Ekostelsl

Dat artikel es geschreevn in 't Noordelik West-Vlams.

'n Ekostelsl of ekosystêem is e gemêenschap van leevnde organism (plantn, bêesten en mikroobn) tegoare mê de nieleevende komponentn van undre omgeevienge (diengn lik lucht, woatre en mineroale groend), die ip mekoar inwerkn in e systêem ^[1]. Die leevnde (biotiesche) en leevnlôoze (abiotiesche) komponentn zyn bekêekn lik mê mekoar verboenn deur kriengloopn van voedsl-elementn en energiestroomn ^[2] . Omda ekostelsls bepoald zyn deur 't netwerk van interaksjes tusschn organism, en tusschn organismn en under oemgeevienge,^[3] kunn ze van glyk wukke ofmeetienge zyn moa geweunlik bezettn ze wêlbepoalde beperkte ruumtn ^[4] (aa zegn sommigte weetnschapprs ook da de hêele eirde êen ekostelsl is) ^[5].

Energie, woatre, stikstof en groendmineroaln zyn andre essentiêele nieleevnde komponentn van 'n ekostelsl. De energie die deur ekostelsls stroomt is ip d' êeste plekke van de zunne ofkomstig. In 't algemêen komt ze 't systêem binn lanst de fotosynthese, e proces da ook koolstoffe uut d' dampkrieng aalt. Deur plantn t' eetn en deur mekoar ip t' eetn, speeln bêestn e belangryke rolle in de beweegienge van stoffe en energie deur 't systêem. Ziedre beïnvloedn ook d' oeveeleid van plant- en mikroobe-biomassa die anweezig is. Deur dôo orgoaniesche stoffe of te breekn maakn de "ofbreekers" koolstoffe vry vo de dampkrieng en vergemakklikn ze de voediengsstofn-kriengloop deur stofn die ipgesloan zyn in de dôo biomassa omme zetn in e vorm die direct kan gebruukt wordn deur plantn en mikroobn ^[6].

Ekostelsls wordn gestierd zowêl deur uutwendige lik deur inwendige faktôorn. Uutwendige faktôorn lik 't klimoat, 't moedregestêente die de groend vormn en topografie, kontroleern de boovnbow van 'n ekostelsl en de maniere woarip de diengn werkn drin, moa zyn zeive nie beïnvloed deur 't ekostelsl ^[7]. Andre uutwendige faktôorn zyn tyd en meuglikke biota ('t gehêel van ol de leevnde weezns). Ekostelsls zyn dynoamiesche êeneedn - oenveranderlik, ze wordn blôotgesteld an periodieke verstôoriengn en zyn altyd bizzig mê 't êrstelln van e poar vroegre verstôoriengn ^[8]. Ekostelsls in glykoardige omgeeviengn in verschillnde dêeln van d' eirde kunn hêel verschillnde kenmerkn ên simple omdan ze verschillnde sôortn ên ^[7]. 't Invoern van vrimde sôortn (ekzootn) ka beslissnde verschuuviengn teweege bringn in de werkienge van 'n ekostelsl. Inwendige faktôorn kontroleern nie allêene ekostelsl-procesn moa zyn deur under ook gekontroleerd en zyn dikkrs oendreworpn an weerekoppliengs-bochtn ^[7]. Enerzyds is den inbrieng van alle nôodige bronn in 't algemêen ofanklik van uutwendige procesn lik klimoat en moedregestêente, anderzyds is de beschikboareid van die bronn in 't ekostelsl gekontroleerd deur inwendige faktôorn lik oentbiendienge, wortlkonkurensje of schowte ^[7]. Andre inwendige faktôorn omvattn verstôorienge, ekologiesche ipvolgienge en 't karaktre van d' anweezige sôortn. Oewel da de mensch bestoat en ingrypt in ekostelsls, is zyn totoal gewichte grôot genoeg om uutwendige faktôorn te beïnvloedn lik 't klimoat ^[7].

Biologiesche verscheidneid is van belang vo de werkienge van ekostelsls, zjuust lik de procesn van verstôorienge en ekologiesche ipvolgienge. Ekostelsls leevren materioaln en dienstn woavan de menschn ofangnt; de groendbegunsels van ekostelsl-behêer loatn zienn da 't nôodig is hêele ekostelsels te behêern beetre dan ofzoendrelikke sôortn. 't Maakn van klassifikoasjes van ekostelsls in homogêene êeneedn is e grôote stap no 't doeltreffnd ekostelsl-behêer, moa dr is nie êen maniere om da te doen woaroovre iedreen akkôord is.

Verwyziengn

↑ Tansley (1934); Molles (1999), p. 482; Chapin et al. (2002), p. 380; Schulze et al. (2005); p. 400; Gurevitch et al. (2006), p. 522; Smith & Smith 2012, p. G-5
↑ Odum, EP (1971) Fundamentals of ecology, third edition, Saunders New York, ISBN 0534420664
↑ Schulze et al. (2005), p.400
↑ Chapin et al. (2002), p. 380; Schulze et al. (2005); p. 400
↑ Willis (1997), p. 269; Chapin et al. (2002), p. 5; Krebs (2009). p. 572
↑ Chapin et al. (2002), p. 10
↑ ^7,0 ^7,1 ^7,2 ^7,3 ^7,4 Chapin et al. (2002), pp. 11–13
↑ Chapin et al. (2002), pp. 281–304

[1] Tansley (1934); Molles (1999), p. 482; Chapin et al. (2002), p. 380; Schulze et al. (2005); p. 400; Gurevitch et al. (2006), p. 522; Smith & Smith 2012, p. G-5

[Odum1971-2] Odum, EP (1971) Fundamentals of ecology, third edition, Saunders New York, ISBN 0534420664

[Schulze400-3] Schulze et al. (2005), p.400

[4] Chapin et al. (2002), p. 380; Schulze et al. (2005); p. 400

[planet-5] Willis (1997), p. 269; Chapin et al. (2002), p. 5; Krebs (2009). p. 572

[Chapin10-6] Chapin et al. (2002), p. 10

[Chapin11-7] 7,0 ^7,1 ^7,2 ^7,3 ^7,4 Chapin et al. (2002), pp. 11–13

[Chapin281-8] Chapin et al. (2002), pp. 281–304

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]