Bioom

Dat artikel es geschreevn in 't Noordelik West-Vlams.

Bioomn zyn vôgns klimoat en eirdrykskundig bepoald lik anêensluutnde ippervlaktn mê gelykoardige oemstandigheedn ip Eirde, lik gemêenschappn van plantn, bêestn en groendorganismn ^[1] en zyn dikkers anzien lik ekostelsls. Sommigte dêeln van d' eirde ên min of mêer dezeifste nie-leevnde (abiootiesche) of leevnde (biootiesche) faktôorn verspreid oovre e grôote ippervlakte, en schepn e kenmerknd ekostelsl oovre die landstreeke. Zukke grôote ekostelsls wordn bioomn genoamd. Bioomn wordn bepoald deur faktôorn lik den plantn-ipbow (lik boomn, grassn, sôortn bloarn (loof of noaldn)), afstand tusschn de plantn (bus, oafbus, savanne) en klimoat. In teegnstellienge mê ekozôonn, zyn bioomn nie bepoald deur genetiesche, taksonomiesche of iestooriesche gelykoardigeedn. Bioomn kunn dikkers êrkend wordn deur byzoendre patrôonn van ekologiesche sukcêsje en klimaksvegetoasje (e sôorte eevnwicht van 't platselik ekostelsl). 'n Ekostels ê veele biotoopn en e bioom is e belangryk leefgebied-type. Da latste is echtre e kompromies omdat 't ip zezeivn ekologiesch nie homogêen is. Sommigte vôorbeeldn van leefgebiedn (habitoatn) zyn vyvers, boomn, stroomn, kreekn, ruumtn in of oendre rotsn…

China en de Verênigde Stoaten van Amerika ên 't grotst antal bioomn.

De biodiversiteit, in 't byzoendre de diversiteit van de fauna en van de subdominante plantn-vormn is ofanklik van de leevnlôoze faktôorn en van de biomassaproduuksje van de dominante vegetoasje. In bioomn van 't eirdippervlak is de biodiversiteit recht eevnreedig mê de produuksje-meuglikeedn, de beschikboareid van woatre en de temperateure ^[2].

Ekostreekn zyn gegroepeerd zowêl in bioomn lik in ekozôonn. De bioomn zyn in d' êeste plekke ingedêeld in :

Land-bioomn of bioomn van 't eirdippervlak, woarin graslandn, tropiesch bus, warmgemoatigd bus en toendra begreepn zyn;
Woatre-bioomn, woaroendre zêe-bioomn en zoétwoatre-bioomn.

Bioomn zyn dikkers bekend oendre platslikke noamn. Byvôorbeeld 't bioom van de "warmgemoatigde graslandn en struukgewassn" is algemêen bekend lik "steppe" in Middn-Azië, "prairie" in Nôord-Amerika, en "pampa" in Zuud-Amerika. Tropiesche graslandn zyn gekend lik "savanne" in Australië, mor in Zuud-Afrika êetn ze "veldt" (van 't Afrikoans).

Somtyds ka e hêel bioom 't oendrewerp zyn van beschermienge, in 't byzoendre in 't koadre van biodiversiteit-aksjeplann van 'n ofzoenderlik land.

't Klimoat is den oofdfaktor die de verspriedienge van de land-bioomn bepoalt. Tusschn de belankryke klimoat-faktôorn zyn :

de brêedtegroad: arktiesch, boreoal, gemoatigd, subtropiesch, tropiesch
de nattigheid: vochtig, oafvochtig, oafdrooge, en drooge
- sezoensvarioasje : de reegnvoll kan verdêeld zyn oovre hêel 't joar of mê verschilln tussch de sezoenn.
- drooge zoomer, natte wientre : De mêeste streekn ip eirde oentvangn 't mêerndêel van under reegnvol binst de zoomre-moandn; streekn mê mediterroan klimoat krygn undre reegn binst de wientre-moandn.
oogteliggienge : grotre oogte verôorzakt e verdêelienge van leefgebied-typn da verglykboar is mê grotre brêedtegroad.

WWF-systêem

E ploeg van bioloogn, in ipdracht van de Weirld Nateur-Stichtienge (WWF) oentwikklde 'n ekologiesche land-klassifikoasje die vêertien sôortn bioomn oendrescheidt ^[3] ook genoamd belangryke leefgebied-typn, en verdêelde vors d' ippervlakte van d' eirde in 882 ekostreekn (sluut niewe Antarktiesche ekostreekn in, deur Terrauds et al. 2012). Iedre land-ekostreeke êt 'n aparte koode van de vorm XXnnNN (XX is de ekozôone, nn is de bioom-nuumro, NN is den individuêele nuumro). Die klassifikoasje wordt ook gebruukt by 't ipmoakn van de Global 200-lyste van ekostreekn lik is bepoald deur 't WWF vo vôorrank te geevn van beschermienge. De belangryke leefgebied-typn van 't WWF zyn :

01 Troopiesche en subtroopiesche natte loofbusschn
02 Troopiesche en subtroopiesche drooge loofbusschn
03 Troopiesche en subtroopiesche koniefeerebusschn
04 Moatig warme loof- en gemienglde busschn
05 Warmgemoatigde koniefeerebusschn
06 Boreoale busschn of tajga
07 Troopiesche en subtroopiesche graslandn, savann en struukgewassn
08 Warmgemoatigde graslandn, savann en struukgewassn
09 Oovrestroomde graslandn en savann
10 Alpiene graslandn en struukgewassn
11 Toendra
12 Mediterroane busschn, oafbusschn en struukgewassn
13 Woestynn en drooge struukgewassn
14 Mangroovn

Eksterne koppliengn

(en) Bioomn (Nasa).

Verwyziengn

↑ (en) The World's Biomes, Retrieved August 19, 2008, from University of California Museum of Paleontology
↑ (en) Pidwirny, Michael; Sidney Draggan (ed.) 2006 : Biomes (Encyclopedia of Earth.org), Environmental Information Coalition, National Council for Science and the Environment, Washington, D.C.
↑ (en) Olson et al. (2001); Terrestrial Ecoregions of the World: A New Map of Life on Earth, BioScience, Vol. 51, No. 11., pp. 933–938.

[1] (en) The World's Biomes, Retrieved August 19, 2008, from University of California Museum of Paleontology

[2] (en) Pidwirny, Michael; Sidney Draggan (ed.) 2006 : Biomes (Encyclopedia of Earth.org), Environmental Information Coalition, National Council for Science and the Environment, Washington, D.C.

[3] (en) Olson et al. (2001); Terrestrial Ecoregions of the World: A New Map of Life on Earth, BioScience, Vol. 51, No. 11., pp. 933–938.

[1]

[2]

[3]