Kastêel van Wyndoale

Et Kastêel van Wyndoale is e woaterburcht, geleegn in de bosryke omgevienge van et West-Vlamsche Houtland en 't Brugse ommeland, ip drie kilometer van de stad Toeroet. Et kastêel is grotendeels 'n 19de-eeuwse reconstructie. 'n Gedeelte van de noordelikke vleugel is nog 15de-eeuws. Êen Vleugel van 't kastêel is beweund deur d'udige eigenaars, den andren vleugel is ingericht als museum en is toegankelik vo 't publiek.

Groaven van Vloandern, 11de-13de eeuwe

Den oorsprounkelikkn burcht wier volgens loatere kronieken ipgericht deur Robrecht den Fries, groaf van Vloandern, ip 't ende van de 11de eeuwe. D'oudste vermeldinge van de burcht in een bronne van tonne, 't dagboek van Galbert van Brugge, is van 1127. Doaruut blykt da de burcht gebruukt wier als uutvalsboasis voe militaire operaties.

Vanaf 't midden van de jaren 1100 en surtout in de late jaren 1200 wier Wyndoale een geregelde verbluufsplekke van de groaven van Vloandern. In 1168 kwam de grave Filips van den Elzas ier tope met zyn hof-road. In 1187 wier der voe den eerste keer geklapt van nen kapeloan, en dus van e kapelle.

't Vele bus was een ideoal jachtterring voe de groafelikke familië en under gastn. Ip de burcht was t'er ôok diplomatiek overleg. In 1297 sloot Gwyde van Dampierre adoar een alliantieverdrag met den Ingelse keunink Edward den eersten.

Groaven van Noamn, 14de eeuwe

In 1298 kwam Wyndoale deur verervinge in d'andn van de groaven van Noamn, ne joungerdere tak van 't uus van Dampierre. De grave Jan van Noamn, erfde tope met de burchte van Wyndoale ook de gelyknamige heerlykheid, die twientig joar te voorn deur ze vader Gwijde van Dampierre was gemakt. Wyndoale zag of ounder zwoare belegeringn in 1302 by de Guldnspoornslag, en in 1325 by den Ipstand van de Kustvlakte, mo wier assan erbouwd. Tou in 1366 resideerde de grafelikke familië van Noamn regelmatig in Wyndoale. 't Was verzekers ier da Blanche van Noamn, dochter van groaf Jan, ipgroeide en eur toekomstign echtgenôot, de keunink Magnus Eriksson van Zweden leerde kenn in 1334.

D'ertoogn van Bourgondië en d'ertoogn van Kleef, 15de eeuwe

Achter een periode van verwoarlozinge verkocht groaf Jan III van Noamn in 1407 de burcht en d'heerlykeid an de Bourgondische hertog Jan zounder Vrees. De dien schounk 't drie joar loater ip zyne toer an ze schôonzeune, groaf (en vanaf 1417 (h)ertog Adolf II van Kleef, als ounderpand voe de bruudschat van ze dochter Maria.

d'Heren van Ravenstein, 15de-16de eeuwe

In 1463, achter e verdelinge binn d'hertogelikke familië, kwam Wyndoale in d'andn van e joungere stake van d'hertogen van Kleef: d'heren van Ravenstein. Adolf van Kleef en ze zeune en ipvolger Filips van Kleef verbouwdn de burcht tou e vreed schoon jachtslot en z'ountvingen doar vorstn en adelmann. Filips den Schoonn, de loatere Habsburgse vorst van de Nederlandn, beschrêef Wyndoale ip da moment als “'t schonste butenverbluuf in Vloandern”.

In 1482, beist da ze in Wyndoale goan jagen was, viel d'hertoginne Maria van Bourgondië van eur peird. Z'is loater gestorven an eur kwetseuren. Achter da ze dôod was, is toe orloge gekomn tusschn eurne weeuwnare, den autoritaire oartshertog Maximiliaan I van Oostenryk. Omda de kastêelhere Filips van Kleef in 1488 voe d'ipstandelingn koos, en Duutsche troepen vele schoa gedoan an't kastêel en neerhof. De schone peirdestalln, die 't schonste woarn van heel 't kastêeldoming wiern ofgebrand. De kastêelhere liet de schoa ersteln, en breidde 't kastêel en 't neerhof uut. Surtout achter 1523, achter dat em ze kastêel in Edingen was kwyt gegrocht, was Filips van Kleef vele ip 't kastêel van Wyndoale, en j'ountvieng doa ze maten. Achter dat 'n in 1528 dôod gounk wier der nen inventoaris van 't kastêel gemakt. 't Had ton drie verdiepen en wel vichtig kamers, woarounder verschillnde gastenkamers.

d'Hertogen van Kleef, 16de eeuwe

Achter 1528 keerde Wyndoale were no den hoofdtak van d'hertogen van Kleef. De die weunden zelve nie ip't kastêel, mo der logeerden wel hoge pieten. Under keuninklikke verwanten Karel V en de landvoogdesse Maria van Ongareye verbleven meerdere keren in 't kastêel. In de twidden helft van de 16de eeuwe verminderde d'interesse van de Kleefse hertogen voor under Vlamse eigendom. De godsdienstorlogen en den Ipstand tegen Spanje leidden in 1578 tou de vernielinge van e deel van 't kastêel, woaby ook de donjon ipbrandde. Uut die periode dateren d'oudste afbeeldiengn van 't kastêel: e detail uut de grote koarte van 't Brugse Vrye geschilderd deur Pieter Pourbus uut 1568 en een anonieme tekeninge uut 1612, overtyd (verzekers verkeerd) toegeschreven an Jan Bruegel.

d'Hertogen van Palts-Neuburg, 17de-18de eeuwe

In 1609 stierf de zwakzinnigen hertog Johan Willem van Kleef kinderlôos. Doarachter begost er nen ipvolgingsstryd tusschn verschillende Duutse vorsten. Die Gulyks-Kleefse ipvolgingsstryd endigde (voorlopig) in 1614 met 't Verdrag van Xanthen, woaby de keurvorst Johan Sigismund van Brandenburg en den hertog Wolfgang Willem van Palts-Neuburg d'erfenisse ounder undersche tween verdeelden. D'heerlykheid Wyndale kwam azo in d'andn van Palts-Neuburg.

't Verdrag wier per contrarie betwist deur nen anderen die 't ook gewild adde, de keurvorst van Saksen, die gesteund wier van de Roomse keizer. In 1610 was keizer Rudolf II overgegoan tou d'investiteure van Christiaan II van Saksen als here van Wyndoale. De keurvorst ield d'heerlykeid en 't kastêel vor em. Die situatië deurde tou in 1634, tou dat er e vonnis van de Private Raad in Bruussel Wyndoale definitief an Wolfgang Willem van Palts-Neuburg gaf.

d'Hertogen van Palts-Neuburg hieldn 't kastêel en d'heerlykeid in voor under van 1634 tou 1669 en were van 1690 tou 1795. In de tussenperiode 1669-1690 most den hertog Filips Willem van Palts-Neuburg Wyndoale tydelyk ofgeven an de prinsen van Schwarzenberg voor ounderpand vor de definitieve verdelinge van de Gulyks-Kleefse erfenisse, geregeld met 't Verdrag van Kleef (1666).

Met da de Fransche keunink Lodewyk XIV dikkers in Vloandern binn viel, wier Wyndoale ofgewisseld deur Fransche troepen (1668, 1675) en Spoansche (1676, 1689, 1690) bezet. In 1690 zette 't Frans leger de grôte middels in en dei e deel van 't kastêel ountploffen. Doaby wier ounder andere de brugge, de kapelle en de gevangenisse vermôost. In 1699-1700 et den hertog Johan Willem van Palts-Neuburg de boel laten ipkuuschen en 't kastêel erbouwd. 't Is tonne dat er e nieuwe, baksteen toegangsbrugge is gekomn.

Ip den 28sten september 1708, beist de Spoansche Successieoorlog, wier der in Wyndoale gevochten tusschen de Fransche en de Gallieerde troepen (ounder leidinge van den Ingelschen generoal Webb). De Slag by Wyndoale kostte 't leven an 4000 Fransche en Spoansche manschappen. By de geallieerde waren der 900 dôo en gekweste. Der was doaby nog nie tevele schoa an 't kastêel.

Beist 17de en 18de eeuwe wier 't kastêel gebruukt als residentie voe de goeverneur van d'heerlykeid Wyndoale, dikkers was dadde een van den adel. D'eigenaars zelve, d'hertogen van Palts-Neuburg, bleven in under Duutse kastêeln en boatten d'heerlykeid uut lik under ipbrengsteigendom. Surtout 't kappen van tallië in de bussen round 't kastêel brochte vele geld binn, gemiddeld den elft van al d'inkomsten van d'heerlykeid. Ook de pachteigendom (land, meulns) en heerlyke rechtn (visrechtn, barriererechten) brochten vele geld bin. t Landuus (administratief en juridisch centrum) van d'heerlykeid stound in Torhout, mo 't was ook eigendom van den here van Wyndoale. Vanaf 't midden van d'18d'eeuwe begost den here van tonne, den hertog Karel Theodoor van Neuburg-Sülzbach, met 't leggen van e heel netwerk van steen boan in West-Vloandern voe 't transport en voe de commerce. Wyndoale-Torhout lag doaby ip e kruuspunt.

Fransche en Hollandse periode

In 1792 vieln Fransche revolutionaire troepen d'Oostnrykse Nederlandn binn en stopten de feodale rechtsorde van 't ancien régime. De kastêelhere van Wyndale, Karel Theodoor, liet heel d'n imboedel en d'archieven ip karren loadn en no ze Duutsche residenties in Düsseldorf, Mannheim en München voern. D'heerlykeid en 't kastêel wiern angesleegn deur de Fransche Stoat, die 't beheerde lik nationoal goed. Volgens onbevestigde bron hield in die periode de buswachter van Wiendale café in 't kastêel met als uuthangbord “Au Château de Wynendale”. In 1811 en de troepen van keizer Napoleon Bonaparte heel 't kastêel vermoost zodanig dat er mo zuste ruwien overbleven.

In 1825, beist d'Hollandse periode, wier 't kastêeldoming openboar verkocht aan e Woalse, industriële groep Lefebvre-Dehults. De die lietn 't bus van Wyndale helegans leegkapn. 't Faillissement van underen financier, de bankier Isidore Warrocqué, leidde tou de verkoop van Wyndale.

De familie Matthieu (de Wynendaele), 19de-21ste eeuwe

In 1833 wier 't kastêeldoming gekocht deur ne Bruusselse bankier en verzekerare Josse-Pierre Matthieu, mede-iprichter van de Société Générale (SG) en schatbewoarder van de Bank van de SG. Tusschn 1837 en 1852 liet 'n 't kastêel helegans erbouwen, met integratie van 't bewoarde gedeelte van 't loatmiddeleeuwse rechtergedeelte.

Zyne zeune Joseph Louis Matthieu dei in 1877 de Bruusselsen architect Felix Laureys 't kastêel verbouwen tou 't geromantiseerde, middeleeuws uutziende waterslot dat er vandage nog stoat. 't pôortgebouw die nog moar e poar decennia tevoren was gebouwd, wier ofgebroken en erzet. Doadeure kreeg 't e militair uutzicht en e nieuwe oriëntatie. De nieuwe oprielane kwam in 't verlengde te liggen van de bane no Torhout. Aan weerskanten van 't kastêel kwoamn der twee oge torens.

In de meidagen van 1940 ad Wiendale were een afsprake met de geschienisse. Ip de 25sten meie, achter d'inval van de Nazi-Duutsche in België, wast er ier e laste en dramatisch gesprek tussen de Belgische keunink Leopold III en vier leenn van ze regeringe (den eerste minister Hubert Pierlot, minister van butenlanse zaken Paul-Henri Spaak, van binnenlanse zaken Arthur Vanderpoorten en van lansverdediginge generaal Denis). Hoewel de capitulatie dichte was, weigerde de keunink tope met ze ministers no 't buteland te vluchtn voe doa voort te doen. Als ipperbevelhebber van 't leger wildigt'ie em by ze troepen bluven en em krygsgevangn laten pakken. Deur die discussie kwam achter den oorloge de keuningskwestië.

De familie Matthieu (seins 1953 Matthieu de Wynendaele) is vandage nog assan den eigenare van 't kastêel en beweunt in e gedeelte dervan. Een ander gedeelte is seins 1984 ingericht als museum en open gesteld voe bezoekers. In 1980 wier 't kastêel beschermd als monument.

't Kastêelmuseum

Yskelder

In 2006 opende in 't museumgedeelte een nieuwe multimedioale presentoatie van 't kastêel. 't portiershuus uut de 19de eeuwe wier ingericht als bezoekerscentrum. d'Uutboatinge is in d'andn van de Dienst voe Toerisme van de stad Torhout.

Ip 't kastêeldoming is't'er voors nog nen yskelder, e kapelle en serren uut de 19d'eeuwe die gintegreerd wiern in het museumcircuit. De meur woategen dat de serre leunt en de woaterbassing der nevest ligt, zyn resten van de meur en gracht van round 't vroegere neerhof. Ze zyn zeker van vôe de jaren 1900.

Literateure

Resultaten van het meest recente wetenschappelik ounderzoek ter gelegenheid van de nieuwe presentatie van het kasteelmuseum: Guy Dupont en Hilde Lobelle-Caluwé, Kasteel Wijnendale. Historische en kunsthistorische informatie ten behoeve van de gidsen, Gent-Beernem, 2006.
Overzichswerk, gesteund ip oeder ounderzoek, me vele illustraties: Michiel Mestdagh, Torhout. De geschiedenis van een stad, Torhout, deBeer, 2000.
Bakelandt nr. 3, De gevangene van Wijnendale (striep woarin dat kastêel e belangrike rolle speelt)

Bronne: dat artikel ier es gestart vanuut het Nederlandse Kasteel van Wijnendale artikel van 4/01/2007