Holland

(deureverweezn van Olland)
  Holland
Nederland

Liggienge van Holland in Europa
51° 55' N, 5° 34' O
Officiële toale Nederlands
Hoofdstad Amsterdam
Stoatsvorm Constitutionele monarchie
Stoatshoofd Keunienk Willem-Alexander
Êerste minister Mark Rutte
Ippervlak 41.543 [1] km²
Inweuners

Bevolkiengsdichtheid

17.811.000 (januoari 2023) [2]
429 inw./km²
Munte euro (EUR)
Tydzone UTC+1
(zomertyd: UTC+2)
Landcode NL, NLD
Telefongcode (+31)
Internet-TLD nl
Nationale fêestdag 27 april (keunienksdag)

Holland (Uutsproake: Olland) is e land juste ten nôordn va België die dêel uutmakt van 't Keunienkryk van de Nederlandn. In 't westn grenst 't an de Nôordzêe en in 't ôostn an Duutsland. Den hoofdstad is Amsterdam. De Caraïbische eilandn Bonaire, Sint Eustatius en Saba moakn ook dêel uut van 't land.

Koarte van Holland

Strikt genoomn verwyst Holland allêne noa de westelikke provincies Nôord-Holland en Zuud-Holland, moa de benoamienge Olland wordt olhier gebruukt vo hêel 't land, dat eigentlik Nederland nomt (een zogenoamde pars pro toto). In sommigte gedêeltn van Holland keunn ze der nie mee lachn da je ze Hollanders nomt, lik in Nôord-Broabant, Limburg, Drenthe en Groniengn byvôorbeeld.

Bevolkienge en ippervlak bewerkn

Holland et byna 18 miljoen inweuners. Per vierkante kilomèter weunn d'r 529 Hollanders (landippervlak, 2023), wuk da vele es. Vergelykt mo ne kêe met België, dat zelf ol êen van de dichstbevolkte gebiedn in de weireld es: 384 inw/km² (landippervlak, 2023, mo êerlik is êerlik: in Vloandern is de bevolkingsdichtheid 497 inw/km² (totoale ippervlak, 2023)).

Holland et e ippervlak van 41.543 km², woarvan 33.647 km² land (81,59%) en 7.896 km² woater (18,41%).[1] Vergelykt met België, dat e ippervlak et van 30.689 km², woarvan 30.494 km² land (99,36%) en 195 km² woater (0,64%).

Bevolkiengsontwikkelienge
Holland [3] België [4]
Joar Inweuners Inweuners Joar
1850 3.084.000 4.337.000 1846
1900 5.107.000 6.694.000 1900
1950 10.027.000 8.512.000 1947
2000 15.864.000 10.296.000 2001
2023 17.811.000 11.698.000 2023

Toaln bewerkn

De officiële toale in Holland is Nederlands. In de provincie Friesland is Fries ôok erkend as officiële toale. Erkende streektoaln zyn Limburgs in Hollands Limburg en Nedersaksisch in 't nôordn en ôostn. Op Bonaire wordt 't Papiaments geklapt en op Saba en Sint-Eustatius wordt 't Ingels gesprookn. 't Jiddisch en Romani hen 'n specioale minderheidsstatus. 't Zêeuws en 't West-Vlams in westelik Zêeuws-Vloandern wordn nie gezien als aparte toaln.

Godsdienst bewerkn

Holland is van ôorsproung e christelik land. Moa nu zegt 40% van ol d' Hollanders da ze nie gelovig zyn. Van d'overige 60% lop et uutêen. De belangrykste godsdienstn zyn:

  • de Rooms-Katholieke kerke (5 miljoe)
  • de Protestansje kerke (2,5 miljoe)
  • de verschillige Gereformeerde kerkn (ol tegoare 700.000)
  • d'Islamietn (a peu prè 800.000)
  • d'Indoes (a peu prè 100.000)
  • de Boeddhistn (a peu prè 80.000)
  • de Joodn (a peu prè 40.000).

Administroasje bewerkn

 
Provinsjes van Holland

Holland bestoat uut twoalf provinsjes. Die provinsjes zyn vodder verdêeld in 342 gemêenten (2024). De provinsjes zyn:

Zie ook et artikel over Hollandsche provinsjes.

Neffest de provinsjes en gemêenten zyn d'r ook 21 woaterschappn. Die besteursvorm is uniek voer Holland.

Polletiek bewerkn

  • Holland is e parlementaire, costitutionele monarchie. De regerienge en 't parlement (d'Hollanders noemn da Stoatn-Generoal) zyn tegoare de wetgevende macht. Die Stoatn-Generoal bestoat uut 2 koamers: Êestn Koamer (vergelykt by nuus mè de Senoat) en de Twiddn Koamer (wuk damme wyder noemn: de Koamer).
  • An 't hoofd van 't land stoat sins 30 april 2013 keunienk Willem-Alexander. Je volgde zyn moeder keuniginne Beatrix ip. De Premier (êeste minister) is Mark Rutte (VVD). E zetelt mè ze regerienge in Den Haag.

Twiddn Koamer bewerkn

De zetelverdêlienge van de Twiddn Koamer ziet er ezô uut:[5]

Party 2023 [6] 2021 2017 2012 2010 2006 2003 2002 1998 1994 1989
PVV 37 17 20 15 24 9
PvdA ¹ 25 9 9 38 30 33 42 23 45 37 49
GL ¹ 8 14 4 10 7 8 10 11 5 6
VVD 24 34 33 41 31 22 28 24 38 31 22
NSC 20
D66 9 24 19 12 10 3 6 7 14 24 12
BBB 7 1
CDA 5 15 19 13 21 41 44 43 29 34 54
SP 5 9 14 15 15 25 9 9 5 2
DENK 3 3 3
PvdD 3 6 5 2 2 2
FVD 3 8 2
SGP 3 3 3 3 2 2 2 2 3 2 3
CU ² 3 5 5 5 5 6 3 4 5 5 3
Volt 2 3
JA21 1 3
50+ 1 4 2
BIJ1 1
LPF 8 26
LN 2
AOV 6
CD 3 1
U55+ 1
Totoal 150 150 150 150 150 150 150 150 150 150 150
Ipkomst 78% 79% 82% 75% 75% 80% 80% 79% 73% 79% 80%

¹ 2023: PvdA + GL

² 1989-1998: CU = GPV+ RPF

Êestn Koamer bewerkn

De zetelverdêlienge van de Êestn Koamer ziet er ezô uut:[7]

Party 2023 2019 2015 2011 2007 2003 1999 1995 1991
BBB 16
PvdA ¹ 14 6 8 14 14 19 15 14 16
GL ¹ 8 4 5 4 5 8 4 4
VVD 10 12 13 16 14 15 19 23 12
CDA 6 9 12 11 21 23 20 19 27
D66 5 7 10 5 2 3 4 7 12
PVV 4 5 9 10
PvdD 3 3 2 1 1
SP 3 4 9 8 12 4 2 1
CU ² 3 4 3 2 4 2 4 2 2
JA21 3
SGP 2 2 2 1 2 2 2 2 2
FVD 2 12
Volt 2
50+ 1 2 2 1
OPNL / OSF 1 1 1 1 1 1 1 1
LPF 1
AOV 2
Totoal 75 75 75 75 75 75 75 75 75

¹ 2023: PvdA + GL

² 1991-1995: CU = GPV+ RPF

Kabinettn bewerkn

Hollandsche kabinettn sins 1945:[8]

Kabinet Joarn Party Party Party Party Party
Schermerhorn-Drees 1945 – 1946 CDA (CHU, KVP) ¹ PvdA
Beel I 1946 – 1948 CDA (KVP) PvdA
Drees I 1948 – 1951 CDA (CHU, KVP) PvdA VVD
Drees II 1951 – 1952 CDA (CHU, KVP) PvdA VVD
Drees III 1952 – 1956 CDA (ARP, CHU, KVP) ¹ PvdA
Drees IV 1956 – 1958 CDA (ARP, CHU, KVP) PvdA
Beel II 1958 – 1959 CDA (ARP, CHU, KVP)
De Quay 1959 – 1963 CDA (ARP, CHU, KVP) VVD
Marijnen 1963 – 1965 CDA (ARP, CHU, KVP) VVD
Cals 1965 – 1966 CDA (ARP, KVP) PvdA
Zijlstra 1966 – 1967 CDA (ARP, KVP)
De Jong 1967 – 1971 CDA (ARP, CHU, KVP) VVD
Biesheuvel I 1971 – 1972 CDA (ARP, CHU, KVP) VVD DS'70
Biesheuvel II 1972 – 1973 CDA (ARP, CHU, KVP) VVD
Den Uyl 1973 – 1977 CDA (ARP, KVP) D66 PvdA PPR
Van Agt I 1977 – 1981 CDA VVD
Van Agt II 1981 – 1982 CDA D66 PvdA
Van Agt III 1982 – 1982 CDA D66
Lubbers I 1982 – 1986 CDA VVD
Lubbers II 1986 – 1989 CDA VVD
Lubbers III 1989 – 1994 CDA PvdA
Kok I 1994 – 1998 D66 PvdA VVD
Kok II 1998 – 2002 D66 PvdA VVD
Balkenende I 2002 – 2003 CDA VVD LPF
Balkenende II 2003 – 2006 CDA D66 VVD
Balkenende III 2006 – 2007 CDA VVD
Balkenende IV 2007 – 2010 CDA PvdA CU
Rutte I 2010 – 2012 CDA VVD (PVV)
Rutte II 2012 – 2017 PvdA VVD
Rutte III 2017 – 2022 CDA D66 VVD CU
Rutte IV 2022 – nu CDA D66 VVD CU

¹ ARP, CHU en KVP zyn de vôorlopers van 't CDA.

Premiers bewerkn

Êestn ministers sins 1945:[9]

Premier Party Termyn Joarn
Wim Schermerhorn VDB / PvdA 1945 – 1946 1
Louis Beel KVP 1946 – 1948 2
Willem Drees PvdA 1948 – 1958 10
Louis Beel KVP 1958 – 1959 1
Jan de Quay KVP 1959 – 1963 4
Victor Marijnen KVP 1963 – 1965 2
Jo Cals KVP 1965 – 1966 1
Jelle Zijlstra ARP 1966 – 1967 1
Piet de Jong KVP 1967 – 1971 4
Barend Biesheuvel ARP 1971 – 1973 2
Joop den Uyl PvdA 1973 – 1977 4
Dries van Agt CDA 1977 – 1982 5
Ruud Lubbers CDA 1982 – 1994 12
Wim Kok PvdA 1994 – 2002 8
Jan Peter Balkenende CDA 2002 – 2010 8
Mark Rutte VVD 2010 – nu 13

Cultuur bewerkn

 
E poar traditionele symbooln van d'Ollandsche cultuure, Rembrandt en Johannes Vermeer (schilders), windmeulns, tulpn

Kunst bewerkn

D' Ollandsche schilderkunst wordt verteegnwoordigd deur e grôot dêel mêesters. De bloeiperiode was in de goudn zeevntienste êeuwe mè schilders lik Rembrandt, Johannes Vermeer, Frans Hals en Jan Steen. Ook 't werk van de postimpressionistische schilder Vincent van Gogh is achter zyn dôod weireldbekend gekommn. Uut den êestn elt van de twientigste êeuwe dateert d' abstracte kunst van Piet Mondriaan. In 1948 wierd de kunstverênigienge Cobra ipgericht, mè leedn lik de Belg Pierre Alechinsky, de Deenn Asger Jorn en Carl-Henning Pedersen en de Hollanders Karel Appel, Constant en Corneille.[10]

De bekendste verteegnwoordigers van d' Ollandsche literateure van de Goudn Êeuwe zyn Joost van den Vondel en Pieter Corneliszoon Hooft. In de neegntienste êeuwe beschrêef en bekritiseerde Multatuli de situoatie in Indonesië in zijn werk Max Havelaar. Louis Couperus was êen van d' êeste Ollandsche verteegnwoordigers van 't naturalisme. In de literateure van achter den oorloge wordt er geklapt van de grôte drie, verwyzend noa Willem Frederik Hermans, Harry Mulisch en Gerard Reve.

Cultureel en nateurlik erfgoed bewerkn

Belangryke musea in Olland zyn 't Ryksmuseum Amsterdam, Van Gogh Museum, Mauritsuus, Museum Boijmans Van Beuningen, Paleis Het Loo en 't Kröller-Müller Museum.

't Nateurlik erfgoed van Olland bestoat vor e grôot dêel uut 't vlak nat landschap mè riviern, polders en meulens. De nateure in Olland is sterk beïnvloed deur de mens. Bekende vôorbeeldn zyn de Zuuderzêewerkn en de Deltawerkn. Belangryke nateurgebiedn zyn de Veluwe, de Waddneilandn, de Biesbosch en 't blommnpark de Keukenhof. Holland es vrêe gekend vo zyn tulpn: d'Hollanders zyn vrêe bedreevn in 't kwêekn van blommn.

Vervoer bewerkn

Juuste gelik in Vloandern: e masse ottoroutn en stroatn (ol t'hope, voe 116.500 kilometers), e spôor (over 2808 kms) en e luchthoavn: Schiphol.

D'Hollanders zyn zot van vélo's: z'ein 't weireldrecor van vélo's per inweuner.

Vele stoaties in Holland zyn styf specioal: lank en smol. Ip ieder perroeng stoppn der geweunlik drie trings achter mekoar. De trings moen ton wel a peu près t'hôpe toekommn en anzettn; de minste vertroagienge van êen van die trings en hêel 't boelke es in vertroagienge.

60 % van d' Hollandse oto's probeert olle doagen ip de route tussen Breda et Amsterdam te passeren. Doardeure ein z'in 2006 gemiddeld 300 kilomeiters file per dag ip ulder wegen, mêer dan 't dubbele van België.

Sport bewerkn

Voetbol is 'n belangrykstn sport. Peis mor an Ajax, PSV en Feyenoord. Oek populair is schatsn, zowel buutn (Elfstedentocht, at 't styf vriest) of binn. D' Hollanders zyn oek goed in vélokoerse, hockey en volleybol.

Referensjes bewerkn

  1. 1,0 1,1 Statistieken Nederland, AlleCijfers
  2. Bevolking op eerste van de maand; geslacht, leeftijd, migratieachtergrond, StatLine - CBS
  3. Bevolkingsatlas van Nederland, p. 29
  4. De volkstellingen in België sinds 1830, Statbel
  5. Zetelverdeling in de Tweede Kamer 1946-nu, nlverkiezingen
  6. Uitslagen Tweede Kamer 2023, NOS
  7. Zetelverdeling in de Eerste Kamer 1917-nu, nlverkiezingen
  8. Kabinetten sinds 1945, Rijksoverheid
  9. Alle premiers van Nederland, Historiek
  10. Cobra Museum cobra-museum.nl (gearchivêerd)

Externe koppeliengn bewerkn

  Mêer ofbeeldiengn die ier by passn ku je vien ip Holland ip Wikimedia Commons.
{{{ofb_links}}} Europese Unie (EU)   {{{ofb_groot}}}
{{{ofb_links}}} Landn in Europa {{{ofb_rechts}}} {{{ofb_groot}}}

AlbaniëAndorraArmeniëAzerbeidzjanBelgiëBosnië-HerzegovinaBulgareyeCyprusDenemarknDuutslandEstlandFinlandGeorgiëGrieknlandHollandHongareyeIerlandItoaliëKazachstanKosovoKroatiëLetlandLiechtnsteinLitouwnLuxemburgMaltaMoldoaviëMonacoMontenegroNoord-MacedoniëNôorweegnOekraïneÔostnrykPoolnPortugalRoemeniëRuslandSan MarinoServiëSlovakeyeSloveniëSpanjeTsjechiëTurkeyeVaticoanstadVerênigd KeunienkrykVrankrykWit-RuslandYslandZweednZwitserland