Uranus

Dat artikel es geschreevn in 't Brugs.

---

Uranus (symbool: ) is den ip twêe noa grôotstn en vanof de Zunne gezien de zevenste planete van ons zunnestelsel. Dienen ysreus is vernoemd no de god Uranos uut de Grieksche mythologie, de personificoasje van den emel.

Fotto's van Uranus gemakt deur Voyager 2 in normoale (lienks) en volsche kleurn (reks), de gebruukte kanoalen zyn ultraviolet, violet en oraje).

Vergelykienge tusschen de groottes van d' Eirde en Uranus

Woarnemienge

Met 't blôote ooge is Uranus juuste nie te zien, ollêene os't je in opposiesje stoat, oender vrêe gunstig' omstandigheed'n en os 't geweetn is woar dat er gezocht moe wordn komt d'helderheid dichte by de grenze van wa nog met 't blôote ooge gezien ka wordn. Met een geweune verrekyker is Uranus wel te zien lik e zwak "sterretjie", moa zefs met e grôote telescoop bluuft Uranus nie mêer of e groenachtig schyvetje. Uranus was in d' oudheid dus ook nie bekend. 't Is d' êeste planete die oentdekt is sedert d'uutviendienge van de telescoop in de 16e eeuwe.

Oentdekkienge van Uranus

In 1690 is die planete voe 't êest woargenoom'n deur John Flamsteed. Dien Iengelschn astronoom veroenderstelde da 't over e sterre in 't sterrebeeld Stier (Taurus) gienk en noemde zyn oentdekkienge "34 Tauri". Roend 1769 wierd Uranus in totoal 12 kêers woargenoom'n deur Pierre Lemonnier, mor ôok dien astronoom peisde e sterre te zien. D'officiëlle oentdekkienge stoat ip naame van William Herschel die ip 13 moarte 1781 't object os planete kwalificirde. Je gaaf de planete de naame "Georgium Sidus", no den Iengelsche keunienk George III. Een andere naame die in dien tyd gebruukt wierd was "Herschel". Pas in 1850 wierd de êerder ol deur Johann Bode vôorngestelde naame Uranus officiël gebruukt.

Uranus in cyfers

• Gemiddelde boansnelheid : 6,8 km/secoende
• Hellienge van 't boanvlak tegenover 't boanvlak van d'eirde : 0,77°
• Sôortelikke massa (dichtheid) : 1,30 g/cm³
• Oentsnappiengssnelheid : 21,3 km/seconde

Boane en rotoasje

Uranus droait in 17 eur'n en 14 minuut'n roend zyn asse. Mo deur de ferme wiend'n in de boveste laag'n van d'atmosfeere van Uranus kan dat dêel van d'atmosfeere e rotoasje doen in oengevêer 14 eur'n.

Gekantelde asse

Êen van d'ipvollendste eigenschapp'n van Uranus is den hemelevenoare, die een hoek van 98° et me 't vlak van d' ecliptica woarin dat de planete roend de Zunne droait. Da wordt d' obliquiteit van de planeete genoemd. (D'Eirde et een obliquiteit van mo 23,45°.) E meugelikke verkloarienge doavôorn is dat ooit e ki een enorme botsienge med een ander grôot hemellichaam is geburd. Da zoudt ôok e verkloarienge kunn'n zyn voe 't grôot antal moan'n roend die planeete. D'obliquiteit et grôotn invloed ip de sizoen'n: ip olle brêedtegroad'n is't er ê hêel grôot verschil tusschen wienter- en zomerdaglengtn. Een andere meugelikke verkloarienge voe de grôote obliquiteit van de planeete Uranus is dat dadde 't gevolg is van de zwoartekrachtn die zyn gigantische gebeurs (Jupiter, Saturnus en Neptunus) en Uranus zelve ip mekoar uutoefen'n.

Samenstellienge

Tegoare met de planete Neptunus vertôont Uranus grote overêenkomstn met 't binneste van de gasreuzn Jupiter en Saturnus. 't Grôote verschil met die planeetn is d' ofwezigheid van een oemriengende mantel van metallieke woaterstoffe. De kern bestoa vermoedelik uut nikkelyzer en silicoaten met dorroend e mantel van woater, methoan, ammoniak en woarschynlik nog e poar losse elementn. An de buutenkant is't er e laage van vloeiboar woaterstoffe, helium en methoan, die noa 't ippervlak toe mêer gazeachtig wordn. Oendanks d'ofwezigheid van metallieke woaterstoffe roend de kern, et Uranus wel een magnetisch veld. 't Magnetisch veld van Uranus wordt gevormd deurdat er oog geleidende dêeltjes anwezig zyn diepe in de vloeiboare mantel van de planete.

Atmosfeere

Samenstelling atmosfeer
Woaterstoffe (H2)	82,5%
Helium (He)	15,2%
Methoan (CH4)	2,3%
Woaterstofdeuteride (HD)	148 ppm
Ammoniak (NH3)	sporen
Woater (H2O)	sporen

De voer Uranus karakteristieke cyoan toet blauwe klur wordt verôorzakt dur d'atmosfeere die relatief veel methoan (2,3%) bevat. Dad absorbirt rôo en oraje golflengtes uut 't zunlicht mor 't wirkatst blauw en groen. Wolkn wordn vrywel nie in d' atmosfeere woargenoom'n. Ollêene ip d'in de zunne geleegn dêeltjes roendom den evenoare kommn wolkeformoasjes wel e ki vôorn. In d'ogere laagn van d' atmosfeere komm'n stormn vôorn woaby dat de wiendsnelheid ip ka loopn toet 720 km/u. D'atmosfeere van Uranus gelykt veele ip de dee van d'andere gasreuzn, vorol de die van Neptunus.

Klimoat

't Klimoat van Uranus wordt sterk beïnvloed deur zyn gebrek an warmte en deur zyn gekanteld'asse, woadeure dat de siezoenn veel sterker variëren of byvoorbild ip d'eirde.

Magnetisch veld

Ten opzichte van de rotoasjeasse vertôont 't magnetisch veld een oek van oengevêer 60°. Da magnetisch veld wordt vermoedelik verôorzakt deur bewegende woaterysmassa's diepe oender 't ippervlak. 't Magnetisch veld van Uranus is serieus verstôord deurda 't ys warmtestroalienge deurelat woadeure dan verschillnde magneetveldn ipgewekt wordn.

Moanen

Uranus et 27 bekende nateurlikke satellietn woavan dat er veele zyn vernoemd no personages van William Shakespeare en uut 't gedicht The Rape of the Lock van Alexander Pope.

Ofbeeldiengn die ier by passn ku je vien in de categorie Uranus (planet) van Wikimedia Commons.