Spoensn

Spoensn
Tunnespoensn (Xestospongia testudinaria)
Taxonomische indêlienge
Ryk: Animalia (Bêestn) Ounderryk: Parazoa (Spoensachtign)
Stamme
Porifera Grant, 1836

De spoensn (porifera), (Latyn: porus, porie, en ferre, droagn), zyn e stamme van primitieve, mêercellige bêestn die under nie kunn vôortbeweegn. Ze leevn in 't woater en ze zettn under vaste ip de bodem. De mêeste leevn in zêen en oceoann, toet ip 8,5 kilometer diepe, moa der zyn ook zoetwoaterspoensn. Ze vangn under eetn deur woater te filtreern. Z' èn gin aparte orgoann, spiern of zenuwn. Der zyn e goeie 8400 sôortn bekend, en regelmoatig wordn der nieuwe sôortn beschreevn. Spoensn zyn van d' oudste bekende bêestn. Fossieln dateern van 't Precambrium.

Bouw

Spoensn èn e simpeln bouw. Ze bestoan uut e buuze, woavan dat er êen ende vastegezet is ip de bodem. 't Boovnste ende van de buuze is oopn en wordt osculum genoemd. Vanbinn ist er een holte, 't spongocoel. De buuze èt e skelet die mêestal ipgebouwd is uut skeletnoaldn (spicula). Deur de wand van de buuze wordt woater noa binn gezoogn en via de boovnkant, 't osculum, komt 't were noa buutn.

Spoensn èn mor e poar sôortn celln:

• Kroagcelln (choanocytn), die an de binnkant van de buuze zittn en die 't eetn verteirn.
• Sluutcelln (porocytn), buusvormige celln die buuzn vormn deur de wand van de spoense. Doadeure kan woater noa binn stroomn.
• Contractiele celln, die de poriën ênigszins kunn toedrukkn, woadeure dat de stroomienge vermindert.
• Dekcelln (pinacocytn), an de buutnkant van de buuze, die gezoamelyk 't "vel" vormn.
• Amoebocytn, celln die in de wand leevn en zorgn vo transport van voediengsstoffn tusschn binn en buutnkant, d' ipbouw van de skeletnoaldn en de produucsje van vôortplantiengscelln.
• Archeocytn, oengedifferentieerde celln die oender andere kunn uutgroein toet eicelln.

In zekere zin kan e spoense ook anzien wordn lyk e kolonie van celln en nie lyk een individu. Os de celln van e spoense byvoorbeeld deur e mixer g'hoald wordn, goan de celln mekoar weere ipzoekn en e spoense vormn.

Vôortplantienge

Oengeslachtelyk

Spoensn èn e grôot regeneroasjevermeugn. Iedere celle èt de meugelykheid van uut te groein toet e nieuwe spoense. An de buutnkant van de spoense kunn knoppn wordn gevormd, die losloatn of ofbreekn en ton uutgroein toet e nieuwe spoense. An de binnkant van de spoense kunn gemmulae oentwikkeln. E gemmula bevat vele kroagcelln (choanocytn) en is omgeevn deur skeletnoaldn. Ze kunn uutdroogienge en bevriezienge overleevn. Ze kommn geweunlyk vry os de spoense dôodgoat en by gunstige omstandigheedn goan z' oopn en vormn nieuwe exemploarn.

Geslachtelyk

Spoensn zyn mêestal hermafrodiet (twêeslachtig), of wisselnd mannelyk en vrouwelyk. Vôortplantiengcelln kunn oentstoan uut al de sôortn celln, moa spermacelln oentstoan mêestal uut kroagcelln en eicelln uut archeocytn. De spermacelln kommn de vrouwelyke spoense binn met de woaterstroom deur de buuze van de spoense. Bevruchte eicelln oentwikkeln under toet vryzwemmnde larvn. In sommigte gevalln bluuft de larve e tyd in de moederspoense. Uutendelyk vestign de larvn under ip de bodem en groein uut toet e nieuwe spoense.

Classificoasje

Volgns World Register of Marine Species (1 moarte 2016) zyn der vier klassn spoensn die nog in leevn zyn:

• Klasse Calcarea (Kalkspoensn)
• Klasse Demospongiae (Geweune spoensn)
• Klasse Hexactinellida (Glasspoensn)
• Klasse Homoscleromorpha

Uutgestorvn:

• Archaeocyatha. Uutgestorvn in 't Cambrium
• Otavia antiqua. Fossiel gevoendn van 760 miljoen joar oud

Ofbeeldiengn die ier by passn ku je vien in de categorie Porifera van Wikimedia Commons.