Azôorn

Dat artikel es geschreevn in 't Westhoeks.

D' Azôorn (Portugees: Açores) is en eilandngroep die êen van de twêe autonome regio's van Portugal is ('n aarn is Madeira). Ze liggn in 'n Atlantischn Oceoan, up e goe 1500 kilomeiters van Lissabon en bykan 4000 kilomeiters van 'n ôostkust van Nôord-Amerika. 't Weunn 240 000 menschn up d'eilandn, die en uppervlakte hen van 2346 km². De mêeste menschn leevn van te boern, te visschn of van 't toerisme.

'n Pico, me zyn 2300 meiters 'n hogstn berg van d'Azôorn.

Noame

De noame komt verzeker van de Portugeesche noame voun 'n hoavik (açor), ol het die bêeste nôois up d'eilandn ezeetn. 't Is wel en oundersôorte van 'n buzerd die up d'Azôorn leeft, woadeure dat er ezo messchien emist is.

En aarn uutleg zoudt kunn zyn dat de noame van de kleur azuur komt.

Geschiedenisse

E koarte van d'Azôorn uut de zestienste êeuwe.

D'eilandn woarn ol ekend in de vêertienste êeuwe, mo zyn herountdekt in 1427 deur Gonçalo Velho (ol is dadde nie zeker). 't Is er oek e bronne die zegt da 't Joshua Vander Berg uut Brugge zoudt ewist zyn, die doare eland zoudt zyn beistn e storm at 'n no Lissabon an 't voarn wos. Kort doarachter zoudn d'eilandn deur Portugal upeist zyn.

In 't begun stoegn der nie ol te vele menschn te spriengn voun zo verre te gon weunn. Êest zyn der schoapn loseloatn, zodoanig da 't er teetn gienk zyn voun menschn die egliek no d'eilandn gienkn verhuuzn, aar grôte bêestn zaatn der toune nie. Voun de strukery en de stêenn weg te krygn, zyn der oek êestn Afrikoansche sloavn ofezet. D'êeste kolonies begustn round 1435 up Santa Maria en loater oek up São Miguel (verzeker in 1444). D'êeste kolonistn kwaamn surtout van de Algarva en Minho in Portugal, mor oek van Madeira, Afrika (sloavn), Spanje (Moorn uut de streke van Granada), Vrankryk, Italië, Schotland, Iengeland, Duutsland en 't oude groafschap Vloandern.

De kolonizoasje van São Miguel is er ekommn achter dat 'n Vloamienk Wilhelm Van der Haegen, die te plekke Guilherme da Silveira enoemd is. Teegn 1490 wundn der 2000 Vloamiengn up d'eilandn, woadeure dan ze de Vlamsche eilandn enoemd woarn (olhoewel dan ze ossan ounder Portugal evolln hen). Nu zyn der nog ossan belangryke families die weregoan up die kolonistn, lik de familienoame de Bruges. Wiendmeulns, surtout up 't eiland Faial, zyn oek inevoerd deur Vloamiengn.

D'Azôorn zyn en autonome regio ekommn in 1976.

Beschryvienge

D'Azôorn zyn ountstoan deur vulkoanische ofzettiengn (ze liggn up de kruuschienge van 3 tektonische ploatn) en 't zyn neegn grôte eilandn (woa dan der menschn up weunn) en 9 klindere (de Formigas, miern in 't Portugees).

't Zyn ollemoale bergtoppn, woavan dat 'n Pico (up 't eiland Pico) met zyn 2300 meiters 't hogste komt. Up Flores lig het mêeste westelikke punt van Europa, ol klopt dadde geologisch eigentlik nie, omdat Flores (en Corvo) up de Nôord-Amerikoansche ploate liggn.

Van d'ôorsprounkelikke begroeiienge (60 sôortn plantn groein nowwersn aars) is er nie te vele mir over. Surtout de laurisilva (Spaans voun laurierbus, e sôorte boomn die ollêne mor up Macaronesië groein (Azôorn, Madeira, de Canarische en de Kaapverdische eilandn)) zyn in tyde verre ollemoale ekapt voun plekke te moakn voun stikkn, voun vier te stookn en voun bôotn en alloam te moakn. Doanaasn zyn der oek e masse exootn die d'ôorsprounkelikke plantn overmêestern.

Van bêestn is er 1 unieke veugelsôorte (e bloedvienke, Pyrrhula murina) en 1 unieke sôorte van vleermuus (Nyctalus azoreum). Olle aar bêestn zyn oundersôortn of zyn inevoerd. Doanaasn zyn der nog e masse sôortn visschn en walvisschn.

'n Pyrrhula murina, de bloedvienke van d'Azôorn.
E Nyctalus azoreum, vleermuus

Besteur

D'Azôorn hen e regionoaln president, Vasco Cordeiro van de socialistn. De drie machtn zittn verdêeld over d'eilandn, 'n uutvoernde in Ponta Delgada up São Miguel, de rechterlikke in Angra up Terceira en de wetgeevnde in Horta up Faial.

't Zyn 19 gemêentn (woavan 5 steedn) up d'eilandn, woavan de mêeste nog upedêeld zyn in parochies, 156 in 't hêle. Per eiland ziet dadde der ezo uut, met de inweuners derby:

Flores: Lajes das Flores (1500), Santa Cruz das Flores (2500)
Corvo: Corvo (425)
Terceira: Angra do Heroísmo (21 300, stee), Praia da Vitória (20 300, stee)
Graciosa: Santa Cruz da Graciosa (4800)
São Jorge: Calheta (4000), Velas (5600)
Pico: Lajes do Pico (4800), Madalena (6200), São Roque do Pico (3700)
Faial: Horta (15 200, stee)
Santa Maria: Vilo do Porto (5500)
São Miguel: Lagoa (14 700), Nordeste (5200), Ponta Delgada (46 100, stee), Povoação (6700), Ribeira Grande (29 300, stee), Vila Franca do Campo (5300)

Ofbeeldiengn die ier by passn ku je vien in de categorie Azores van Wikimedia Commons.