Íslendingabók

Dat artikel es geschreevn in 't Noordelik West-Vlams.

't Íslendingabók, Libellus Islandorum of 't Boek van d' Yslandrs is 'n iestôoriesch werk dat oovre de styf vroege geschiednisse van Ysland goat. De schryvre was den Yslansche gelêerde en priestre Ari Þorgilsson, of Ari inn fróði, die in 't begun van de twôafste êewe leefde. Ôorsproenklik bestoat 't werk uut twêe verschillende versjes : e vroege van roend 't joar 1120 (zied ieroendre) en 'n oedre. In d' oedre versje is deur andre schryvrs aanvullnde informoasje oovre Nôorsche keuniengn ipgenoomn, woaby danze van de zogenoamde keuniengssaga's gebruuk ên gemakt.

Priestre Jón Erlendsson uut Villingaholt (overleedn 1672), die in dienst van biskop Brynjólfur Sveinsson was, makte twêe kopies van 't Íslendingabók (nu gekodeerd lik AM 113 a fol en AM 113 b fol in 't Árni Magnússon Instietuut), omda de biskop nie kontênt was van d' êeste kopie. 't Ôorsproenklik boek woada de kopies van gepakt zyn, is binst de zoektocht van Árni Magnússon ip e bepoald moment in de zeevntieste êewe verloorn gegoan.

Schryfstyl en bronn

't Íslendingabók is e kort werk. 'n Antal van de belangrykste vroegiestôoriesche Yslansche gebeurtnissn wordn in 't korte weeregegeevn. Ari Þorgilsson most bykans hêelegans ip moendlieng oovrgedroagn gegeevs vôortgoan, mo y doet ier en doa moejte vo de betrowboareid van sommigte bronn vaste te stelln, en 'n antal bronn noamt y mê noame en toenoame. Y vermydt 't gebruuk van boovnnateurlikke gebeurtnissn (die in saga's reeglmoatig vôornkommn), en ook kristlikke dogma's wordn vermeen. In 't vôorwôord van 't werk wordt uutdrukklik vermeld da 't gêene da nie zjuuste is moe verbeetrd wordn no "dagêene woavan beweezn ku wordn dat 't mêer woa is". Deur da streevn no perfêksje, en deur den oederdom van 't andschrifte, peizn geschiedkundign da 't Íslendingabók 't mêest betrowboare werk oovre de vroege geschiednisse van Ysland is da nu vorann is. 'n Andr betrowboar en uutermoate belangryk vroegiestôoriesch werk is 't Landnámabók, dat ook vo 't grotste stik deur Ari geschreevn is.

Inoed

Bezyds e vôorwôord in 't begun en e stamboom-oendrzoek an 't ende da in twêe oofstikkn is verdêeld, is 't Íslendingabók in tien korte oofstikkn verdêeld. Van iedr oofstik vôgtr ieroendre e korte soamnvattienge. De tekste in kuursief is bedoeld vo verduudlikkienge en vor aanvullienge, en komt lik zodoanig nie uut Ari zyn tekstn.

Vôorwôord

Ari begunt mê 't vermeldn da 't Íslendingabók vo de biskoppn Þorlákr en Ketill is geschreevn, en da Saemunder de Priestre (ook bekend lik Saemunder de Gelêerde) 't ook ê geleezn. Y schryft ook dat y 't andschrifte ê bygewerkt toe ip de dag, mor ook da 't verbeetrd mo worden no 't gêene woavan beweezn ku wordn dat 't mêer woa is. Vervôgns komt er 'n ipsommienge van de vôorvoadrs van Harald Fyn-oar die den êeste keunienk oovr e verêenigd Nôorweegn wierd.

In hoc codice continentur capitula. (Dat andschrifte bevat de vôgnde oofstikkn)

Oovre de koloniezoasje van Ysland
Oovre d' êeste koloniestn (landnámsmenn) en wetgeevienge (lagasetning)
Oovre d' iprichtienge van 't alþing
Oovre de joartellienge
Oovre d' ipdêelienge in kwartiern
Oovre de koloniezoasje van Groenland
Oovre komste van 't kristndom nor Ysland
Oovre buutnlansche biskoppn
Oovre biskop Ísleifr
Oovre biskop Gizurr

Ncipit libellus Islandorum. (Ier begunt 't Boek van d' Yslandrs)

1. Oovre de koloniezoasje van Ysland

Ysland wordt gekoloniezeerd binst 't bewiend van keunienk Harald I van Nôorweegn deur inwykliengn uut Nôorweegn (die an zyn schrikbewiend wildn oentkommn). Da was achtoenderd tjeevntig wientrs achtre de gebôorte van Kristus. Ari verwyst nor e saga en no drie persôonn die êm da verteld ên.

Den êeste koloniest, Ingólfr, kwam nor Ysland o Harald Fyn-oar 16 joar oed was. Y kwam by Ingólfshöfði an land en weunde in Reykjavík. In die tyd was Ysland van de bergn toe an de kuste bebust. Op da moment waorn dr ook Kristnen ip Ysland die de Skandienoavn of Nôormann (Norðmenn) "Papa" (poapn) noamdn, monnikn die Ysland verlietn omda zydre nie mêt die eidnen tegoare wildn weunn. Deur de zoakn die de monnikn achtre lietn kostr ofgeleid wordn da z' uut Ierland ofkomstig woarn.

Noadien kwamtr e grôote miegroasjestrôom ip gank vanuut Nôorweegn, toeda keunienk Harald Fyn-oar dadde verbôod. Ari vertelt vervôgns datr finansjêele reegliengn (landaurar) getroffn wierdn. "Da vertelde Þorkell Gellisson (Ari zyn noenkle) an myn", vôgnst Ari.

2. Oovre d' êeste koloniestn en wetgeevienge

n' Antal koloniestn wordn by noame en toenoame genoamd, lik Auðr (zied ook de Laxdæla saga, de Eyrbyggja saga en 't Landnámabók) en Helgi de moagrn (zied Kristnes). Ot Ysland vo 't grotste dêel was gekoloniezeerd, brochtr e vint, Úlfljótr genoamd, vo 't êest Nôorsche wettn nor Ysland. Zyn pleegbroere Grímr geitskör oendrzoekt ip Úlfljótr zyn road hêel Ysland vôoda 't Alþing ku wordn ipgericht. (Ari zyn tekste is ier e bitje oeduudlik. Verzeekrs oenderzocht Grímr Ysland vor e goe platse te vienn vo te vergoadrn en mekoars te zienn).

3. Oovr d' iprichtienge van 't Alþing

't Alþing wordt (by 't teegnwôordige Þingvellir) ipgericht. 't Land, da eigndom was van Ingólfur Arnarson zyn zeune Þorsteinn, wierd doamee oopnboarn eigndom. (Die Þorsteinn ad iddre by Kjalarnes te westn van de berg Esja 'n þing ipgericht.) Iedrêen krêeg 't recht vo binst de vergoadrienge oet in 't dichte by geleegn bus te sprokkln en vo de peirdn ip de beikn te loatn groazn. Ari legt uut da de môord ip e zeekre Kolr doaran te groendslag lag. "Dadde wierd uus verteld deur Úlfheðinn", vôgns Ari.

Achtre 60 joar is de koloniezoasje van Ysland hêelegans roend. Teegn die tyd vôgde Hrafn Úlfljótr vo de vôgnde twientig joar lik wetspreekre ip. Ook de derde wetspreekre wordt genoamd, en 't êen en andre wordt geplatst in 't iestôoriesch koadre.

4. Oovre de joartellienge

De verstandigste menschn van Ysland zienn da den oalmenak bitje bitje nie mê klopt. De moejlikeid zit in 't feit dat de gebruuktn oalmenak 52 weekn in e joar telde, mê moa 364 doagn (Ari legt da reedlik goed uut). E vint genoamd Þorsteinn surtr (de zwartn) komt mêt e slimme iplossienge : alle zeevn joar moetr e bykommnde weeke by de zoomre kommn. Doar is trowns êest e droomuutleg vôorn nôodig deur Ósvífr Helgason(die Ósvífr komt ook vôorn in een antal saga's lik droomuutleggre en is de voadre van Guðrun Ósvífsdóttir, de vrowlikke oofdpersôon uut de Laxdæla saga). 't Vôornstel wordt by de Wetsberg (de Lögberg by 't Alþing) toe wet gemakt. Vervôgenst legt Ari de niewe joartellienge uut.

5. Oovre d' ipdeelienge in kwartiern

Nor anleidienge van e serjeus geschil tusschn Þórðr gellir (de bruldre) en Oddr, d' ingewikklde famieljeverbandn doaby en de bloedige verwikkliengn die deur Ari uutvoerig uut de doekn wordt gedoan, wastr behoefte an standoardiesoasje. Þórðr gellir stelde anpassiengn vôorn. Dr wierd beslootn van Ysland in gerechtlikke kwadrantn ip te splitsen, die iedr in drie þings (vergoadrplatsn) wierdn verdêeld. Ieder kwadrant zoed ook e spesjoale platse vo beroep moetn ên. 't Vôornstel wordt angenoomn mêt d' uutzoendrienge da 't Nôordelikke kwadrant vier þings krêeg, omda de menschn uut mê noame Eyjafjörður en Skagafjörður 't oenderlienk nie êens kostn wordn oovre de verdêelieng. "Ip die maniere vertelde Úlfheðinn Gunnarsson de wetspreekre 't an uus", vôgnst Ari.

Þorkell máni, de zeune van Þorsteinn Ingólfsson, nam 't wetspreekrschap van Þórarinn Ragabróðir oovre en ield da de koomnde 15 joar. Vervôgns wierd Þorgeirr uut Ljósavatn wetspreekre vo 17 joar (Þorgeirr speelt in oofdstik 7 nog een belangryke rolle).

6. Oovre de koloniezoasje van Groenland

't Land da Groenland wordt gêetn is vôgnst Ari vanuut Ysland oentdekt en gekoloniezeerd. Erik de Rôojn gaf 't land eur angenoame noame vo de menschn an te moedign doanotoe te veruuzn. Erik koloniezeerde Groenland 14 of 15 wienters vôoda 't kristndom nor Ysland kwam (dus roend 't joar 985). Ze voendr in 't Ôostn en Westn oovrebluufsls van iddere menschlikke beweunienge, en beslôotn da de menschn die doa geweund addn verwant mostn zyn mê de Skrælingjar die no Vínland waorn vertrokkn (zied ook de Grœnlendinga saga).

7. Oovre de komste van 't kristndom nor Ysland

Dadde is êen van de grotste oofdstikkn van 't Íslandingabók. Keunienk Olaf Tryggvason zend de priestre Þangbrandr ip miesjonoaris-toer nor Ysland vo de beweuners toe 't kristndom te bekêern. Y êt e bitjr gluk mê 't doopn van 'n antal oofdmann, mor y viend ook weerstand en endigt mê 't vermôordn van twêe of drie vintn die kwoad oovr êm schrêevn. Y kêert achtr êen of twêe joar no Nôorweegn weere mêt e lange reeke klachtn, en vertelt an de keunienk datn winnig oope êt vo hêel Ysland te bekêern. De keunienk is roaznd otn 't niews ôort en y dreigt alle Yslandrs die in Nôorweegn zyn te pestn of te vermôordn. Twêe van d' Yslandsche oofdmann, woaroendre Gizurr inn hvíti (Gizur de Witte, de voadre van den êeste Yslansche biskop Ísleifur Gissurarson), die iddre deur Þangbrandr zyn bekêerd, kommn de keunienk teegn en biedn unndre dienstn an vo 't land te bekêern.

In de zoomre van 999 of 1000 dreigt de godsdienstige zoake ip 't Alþing e serjeuze ruuzje te wordn. Ari legt de zoake uutgebreid uut. De kristlikke party en d' eidense party willn nie dezeifste wettn ên, en de kristnen kiezn e wetspreekre vor undre eign, Hallr á Síðu (Halldur uut Síða). Y bereikt 'n oovreenkomste mê Þorgeirr Ljósvetningagoði (Þorgeirr, de goði uut Ljósavatn), den eidense wetspreekre, da Þorgeirr 'n anvoardboare tusschn-iplossienge vor iedrêen go vienn. Þorgeirr kêert no zyn kamp weere en bluuft de reste van de dag en de vôgnde nacht oendre e vachte liggn zoendre êen wôord te zeggn. De vôgende dag oed y e grôote toesproake by de Lögberg (de Wetsberg ip 't Alþing). Y zegt oendr mêer da d' êenigste maniere vo vreede in 't land te bewoarn is, o iedrêen dezeifste wettn en dezeifste gebruukn anveirdt.

Þat mon verða satt, es vér slítum í sundr lögin, at vér monum slíta ok friðinn.

"'t Go beweezn wordn, da o wydre de wettn schêen, wydre ook de vreede goan schêen".

Vôodat y de tusschn-iplossienge dietn bepeisd ad go vôorndroagn, lat Þorgeirr deur zyn toeôordrs beloovn dan z' undre gon oedn an d' oplossienge vo de wettn vo 't hêele land. Þorgeirr beveelt tonne da iedrêen die nog nie gedopt is van êm toe 't kristndom te bekêern. An d' eidnen wordn dr drie toegeeviengn gedoan.

D' oede wettn die 't oenbeschut blôotstelln van bôorliengn (in de vrye nateure zoda zydre zoen dôogoan) toestoan, bluuvn van kracht;
D' oede wettn oovre 't eetn van peirdevlêes bluuvnn van kracht;
Ip straffe van drie joar veuglvry-verkloarienge, mochtn de menschn allêene mor in de duuk (dus binn in uus) en zoendr getuugn eidnsche rietuêeln uutvoern.

E poar joarn loatr wordn die toegeeviengn ingetrokkn.

Ari platst boovngenoamde verandlienge in 'n iestôoriesch koadr, en y schryft: "Da was oenderddertig joar achtr de môord ip Eadmundr (Edmund de Martloare ofwel Sinte- Edmund, 841 - 20 novembre 869), en duuznd achtre de gebôorte van Kristus vôgnst de teegnwôordige tydreeknienge". 't Êen en 't andre is an êm verteld deur zyn pleegvoadre Teitur.

8. Oovre buutnlandsche biskoppn

Dat oofstik goat oovre biskoppn die êenigte tyd in 't buutnland ên verbleevn, mor ook buutnlansche biskoppn wordn genoamd. Ook wordt 'n ipêenvôgienge van wetspreekrs gegeevn.

9. Oovre biskop Ísleifr

't Leevn van biskop Ísleifr wordt ier uut de doekn gedoan. Ook vermeld Ari ier oe e dêel van zyn eign leevn verloopn is, en oe datn ip 't ende oendre de voogdy van Ísleifr zyn zeune Teitur gekommn is. Ook wordt ier verteld dat Saemundur Sigfússon (ook bekend lik Saemundur de Gelêerde of de Priestre) uut Vrankryke nor Ysland weerekêert.

10. Oovre biskop Gizurr

Dadde is 't grotste oofstik van 't werk, en 't andelt in zyn gehêel oovre de biskop. Die Gizurr was de zeune van boovngenoamde Ísleifr, en bykans zyn hêele leevnsloop wordt in 't lank beschreevn. Omdat Ari oendre de voogdy van Gizurr zyn broere Teitur was, êt Ari die biskop (en zyn voadre) in leevnde lyve gekend, zoda 't woareitsgeholte van die twêe oofstikkn buutngeweune grôot is.

11. Ofkomste van biskoppn

In dat oofstik wordt d' ofstammienge van vier Yslansche biskoppn ipgesomd toe an undre ôorsproenklikke koloniestn. Twêe van die biskoppn diendn in Skálholt, en twêe diendn in Hólar.

12. Stamboomkunde

In dat oofstik gift Ari e reeke van zyn eign vôorvoadrs. "… en ikke êetn Ari", besluut y.