uutvoern, zyn de Filippynn, Costa Rica, Ecuador en Colombia.

In Europa is er 'n dag van vadoage bykan gin banannetêelt, ol kwêekn ze in Ysland wel banann in serrn die upewarmd zyn deur 't warm woater van geisers.

Kwêek en vervoer

Bananneplantn krygn mor êne kêe vruchtn, de banann kunn in trossn van 50 kilo groein. An ze vrucht edreegn en, goat de plante dôod, ol schietn der doarachter wel were uut 'n wortelstok.

Omdan banann e lange voyage moetn doen vôorn dan ze bevôorbeeld in Europa groakn, zyn ze mêestol etrokkn an ze nog groene zyn en goan ze doarachter rechtet in gekoelde countainers. An ze toune in Europa arriveern, zyn ze in ryperyen ebrocht, woa dan ze rype kunn kommn.

Geschiedenisse

't Zyn spôorn van banannetêelt evoundn in Kuk in Nieuw-Guinea die 10 000 joar oud zoun zyn. Banann zyn beistn de groei van 'n Islam (tusschn 700 en 1500) verspreid erocht in hêel 't Middn-Ôostn, Nôord-Afrika en Spanje (de banann van Granada (die toune Moors gebied wos) woarn anzien lik de beste van de Arabischn weireld).

In Europa zyn banann mo loate echt bekend erocht, nu is 't êen van de bekendste fruutsôortn.

Gebruuk

Banann zyn buutn voun geweune ves up t'eetn, nog voun aar zoakn gebruukt.

Broadn of in 'n frietpot
Chips
Kortndrank (pisang is 't Maleisische wôord voun bananne)
Bier (oundermêer Brouwery Huyghe uut Melle brouwt dadde, in Afrika is dat oek vele edoan)
Fruuttartjes
Yskreim (Banana Split)

Merkn

Chiquita (grotsn producent)
Dole
Del Monte
Bonita
Fyffes
Max Havelaar (fairtrade, surtout in de Oxfamwienkels)

Banann in de cultuur

Tony Corsari zoung et liedje Waarom zijn de bananen krom?.
Jean Blaute zoung Bananen.
De bananne die in d'ôre zat van Ernie in e sketch van Bert en Ernie.
Up 'n vorkant van d'êeste ploate van The Velvet Underground stoat er e bananne die deur Andy Warhol eschilderd is. Up bepoalde van die ploatn kust je de banannesticker ofpeeln en zat er e vlêeskleurige bananne ounder (voun de menschn an e fallus te doen peizn).

Ofbeeldiengn die ier by passn ku je vien in de categorie Bananas van Wikimedia Commons.