Vlas

Vlas
Taxonomische indêlienge
Ryk: Plantae (Plantn) Stamme: Embryophyta (Landplantn) Klasse: Spermatopsida (Zoadplantn) Orde: Malpighiales Familie: Linaceae (Vlasachtigen) Geslacht: Linum (Vlas)
soort
Linum usitatissimum (L.), 1753

Dit artikel es geschreevn in 't Mullebeeks, en da zou best ozô bluuvn.

---

Vlas (Linum usitatissimum) es een plante da voornoamelik gekend is vô 't natuurlik product da je der kunt va moakn. Het es een gewas dat ip 't land groeit. Minsn gebruukn et om lin'n klêren van te moakn. 't Is onlosmoakelik verbondn mee de Leiestreke, omdat in 't begin het zôgenoamde rôotn, het vortn van de stiengl dus, in de Leie gebeurde. Loater gieng da in rôteryn mee warm woater 't gêne da rapper affeseerde.

De vlasplante weirdt nie allêne verwerkt tot brukboare vezels vô den textielindustrie, der zyn ôok byproducten lik leemn vôo leemploatn en linzoad woaruut dat er linzoadolie geprest weirdt voe onder andre varve, zêpe en linoleumfabrikoatie binst dat den overschot bêesteteten es.

In den êesten ilft van de twinteste êeuwe woas de verwerkienge van 't vlas de grôotsten industrietak in de Leiestreke. Van doarut eit den textielindustrie en den spoanploatenindustrie begunn.

Vo 't vlas te zwingeln, gebruukten ze overtyd meulns. In Eule ku je nog alsan êen zien, noamelik de Preetjes meulne.

Geskienisse van 't vlas

Ofkomste

Wo dat 't vlas zjuste van ofkomste is, is nie gehêel duddelik. D'r weir gepeisd dat 't van Ôog-Aozië komt en dat die wilde sôorte em azô verdre ei gezet teegn in Egypte. De Egyptische culteure wos trouwens de êeste die tastboare bewizn eit achtergeloatn van 't verwerkn van vlas. Zyder droaidn ulder mummies ôofdzoakelik in linne.

't Odste da ze doar ôoit in were gevondn is e stik stoffe van 5000 vôor Christus. Tjikkeniengn van de vlasverwerkienge ip meurn bestoan wok moar zyn ietske joenger: rond 4400 vôor Chr.

De Loage Lann in de Oteit

't Vlas wos by oes wok tielik anweze. 't Woarn e sôorte semi-nomoadn die da in Vloandern ol gebruuktn: de Bandkeramiekers. 't Wos nie oljinne vô de zoadjes da da wier verbouwd moa wok vô de veezle.

Teegn da de Romeinn ier kwoamn binngevooln, was de teelt ol van ôogstoande ontwikkelienge. De stam van de Morini die tusn Yper en Boulogne weunde, wos doar nen echten expeirt in. "Gin vrouwn zyn met skônder linn getôoid" zei de Rominse Plinius rond 70 na Chr.

De Middelêeuwn

De nieuwe bloeiperiode kwam'tre in de zevende jiwwe toen da 't Christndom em over Europa verspreidde. De messe moeste ton in zuvver linwoadn ipgedreegn weirn vôlgens de vôorskriften.

Rond 't joar duusd begonn de steedn 't onwikkeln en kostn de stedeliengn nie mjir vôorzien in eign gebruk van vanolles en nog wadde woadeure da ze moestn begun'n handeln en ip grôte skoale produceern vôo andre.

Rond 1200 echtre wos de belangrykste regio nie West-Vloandern vo de vlasteelt moa Frans-Vloandern en Artesië. In West-Vloandern woarn ze vullip beze mee grond te winn ip de zêe en doar steekten ze ton skoapn ip die wulle goavn. Brugge ôn andre kant was wel ne grôte droaiskivve vôor de handel in vlas. Ton d'r tydde wos Brugge de linnôofdstad van Europa en zeg moar van de weireld.

Den Onderdjoarige Ôorloge (1337-1453) eit veel skoa berokkend an de Franse vlasteelt en 't is doarmee da de leidiengspositie bitje by bitje eit overgegoan noar de streke van Oalst, Oudnoarde en 't Brugse Vrye. Jin van de reednn omda da zôo zêre koste goan, wos da je ton ip't platteland gin loakn mochte weevn en vlas wel. De plattelandsbevolkienge wos doar dus ol in gespecialiseerd.

Teegn de viftiende jiwwe verviel de Vlamse loaknnivveried wadde omda de concurrentiepositie in vergelykienge met Iengeland verslichterde. Da wos dus were ne extra stimelanse richtienge linnproductie. Vloamiengn woarn d'echte expeirts in Vlasverwerkienge. De weefsels wiern zelfs ipgekocht deur de Spanjoardn vôo mee te doene noar de ves ontdekte Amerikoanse gebiedn.

Zestiende êeuwe: vervol

Ip't ende van de zestiende êeuwe braakn d'r godsdienstôorloogn ut die de mêeste gespecialiseerde spinners en wevers lietn vluchtn noar Olland en Ierland. De Spanjoarden oan 't ier ol kort en klêne gesleegn dat er nie mêer overbleef. Vôo Ierland wos da een begun vôor ulder bloei in weevn en spinn van Ierse wulle. Zôvele expertise oan ze doarvôorne wok niet.

Zeevntiende êeuwe: klêne ipflakkerienge

Deur Albrecht en Isabella koste het linn were ofgezet weirn in onder andere Vrankryk, Olland en Iengeland en dadde mee veel succes. Da wos echtre gin te langk leevn beskoorn, want ogauwe kwam Vrankryk of mee zyn welgekende protectionistische moatreegln. Loatre begost wok Olland extra belastiengn te effn ip Vlams linn en doarmee wos 't were hêlegans om zêpe.

Achttiende jiwwe

Mee 't Verdrag van Utrecht (1713) wier Vloandern byn Ôostnryk gesmeetn. Olgauwe wos 't duddelik da d' Ôosterykers nie geïnteresseerd woarn in de economische groei van ulder nieuw gewest. 't Jinneste da ze deedn wos moakn da ze ip e goe bladje stonn byn Iengeland en Olland. Ollerlie taksen en effiengn wiern deur de Ôostenrykers getollereerd om doaran moar te vuldoen. 't Vlas wos dus were zynderôogn an 't wegkwynn.

't Is in feite dankzy de Leie da de vlasindustrie nie gehêel is verdween, want 't is tonne da ze de eignskappn van't Leiewoatre ein ontdekt (bykan gin yzre of kolk). Wok de excellente weeftechniekn ein de vlamme van 't vlasverwerkn zjuste nie keun loatn uutdôovn.

Van de negentiende êeuwe tut 1914

Oude vlasroterie in Boaviekhove

Onder d'Ollandske hêerskappy zyn de Iengelse were geïnteresseerg geroakt deur 't Vlamse vlas. Zyder zoagn de superieure kwaliteit van 't Leiewoater in en gaavn de riviere de noame van Golden River. De noame 'Golden' kwam vôorol van 't feit da vlas beige-achte goud kleurt.

By 't onstoan van België vielt de bloei were wa stille angezien de Ollanders de Skelde oan geslootn woardeure da den andle richtienge Iengeland wier bemoeilikt. Teegn 1862 begoste de vlasindustrie were te droaien dankzy de Amerikoanse Burgerôorloge. Deur die ôorloge wos de invoer van katoen styf gedoald woardeure da vlas were populair koste weirn. Vanaf ton zyn de fabrikskes wok begunn mekaniseern.

Tut zjuste vôor den ôorloge steeg de vroage enorm. Vlas wos vrêe in trek vôor ôorloogsmaterioaln mee te moakn. Ze kostn nie mêer mee en d'r moeste ton wok vrêselik vele geïmporteerd vlas van Rusland overgebrocht weirn.

1914 tut 1945

Den Grôotn Ôorloge oat vele kapotgemakt, moar de industrie oat em toamelik zêre keun ersteln. Mee de Grôte Depressie viel't were ollemolle efkes in de put: d'r woarn nog nôoit zôo winne akkers geteeld. Acht joar loater echter, wos 't er een nieuw record: de mêeste akkers ôoit! Ôorzoake was were de woapnwedlôop van de landn in Europa. Tiddens de Twidde Ôorloge wos 't nateurlik were gedoan mee de bloei.

1945 tut nu

Vlashandel in de Leiestreke

Achter den ôorloge kwam de economie were zêre ip gank deurdat er betrekkelik winne kapot is geskootn gewist in België qua industrie (='t Belgische Wonder). 't Vlas profiteerde nateurlik mee. Den ôorloge in Korea was were e goe vroagnde partie noar vlasproductn. 't Gienk echter de latste kêer zyn, want vanof tonne kwam de synthetische veezle ip die vele goekôper wos dan de vlasveezle. 't Einde van de vlasindustrie in Vloandern wos noaby. Synthetische vezels woarn de nieuwe trend in de mode en gemakkelik te moakn uut olie.

't Logische gevolg ieruut wos da de jinne ondernemienge achter d'andre failliete gienk. De industrietak wos ip leevn noa dôod en d'r wos verzien dat er teegn 2000 totoal mee gienk gedoan zin...

De Vlamse onderneemre bleef echter nie by de pakkn neerzitn en dedie dien overbleevn, begostn te investeern in nichemartn en specializeerden ulder. Azô kreeg 't Vlamse linn were een goeie noame en bleef de expertise bewoard.

Dankzy de ipkomste nu van 't linn in de mode kriegt de sector nog een extra stimulanse om verder te doene woar da ze mee beze zyn: ôogwoardige productn moakn die keun vuldoen an ôge eisn van de klantn.

De typische vlaskapelln

Ondernemiengn actief in 't vlas

In West-Vloandern zyn d'r nog een poar bedrivn die actief zyn in de vlasindustrie. Ôoit zo belangryk vô de streke is't momentjil ietske mindre gesteld met de bedrifstak van de vlasverwerkienge. Dankzie de ipkomste van 't linn in de mode echtre is 't vlas were mjir en mjir in ipgank. De bedryvn olier kunn wok moar aljinne overleevn omda ze ulder goan specializeern in bepoalde nichemartn.

Het West-Vloamse vlas kan overleevn omdat 't van betre kwaliteit is dan dadde van bevôorbeeld China. Het vlas is ton wok dierder, moar vele betre ofgewert.

Ne bekende vlasweevre is Libeco-Lagae ut Mullebeke.

Mêer ofbeeldiengn die ier by passn ku je vien ip Linum usitatissimum ip Wikimedia Commons.