Êestn Weireldoorloge

Den Êestn Weireldoorloge, ook wel 14-18 of den grootn oorlog genoemd was e grôot moundioal conflict. E groot deel van 't westelikke frount liep deur uzze streke. Va boovn in Nieuwpôort al langs den Yzer, via 't kanoal, al round de Salient van Yper na beneên richtinge Wytschoate, Mêesn en toene na 't Fransche, de streke van de Marne en verder.

Zicht ip de Grôote Markt van Yper (1915)

Oe da de Grootn Oorloge is begunn

De zogezeide reden

Foto e poar minuten vo da Franz Ferdinand, de krôonprins van Ôostenryk-Ongareye, wierd vermôord

Gazemasker

De krôonprins van Ôostenryk-Ongareye, Franz Ferdinand, is ip 28 juni 1914 in Sarajevo vermôord deur Gavrilo Princip, e Servischn nationalist die wilde dat ze streke oenofhankelik wos van 't grôte Ôostenryk-Ongareye.

De diepere ôorzoakn

De landn in Europa woarn ol lange mè makoar in stokke. En in de môord op Franz Ferdinand addn ze e reedn gevoen om makoar d'n ôorlog te verkloarn. Wuk ist'er nu ollemoale gebeurd? E poar feitn en è klêine situoasjeschets:

• Wel, in 1870 verlôor Vrankryk van den Duts, eigentliks de Pruss'n, in è relatief kortn oorloge. Elzas-Lotharingn zyn de Franse ezo kwytgespeeld, etwuk dat 'n Fransman nooit goed e kunn verteirn.
• Vele landn woarn bezig mè kolonies te zoekn in verre streekn. Oenderling wos er doarover vele gebatterd om de schôonste broksjes t'en.
• Duutsland ad e sterk leger. De Iengelsche woarn benauwd (tot nu toe woarn zyder 't sterkste land ter weireld, zeker op zêe) zochtn en toenoaderienge toet Vrankryk e Rusland (Triple Entente). De Duutsche op nunder toer zochtn nunder toevlucht toet Ôostenryk-Ongareye dat oek op revanche uut wos, achter e poar verlôorn oorloogn.
• Kortom: 't evenwicht in Europa wos verre te zoekn, ol de grôte landn woarn uut op ôorlog, en 't wos wachtn op 't goe moment...

't Front

• Hill 60 en Hill 62
• De Twidde slag om Mêesn

Het leven va de soldoatn

• Dôod'ngang
• Talbot House

De woapens

• '14-'18 wos den êestn kêer datter chemische, en zelfs biologische woapens, gebruukt woarn. De Duutschers gebruuk'nde mosterdgas voe 't êest massoal by Yper. In sommigte bommn staken ze oek ziektes, lik de pest. De tegenstanders woarn doa in 't begun ni op vorzien: de êeste gasmaskers woarn ni mêer of e neusdoek of e stik stoffe da gedopt wos in woater of urine.
• Nieuwe woapens woarn oek de duukbôotn (U-Boot) en de vliegmachien.
• Oek de klassieke woapens kwaamn zêre moderner bistn 'n ôorlog zelve. Pakt nu de Duutsche: in 't begun droegn ze elmtjes va niet (mè de bekende pinne op), op 't ende addn ze de Stahlhelm die oek nog gebruukt wos in 'n Twiddn Weireldôorlog.

De vluchtlingn

't Was e verschrikkelijken oorloge. De meeste menschen van ol tuzends zyn gevlucht na 't Fransche om te goan werken by de boeren en by de bakkers. De meeste Fransche vintn zaatn zelve an' t frount woadeure da Vrankryk vintn nodig ad vo te werken.

De kerkoovn en monumentn

In nuus land ollêne leggn der 520.000 soldoatn begroavn. E masse doavan kuj werevin' in de Westoek. Van de 134.000 ekende Duutsche groaven leggn d'r 126.000 op 4 West-Vlamsche plekkn (Langemark, Mêenn, Vlazjele, Ôoglee). Van de 22 Fransche begroafplekkn leggen d'r elve in West-Vloandern.

Styf bekende kerkoovn en monumentn zyn:

• De Menepoorte in Yper
• Tyne Cot cemetery
• Duuts militair kerkof Vlazêle
• Bels militair kerkof in Oetulst: aneleid in de vorme van de Davidssterre

Externe lienks

• Europeana 1948-1918

Mêer ofbeeldiengn die ier by passn ku je vien ip :category:World War I ip Wikimedia Commons.