Oogduutsche klankverschuvienge
De twidde Germoansche klankverschuvienge of Oogduutsche klankverschuvienge es e serieuze veranderienge van et klankstelsel die sommigste West-Germoansche toaln èn oundergoan. Die veranderiengn zyn verantwoordelik vo de meeste verschilln tusschn et eedndoags Duuts en de Nederfrankische toaln.
Daterienge
bewerknD'r zyn verzekers vier foazn van klankverschuviengn gewist die under van 't zuudn na 't noordn èn uutgerold. D'eerste foaze es in de vierde eeuwe begunn by de meest zudelik geleegn Duutsche toaln, da zyn et Beiers en et Alemannisch (et Zwitsers Duuts) in 't Alpngebergte. De latste foaze ès gebeurd in de achtste tout de negenste eeuwe.
Klankverschuviengn
bewerkn| Foaze | Eeuwe | Verschuvienge | Voorbeeld | Geogroafische verbreidienge |
|---|---|---|---|---|
| 1 | 4e-5e | p→ff of latste f | OI slǽpan, OOD slāfan, Duuts schlafen, West-Vlams sloapn | Ogger en Centroal Duuts. |
| 4e-5e | t→zz (loater Duuts ss) | OI strǽt, OOD strāzza, Duuts Straße, West-Vlams stroate | Ogger en Centroal Duuts. | |
| 4e-5e | k→hh (loater Duuts ch) | OI ic, rīce, OOD ih, rīhhi, Duuts ich, reich, West-Vlams ik, ryk | Ogger en Centroal Duuts. | |
| 2 | 6e-7e | p→pf (loater f an wordende) | Gotisch pund, OOD pfunt, Duuts pfund, West-Vlams pound | Ogger Duuts. |
| 5e-6e | t→tz | OS settian, OOD setzen, Duuts setzen, West-Vlams zettn | Ogger Duuts. | |
| 7e-8e | k→kch | Zwitsers Duuts Kchind, Werch, Duuts Kind, Werk, West-Vlams kind, werk | Beiers en Alemannisch. | |
| 3 | 8e-9e | b→p | Beiers perg, pist, Duuts Berg, bist, West-Vlams berg, MNed. du best (gy zyt) | Beiers en Alemannisch. |
| 8e-9e | d→t | Duuts Tag, Vater, West-Vlams dag, voader | Ogger Duuts. | |
| 8e-9e | g→k | Beiers Kot, Duuts Gott, West-Vlams God | Beiers en Alemannisch. | |
| 4 | 8e-9e | þ→d |
|
Duuts, Saksisch en Nederfrankisch. |
Legende
Got. = Gotisch, MNed. = Middelnederlands, OI = Oudiengels, OOD = Oudoogduuts, OS = Oudsaksisch.
Begrenzienge
bewerkn
De klankverschuvienge èt eur nie consequent en in dezelste moate na 't noordn verplekt. Doarom bestoan d'r verschillende toalkundige grenzn die weregeevn tout woar dat e specifieke klankveranderienge eur èt voorgedoane. De belangrykste zyn
- de Benrather linie es de maken/machen-lyne, dat es de meest noordelikke grenze tout woa da de klankverschuvienge gerocht es. Ten noordn van die lyne es 't maken (moakn), ten zuudn es 't machen.
- de Uerdinger linie markeert de ik/ich-begrenzienge en lopt et meest westelik van ol, o.a. deur de provinsjn Vlams-Broabant en Limburg
- de Main-linie of Spierse linie (Duuts: Speyerer Linie) markeert et verschil tusschn Appel/Apfel.
Die lynn zyn dus isoglossn. En isoglosse es e geogroafische begrenzienge van e toalkundig fenomeen, lik 't gebruuk van e word of e klankveranderienge enz.
Upperduuts, Middelduuts en Oogduuts
bewerknEt Upperduuts es et geheel van Zuud-Germoansche (streek)toaln die de twidde Germoansche klankverschuvienge helegansn èn oundergoan. Et bestoat uut et Alemannisch, et Beiers en et Zuud- en Oost-Frankisch.
De toaln en streektoaln by wie da die veranderiengn moar gedeeltelik zyn gebeurd, noemn me gezoamenlik et Middelduuts. Et Middelduuts bestoat surtout uut et Moezelfrankisch (dat es ook de toale van de Oostkantons en Luxemburg), et Rynfrankisch, et Hessisch en et Thüringisch.
Et Oogduuts bestoat uut de Upperduutsche en Middelduutsche toaln en dialectn. Oogduuts, of Nieuwoogduuts, es ook de noame voor et moderne, officiële Duuts.
Et Limburgs, en et Moas-Rynlands by uutbreidienge, es e twyfelgevol omdat et vlak up et overgangsgebied ligt tusschn Middelduuts en Nederfrankisch.