Henne
- Dit artikel es geschreevn in 't Ypers, en da zou best ozô bluuvn.
| Henne | |||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 E kiekn te lope | |||||||||||||||
| Taxonomische indêlienge | |||||||||||||||
| |||||||||||||||
| Oundersôorte | |||||||||||||||
| Gallus gallus domesticus Carolus Linnaeus, 1758 |
Enn of kiekns zyn veugels uut de famille van de fazantn die deur styf vele menschn oudn zyn voe nunder eiers, voen up 't eetn of geweune omdan ze schône zyn. 't Bestoan styf vele rassn, mo verzeker kommn z'ollemoale vors van e sôorte veugel uut Zuud-Ôost-Azië, 't bankiva-oen.
't Vintje noemn ze en oane.
Uutzicht
bewerknEnn zyn loopveugels die nie goed kunn vliegn. Z'en grôte pôotn, lelln ounder nundern bek en e kam. Mêestol zyn die lelln en nundern kam rôod, mo 't zyn oek sôortn woavan dan ze wit of zwort zyn.
Oans en mêestol mêer kleur en e langern steirt. Ze zyn mêestol oek grodder en an nunder pôotn angn der spôorn.
De kieksjes zyn wit, gilf, bruun, grysde of zwort of e kombienoasche dervan.
Vaneigens angt olles of van 't ras.
Vôortplantinge
bewerknEn enne legt 't grotste stik van 't joar eiers, mo 't mêest van ol an de doagn lank zyn (in de zomer dus). 't Moe gin oane by zittn voun eiers t'en. A je d'eiers ossan wegpakt, goat en enne nie broedn (da ze oek ollêne doet a 't er en oane by zit) en bluuf ze leggn.
A ze begunt te broedn (up mêerder eiers), deur et 21 doagn vôorn an ze uutkomn. 't Moment da 't kieksje e gat ku pekkn in 't ei, betêeknt dadde da 't ei ekipt is.
In legbatteryen pakkn ze d'eiers weg van ounder d'enne voun z'uut te broedn in e broedmachine.
Eiers
bewerknOloewel dan de mêeste eiers upeetn zyn deur de menschn, dienn z'in d'êeste plekke voe de vôortplantienge. Ze bestoan in e masse verschillnde kleurn, mo d'eiers daj ku koopn, zyn mêestol wit of bruun.
Vanbinn zit er e dorre (die dient voe teetn voen 't kieksje) en eiwit. Lucht oaln ze uut e luchtbelle die oek ounder de schelpe zit.
Eiers zyn gezound, mo lik met olles meug je der nie te vele van eetn, omdat er wel vet (cholesterol) in zit. Eiers kunn up e masse maniern grêed edoan zyn (klutsn, roern, ard en zochte ekokt, pocheern,...).
Leevnswyze
bewerknBy menschn tuus zittn kiekns mêestol in e pling en ze sloapn in e kot, mêestol inericht me stokkn woa dan ze up sloapn (sommigte temme sôortn sloapn nog ossan liefst buutn in boomn (lik kukkelenn, die nog wilder zyn dan geweun enn)).
De mêeste menschn oun en oane met êentig enn.
Teetn
bewerknEnn eetn verre olles. De mêeste enn krygn terwe of tuskôorn, mo 't zyn oek vele menschn die overschot van teetn geevn (patattn, groonsels,...). Z'eetn oek oltemets vlêes. 't Gebeurt oek da kiekns makoar dôodpekkn.
An kiekns geevn z'oek vele schelpn of aar diengn woa dat er vele kook inzit, dan ze nôdig en voe de schelpe van nunder eiers te kunn moakn. An ze nie enoeg kook binn krygn, kut gebeurn dan eiers gin schelpe en, mor ollêne e velletje. Ze klappn toune va wiendeiers.
|
Ofbeeldiengn die ier by passn ku je vien in de categorie Chickens van Wikimedia Commons. |