Amfibieën

Amfibieën
Groene boompuut, Skelet Seymouria, Woatersalamander, Mexicoansche wormsalamander
Taxonomische indêlienge
Ryk: Animalia (Bêestn) Stamme: Chordata (Chordabêestn) Substamme: Vertebrata (Gewerveldn)
Klasse
Amphibia Linnaeus, 1758

D' amfibieën (Amphibia) vormn e klasse van koudbloedige bêestn. De noame amfibie komt van 't Grieks ἀμφί-βιος amphí-bios, wat da "dubbel-levend" wil zeggn. Da verwyst noa de leevnswyze van amfibieën: ze kunn zowel in 't woater of ip 't land overleevn.

D' amfibieën bestoan uut de puutn en paddn (Anura), de salamanders (Caudata) en de wormsalamanders (Gymnophiona). In totoal zyn der e stik of 7000 beschreevn sôortn.

Evoluusje

Amfibieën zoun à peu près 350 miljoen joar geleen ountstoan zyn uut bepoalde vissn. D' oudste gevoundn amfibieën zyn Elginerpeton in Schotland en Ichthyostega in Groenland. Loater kreegn d' amfibieën e groddere diversiteit en evolueerdn ze tout al de vele sôortn die nu bestoan.

Uterlik

Puutn hèn e brêe kop en nekke, grôte uutpulend' oogn, gin steirt en e vochtig vel mè vele kliern. Z' oasmn zowel deur primitieve loungen of deur hunder vel die styf dinne is. Z' hèn twi korte vôorpôotn en twi sterk gespierde, lange achterpôotn die dienn vo verre te kunn spriengn en goed te kunn zwemmn. Der bestoan ook sôortn die zwemvliezn hèn tusschn hunder têens. Salamanders hèn e lank en fyntig lyf, korte potjes en e lange steirt en ze moakn krounkelende bewegiengn. Wormsalamanders trekkn ip grôte worms en z' hen dus gin pôotn. Ze leevn allemolle oundergrounds of in woater en zyn doarom zeldn te zien.

Leevnswyze

Lik de reptieln zyn amfibieën koudbloedige bêestn. Hunder lyftemperateure is dus nie constant, mor ofhankelik van d' omgeviengstemperateure. Ze kunn doarom nie zo goed functioneern os 't te koud is. Vele amfibieën die in koelere gebiedn leevn zoekn beschutte plekkn in de wienter en houdn e wientersloap, dikwils ook ounder woater. In styf warme streekn houdn vele sôortn juste in de zomer e rustperiode, deur hunder in te groavn in de bodem of in 't slyk.

Amfibieën moen juste lik reptieln regelmoatig vervelln, moa ze doen da mêestal 's nachts.

Vôortplantienge

Puutn zyn over 't algemêen landbêestn, moa vor hunder vôortplantienge zyn ze van woater ofhankelik. Binst de poarienge grypt 't vintje 't wuvetje stevig vaste tout da z' achter ênigte doagn puterek ofzet in 't woater. Da wordt deur 't vintje bevrucht mè zyn sperma. Die poargrepe by amfibieën wordt amplexus genoemd. 't Vintje is mêestal klinder en zit vanboovn. Puterek is e verzoamelienge van eitjes die e gelatineus, gleddig, deurzichtig omhulsel hèn. Achter ênigte doagn of weekn kommn de larvn deruut, dikkoptjes genoemd.

• 
  Twi boompuutn by de poargrepe (amplexus)
• 
  Puterek
• 
  Dikkoptjes

By salamanders ist er mêestal sproake van inwendige bevruchtienge. Achter e bepoald ritueel zet 't vintje een hoptje zoadcelln (spermatofoor) of by 't wuvetje in de eileider of in de cloacaholte. By landsalamanders lik de viersalamander ountwikkeln de larvn hunder redelik verre in 't lyf van de moeder. In moarte wordn de larvn uutgeduwd in buspoeltjes of beeksjes.

Ofbeeldiengn die ier by passn ku je vien in de categorie Amphibia van Wikimedia Commons.