Boheemn

Boheemn (Tsjechisch: Čechy, Duuts: Böhmen, Iengels: Bohemia, Frãns: la Bohême) is een historische regio in Centroal-Europa, die bestoat uut de westelikke twi derdn van d'hudige Tsjechische Republiek, met 'n hoofdstad Praag. De reste van Tsjechië bestoat uut Moravië en Tsjechisch Silezië. In d'historische context, lik in et keunienkryk Boheemn, goat et soms over de drie stikkn van Tsjechië.

De drie stikkn van Tsjechië: Boheemn in 't groen, Tsjechisch Silezië in 't oker en Moravië in 't blow

Vlagge van Boheemn

Woapnschild van Boheemn

Etymologie

De noame Boheemn komt vôort van êen van de Keltische stammn, de Boii, die beschreevn zyn deur de Romeinn. Ze noemdn 't gebied dan ze veroverdn Boihaemum (de stamnoame Boi + haemum van 't Germoans heim, lik heem: weunplekke, vgl. met inheems, en 't Iengels woord home). Boihaemum bestound uut stikkn van 't zuudn van Boheemn en ook stikkn van Beiern (die noame zoudt ook ofkomstig zyn van de Boii) en Ôostnryk.

Bohémien

In Vrankryk en in West-Vloandern (Boheemers) wordn de Roma-zigeuners ook bohémiens genoemd.

Siddert de 19e êeuwe wordt de noame Bohème in Vrankryk ook gebruukt vor e nieuwe bewegienge. De nieuwe maniere van peizn kwam achter de Fransche Revoluusje en was e reacsje teegn de burgerlikke maniere van leevn. Ze zochtn e schonder, gemakkelikker en oungeregeld leevn en de vryheid van de Boheemers.

't Hoogtepunt kwam in 't begun van de 20e êeuwe in Montmartre, Parys, woa dan d’artiestn leefdn volgns la culture Bohème. 't Lied van Charles Aznavour: La Bohème goat doar over.

Den term bohémien wordt nu ook gebruukt in andere toaln vor e los leevn van dag ip dag.

Geschiedenisse

't Gebied wierd van de vierde tout en mè d'êeste êeuwe vo Christus beweund deur Keltische stammn, w.o. de Boii, woavan da de noame Boheemn ofgeleid is. De Keltn wierdn verdreevn deur Germoansche stammn. In de zesde êeuwe wierdn ze were verdroungn deur de Sloavn, die van uut et ôostn en et nôordn gekommn woarn. Ip 't ende van de neegnste êeuwe kwamt et Huus Přemyslid an de macht.

De Přemysliden

De Přemysliden regeerdn in Boheemn êest als hertoogn (ca. 870–1085, 1092–1158, en 1172–1198) en loater als keuniengn (1085–1092, 1158–1172, en 1198–1306).

Den êestn hertog, Bořivoj I, liet de bekende Praagschn Burcht bouwn in 880.

De vierdn hertog was Wenceslaus I (921–935), ook Wenceslaus den Hillign genoemd. J'is hillig verkloard deur de Rôoms-katholieke Kerke en j'is de beschermhillign van Boheemn en van Tsjechië. De Wenceslausplatse in Praag droagt zyn noame siddert 1848.

Wenceslaus I den Hillign verplichtege de kerstenienge van 't land. De bekêrienge krêeg vele teegnstand en de Duutsche keunienk Hendrik de Veugeloare most tusschn kommn. In 929 kwam Boheemn ounder et Rôoms-Duuts Ryk, mo de Přemysliden blêevn vor e grôot stik ounofhankelik.

Hertog Oldřich (1012–1033, 1034), probeerde Moravië were te winn van de Pooln en in 1029 kost zyn zeune Bretislaus I (1034–1055) de Pooln verdryvn en kwam Moravië by Boheemn.

D'hertoogn Vratislaus II (1061–1092) en Wladislaus (of Vladislav ) II (1140–1172) mochtn under tout keunienk krôonn. Vratislaus II in 1085 en Vladislav II in 1158.

Et keunienkryk Boheemn

De bezittiengn van Ottokar II in 't grys

Boheemn beleefde ounder Ottocar II et toppunt van zyn macht en veel Duutschers emigreerdn no de Tsjechische landn. Ottocar II probeerdeg ook van keunienk van Hongareye en Rooms-Duutsche keunienk te wordn, en de keizerskrône te bemachtegn, mo je mislukte en je most e grôot stik van zyn anwinstn ofstoan an Rudolf I, den êeste Habsburger van et Hillig Rôoms Ryk. Ottocar zyn zeune, Wenceslaus II, kwam ook keunienk van Pooln.

In 1198 kwam hertog Přemysl I. Otakar (of Ottocar I) keunienk en dien titel kwam erfelik. Da was anveird deur Filip van Swaabn, zeune van keizer Frederik Barbarossa, en loater bevestigd in 1212 deur de Goudn Bulle (zegel) van Sicilië.

Wenceslaus I (1230–1253), zeune van Přemysl I. Otakar, trouwde mè Cunigonde van Hohenstaufn, dochter van keunienk Filip van Swaabn. Doadeure kwam zyn zeune Přemysl II. Otakar (of Ottocar II) hertog van Ôostnryk, Stiermarkn, Karinthië en Krain, en markgroaf van Moravië.

Achter et uutstervn van de dynasty van d'Arpaadn in Hongareye, wierd Wenceslaus III, zeune van Wenceslaus II, in 1301 gekrôond tout keunienk van Hongareye. Doamee kwoamn de krôonn van Boheemn, Pooln en Hongareye ounder êen keunienk. In 1306 hen ze Wenceslaus III, die gin jounges haad, vermôord. Azo stierft de dynastie van de Přemysliden uut en ook et Boheems-Pools-Hongoars Ryk.

De Poolsche krône was achter den dôod van Wenceslaus III were no de Poolsche Piastn gegoan en d'Hongoarsche krône noar Otto III van Beiern.

Verkiezienge van Hendrik VII deur de zeevn keurvorstn, t'herkenn an under woapnschild. Reks: Hendrik van Karinthië, de keunienk van Boheemn.
(Miniateure uut 1341)

De keunienk van Boheemn was êen van de zeevn keurvorstn, die mochtn meedoen an de verkiezienge van de Rôoms-Duutsche keunienk, die loater mêestal gekrôond wierd tout keizer van 't Hillig Rôoms Ryk. D'andere zesse woarn d'eirtsbisschoppn van Keuln, Mainz, en Trier, de paltsgroaf van de Reyn, den hertog van Saksn, en de markgroaf van Brandenburg.

In Boheemn wierd Wenceslaus III in 1306 ipgevolgd deur Rudolf I van Boheemn. Rudolf was de zeune van de Habsburger Albrecht I, mo je stierf al in 1307. Hendrik van Karinthië wierd teegn de gouste van de Habsburgers tout keunienk van Boheemn verkoozn, deurdat ie getrouwd was met Anna van Boheemn, e zuster van Wenceslaus III.

Zyn ipvolger was Jan van Luxemburg, die getrouwd was met Elisabeth van Boheemn, nog 'n andere zuster van Wenceslaus III. Azo giengt de krône van Boheemn noar et Huus Luxemburg. Jan van Luxemburg, of Jan de Blendn, die Jan I van Boheemn kwam, was de zeune van Hendrik VII, den êeste Rôoms-Duutsche keizer van et Huus Luxemburg.

Jan I van Boheemn wierd gekrôond in 1310. Zyn zeune Karel IV kwam keunienk van Boheemn in 1346. Karel IV stichtte den univ in Praag en je was den êeste keunienk van Boheemn die ook keizer kwam.

In 1471 kwam et Pools Huus Jagiello an de macht me Vladislav II, die keunienk van Boheemn kwam. De latste keunienk van et Huus Jagiello was Lodewyk II van Hongareye, die getrouwd was mè Maria van Hongareye, zuster van Keizer Karel V en Ferdinand I. Achter Lodewyk II zyn dôod in 1526 gieng Boheemn no zyn schonbroere Ferdinand I en kwam et ounder et Huus Habsburg. Boheemn blêef wel êest een ounofhankelik keunienkryk. Ferdinand I was getrouwd mè Lodewyk II zyn zuster, Anna van Boheemn.

In 1618 kwoamn de protestantsche Boheemn in ipstand teegn keizer Ferdinand II, die vo de contrareformoasje was, en begost in Praag de Dertigjoarign Oorloge. De Boheemschn oadel wilde Frederik V van de Palts ip de trône, die de wienterkeunienk genoemd wordt, omdat ie mor e wienter (1619-1620) keunienk was. Keizer Ferdinand II kost zyn gezag were herstelln achter dat et Boheems leger versleegn wierd binst de Slag ip de Wittn Berg (8-11-1620).

Boheemn blêef ounder et Hillig Rooms Ryk tout et ende in 1806, en 't kwam ton ounder et Keizerryk Ôostnryk.

Achter 'n Êeste Weireldoorloge in 1918, kwam Boheemn e stik van de nieuwgevormde republiek Tsjechoslovakeye, die in 1993 splitste in Tsjechië en Slovakeye.

Trivia

Et werk Má Vlast van de componist Bedřich Smetana is ipgedreegn an de geschiedenisse, et landschap en de legendes van Boheemn. Andere bekende Boheemsche componistn zyn Antonín Dvořák en Gustav Mahler.

Ofbeeldiengn die ier by passn ku je vien in de categorie Bohemia van Wikimedia Commons.