Ôost-Vlams

Ôost-Vlams is e groep van dialectn die in de provincie Ôost-Vloandern geklapt wordn, moar ook in 't ôostn van West-Vloandern en in 't ôostelik dêel van Zêeuws-Vloandern in de provincie Zêeland.

Toalkundige grenzn

De dialectn van de provincie Ôost-Vloandern vormn gin homogeen gehêel.

Allêne mor in de westelikke twi derdn van de provincie zyn d’r kenmerkn die j'elders nie teegnkomt en woa da je dus van typisch Ôost-Vlams kunt klappn.

In 't ôostn van de provincie, in de streke van de Dender, zyn d’r e dêel klankgrenzn tusschn 't Vlams en 't Brabants. In steedn lik Dendermonde, Aalst en Ninove wordt er e volledig Brabants dialect geklapt, me verschynsels lik de scherpe uutsproake van de i en de u lik in dik en put (in ‘t Brabants dyk en puut), zwoare twiklankn in woordn lik huus en wyn (in ‘t Brabants hooës en woaën), en overgangn van oe noa uu / ie (secundaire umlaut, met of zounder ountroundienge) in woordn lik groen, zoekn (Brabants gruun / grien; zuuke / zieke). Typisch vo de Denderstreke is ook de mouillerienge, d.w.z. da sommigte medeklienkers uutgesprookn wordn met e j-achtige toevoegienge, die de stadsdialectn van Aalst en Ninove zo ipmerkelik makt, lik in kiendj (kiend), geldj (geld), moesj (mutse), a zietj (je zit), klasj (klets). In d'oudere vakliterateure wordn gemouilleerde medeklienkers niesklankn genoemd.

Ook 't Woasland vormt e sôorte van overgangsgebied noa ‘t Brabants (Antwerps), mo over 't algemêen is 't wel dudelik Ôost-Vlams met e poar Brabantsche invloedn.

In 't westn wordt 't Ôost-Vlams van 't West-Vlams geschid deur e brêe overgangszone, die allêne mor in de streke van Aalter nogal smal is. Van Ruuslee tout Oavelgem in West-Vloandern zyn d'r overgangsdialectn. Ook in Moaldegem in Ôost-Vloandern is ter e miengelienge van dialectn.

In die overgangszone loopn de westelikke grenzn van twêe sôortn klankverschynsels:

• verschynsels die uut 't Brabants zyn gekomn en 't grotste dêel van Ôost-Vloandern veroverd hen, lik de ui in kuip(e) (kupe).
• verschynsels die in Ôost-Vloandern zelve zyn ountstoan, lik 't wegvalln van de g tusschn klienkers, lik in lèèën (leggn), en die tout de westelikke twi derdn van de provincie beperkt zyn gebleevn.

In Zuudwest-olland spreken ze Zêeuws. In 't land van Ulst en in 'n dêel van 't Land van Axel (vanof de Philippinen no 't ôosten toe) spreken ze Ôost-Vlamse dialecten. De dialecten uut de rest van Zêeuws-Vlaonderen worden mêestol bie 't Zêeuws, mor oak wel by 't West-Vlams gerekend omdat ze wezentlik van olletwêe etewadde én.

Kenmerkn van Ôost-Vlamsche dialectn

Vroeger moetn de dialectn van Ôost-Vloandern styf goed ip ‘t West-Vlams van nu getrokkn ein. Dat is te zien in vele middelêeuwsche tekstn. Achter de middelêeuwn zyn d’r in Ôost-Vloandern, een antal toalveranderiengn gebeurd, die nie in 't West-Vlams zyn . Ze kunn in vier groepn verdêeld kunn wordn:

Vernieuwiengn ounder Brabantschn invloed met e grôot geografisch bereik

Die groep vernieuwiengn dateert van de 16ste êeuwe, os de toale van 't hertogdom Brabant dominant is gewordn. Ze zyn in Brabant ountstoan in de loate middelêeuwn en z'hen achter een ende Ôost-Vloandern vo 't grotste dêel overspoeld.

Voorbeeldn zyn: d'oude y (Wvl. rype ) en uu (Wvl. huus ) wordn in 't Ovl. rijp en huis, d'oude ieë (Wvl. rieët ) en oeë (Wvl. voeët ) wordn in 't Ovl. riet en voet, d'oude eeë (Wvl. steeën ) en ooë (Wvl. booëne ) wordn in 't Ovl. stieën en boeën(e) (nu mêestal buuën(e)).

Vernieuwiengn ounder Brabantschn invloed met e beperkt geografisch bereik

Die groep Brabantsche verschynsels zyn beperkt tout 't ôostelik derde van de provincie: bv. 't wegvalln van d'ôorsprounkelikke finale-e in woordn lik kerke en katte ’(in Limburg, Brabant en ôostelik Ôost-Vloandern, mo ôok in 't Hollands en in 't Algemêen Nederlands: kerk en kat).

Eign vernieuwiengn die redelik algemêen zyn in Ôost-Vloandern

Die groep vernieuwingn is in Ôost-Vloandern zelve ountstoan en komt vôorn in hêel Ôost-Vloandern. Voorbeeldn zyn de verdounkerienge van d'oude aa noa oa, lik in hoak (wuk dat in feite in praktisch hêel Vloandern is gebeurd, mo nie al tegelyk), de oeë wordt uuë, lik in buuëm (boom). Feitelik is deze latste veranderienge woarschynlik ôok van Brabantsche afkomst, want in Brussel èn ze met die uuë-klankn begost, en juste in die periode woa Brussel hêel belangryk vo d'Ôost-Vlamsche handeloars.

Eign vernieuwiengn van joungere doatum

In de westelikke twêe derdn van de provincie zyn d'r loater (verzekers vanof 't ende van de 16ste êeuwe) nog andere toalveranderiengn gebeurd, die tout de provincie Ôost-Vloandern beperkt zyn gebleevn.

Typisch zyn: korte en lange klienkers zyn eevn lank (alletwêe halflank), den overgank van p/t/k/ noa b/d/G (= Fransche g lik in garçon) tusschn klienkers: appel, zittn en bakker wordn abele, zidn, baGGere, de wegval van de g tusschn twi klienkers + rekkienge van de vôrige klienker: leggn en liegn wordn lèèën en lieën, de wegval van ng tusschn klienkers + rekkienge van de vôrige klienker: ziengn en angn wordn zèèën en aaën, de korte i en u lik in vis en put wordn met e korte noaslag uutgesprookn, de j- en de w-klank lik in bloeien en bouwen valln weg tusschn klienkers (bv. bloeën en baaën).

Vormleer

In de westelikke twêe derdn van Ôost-Vloandern zeggn ze ik ben, tegenover ik zijn (oostelik Ôost-Vloandern, noordelik West-Vloandern, Brabant/Antwerpn en e dêel van Limburg). De verleedn tyd van de werkwoordn ip -ege lik in ik werktege en ik leerdege stoat in Ôost-Vloandern nog alsan sterk (surtout by d'oudere generoatie).

Gent

Gent is e toaleiland. ‘t Gents verschilt ip styf vele puntn van d’omliggnde Ôost-Vlamsche dialectn, me vele verschynsels die je elders nie teegnkomt in Ôost-Vloandern, moa soms wel in ‘t verder geleegn Brabant.

Zie ook

• Woordnschat van 't Gents

Bronne

• Johan Taeldeman
• Jacques Van Keymeulen