Vlienderboom
| Vliender | |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 Struuke in blomme | |||||||||||||
| Taxonomische indêlienge | |||||||||||||
| |||||||||||||
| sôorte | |||||||||||||
| Sambucus nigra L., 1753 |
De vliender, vlienderboom [1] of zwarte vliere (Sambucus nigra) is e sôorte van de bedektzoadign in de famielje van de muskuskruudachtign (Adoxaceae), 'n inêemsche plante in e grôot stik van Europa [2][3][4]. Y gruujt in e varjoasje van omstandigeedn woaroendre zowêl natte lik drooge vruchtboare groendn, liefst wo datr veele zunne is.
Beschryvienge
bewerkn
't Is e wientrekoale struuke of klêene boom die toe 6 meetrs ooge en brêed wordt [5] (zeldn 10 meetrs ooge). De schusse, licht grysde otn joenk is, wordt doenkr grysde mê groevn in de lankte. De bloarn stoan per twêe teegnoovre mekoar, zyn 10–30 cm lank, soamngesteld mê vuuve toe zeevn (zeldn neegn) bladjes van 5–12 cm lank en 3–5 cm brêed, mêt e gezoagde bôord.
De twêeslachtige blommn stoan in brêe, platte pluumn mêt e deurmeetre van 10–25 cm, in de loate lente toe 't middn van de zoomre, d' ofzoenderlikke blomtjes ievôor-wit van kleur, 5–6 mm in deurmeetre, mê vuuf krôonbladjes; ze wordn deur vliegn bestoovn.
De vruchtn zyn blienknd doenkre purpre toe zwarte bessn mêt e deurmeetr van 3–5 mm, vôortgebrocht in angnde trostjes in de loate êrfst;[5] ze zyn e belangryk voedsl vo veele fruut-eetnde veugls, byvôorbeeld de zwartkop (Sylvia atricapilla).
Oendresôortn
bewerkn
Dr zyn verschillnde andre dichte verwante sôortn, inêems in Oazje en Nôord-Amerika, die ip mekoar trekkn, en somtyds bekeekn wordn lik oendresôortn van Sambucus nigra. De blowe of Meksikoansche vliere, Sambucus mexicana, wordt nu algemêen geziene lik êen of twêe oendresôortn van Sambucus nigra subsp. canadensis[6] en Sambucus nigra subsp. caerulea [7].
S. nigra is vrêe algemêene in Ierland in oagn en lik struuke in de busschn [8][9].
Têelt
bewerknSommigte seleksjes en kuultievoars ên gebubblde, gekleurde of andre kwaliteitn, en wordn gekwikt lik sierplantn.
De vôgnde kuultievoars zyn êrkend mêt e vermeldiendienge deur de Royal Horticultural Society :
Kulienèèr gebruuk
bewerkn
De doenkrblowe/purpre bessn kunn geetn wordn ozze rype zyn mo ze zyn e bitje giftig ot nie zô is [13]. Ol de groene dêeln van de plante zyn giftig en ze bevattn blowzeurglykosieden [14]. De bessn zyn eetboar achtre kookn en kunn gebruukt wordn vo konfieteure te maakn, zjeleie, chutney en andre.
De blomoofdjes wordn algemêen gebruukt in oftreksels, e bekende verfrissnde drank in nôordlik Europa en in de Balkan. In Europa wordt van de blommn syroope gemakt of sap (Roemenië : Socată; Zweedn : fläder(blom)saft), da mê woatre verdind wordt voa 't drienkn. De popularieteit van die tradiesjonêele drank ê recent sommigte kommersjêele oendrneemiengn angezet vo drankn vôort te briengn mêt e vliereblomme-smoake (Fanta Shokata, Freaky Fläder). De blommn kunn ook gefrietteurd wordn. In Skandienoavje en in Duutsland wordt ook soepe gemakt van de bessn (byvôorbeeld de Duutsche Fliederbeersuppe).
Zowêl de blommn lik de bessn kunn verwerkt wordn no vlierewyn, en in Hongarye wordt e brandewyn gemakt die 50 kg vruchtn vereist vor 1 lietre brandewyn te maakn. In zuudwestlik Zweedn, ist gebruuklik van e druppl-likeure e vlieresmoake te geevn. Vliereblommn wordn ook gebruukt in likeurn lik St. Germain en in e licht-alkooliesche vliereblomme-'champagne'.
In Beerse, provinsje Antwerpn, wordt e sôorte genievre gemakt mê de bessn, genoamd Beers Vlierke.
Medicienoal
bewerkn
De plante wordt tradiesjonêel medicinoal gebruukt zowêl deur nateurvolkn lik deur kruudekenners [15][16]. Mê oftreksels van de schusse, bloarn, vruchtn en wortels wordt bronchiet, oeste, verkoedeedn en kors bestreedn.
In placebo-gekontrolleerde stuudjes oovre de plante wierd beweezn dat die rezuultoat ad by de geneezienge van griep [17]. Mensn die vliere-uuttreksl droenkn, kostn veel rappr êrstelln of dedeeze mê allêene mo e schyn-geneesmiddl. De stuudje wierd bekendgemakt deur 't Journal of Alternative Complementary Medicine.
E klêene stuudje uutgebrocht in 2004 toogde da 93% van de griep-pasjentn an wien datr' n oftreksl gegeevn was, hêel geneezn woarn binn de twêe doagn; dedeeze die e placebo gekreegn addn, êrsteldn mor in zes doagn. Die stuudje toogt da 't werkt vo griep van type A, lik of da d' oofd-oendrezoekre Erling Thom, van d' Universiteit van Oslo in Nôorweegn schrêef [18]. De stuudje was wê betoald deur de firma die 't produkt vôortbriengt. No mêer stuudjes bevestigdn 't gunstig effekt van vliere ip griep [19].
Vliereblommn wordn verkocht in Oekraïne en in Rusland lik middl teegn verstoppienge en om slymn te doen loskommn in 't gevol van drooge oeste. De drooge blommn moetn vo 15 minuutn trekkn in warm woatre, en de geurige tee wordt gefielterd. Sommign drienkn de tee lievre warm, andre koed, en sommign oendervienn allergiesche reaksjes.
Vruchtn en blommn wierdn tradiesjonêel gebruukt in Ôostnryk (vruchtn vo tee, zjeleie, sap, syroope) vo de verzorgienge van de luchtweegn, de moend, 't spysverteiriengsstelsl, den uud, vieroale infeksjes, kors, verkoedeedn en griep [20].
De blommn kunn gebruukt wordn vo kruudntee te maakn die werkt teegn oensteekiengn verôorzakt deur verkoedeedn en kors[21].
Antastiengn
bewerknLik by al d' oede vliern, is de vliender gevoelig vo de witte vliereschussezwam Hyphodontia sambuci.
Ekologie
bewerkn
Vliern zyn e reedlik goe voedsl vo bêestn lik (in Noord-Amerika) muuldierêrte (Odocoileus hemionus) , wapiti (Cervus canadensis'), schaapn en klêene veugls. De sôorte wordt veel gebruukt deur de veugls om drin te nestln. De bessn zyn e hêel geschikt voedsl vo veele trekveugls die somtyds ip weinig tyd e hêele struuke leegeetn.
De vliender gift ook beschuttienge an grôote en klêene zoogbêestn[22].
De vliender is e giftige plante vo zoogbêestn en 'n oenkruud in sommigte leefgebiedn [23]. Alle dêeln van de plante, uutgezoenderd de blommn en de rype bessn (mo wêl de rype zoadn) zyn giftig, ze bevattn sambunigrien-blowzeurglykozyde (C14H17NO6, CAS-nummr 99-19-4)[24]. De schusse bevat kristalln calcium-oksaloat.
E bitje voddr kykn
bewerkn- (en) Blanchan Neltje 1900 : Wild Flowers: An Aid to Knowledge of our Wild Flowers and their Insect Visitors, Doubleday, New York City
- (en) Rushforth, K. 1999 : Trees of Britain and Europe, HarperCollins, ISBN 0-00-220013-9
Zied ook noa
bewerknEksterne koppliengn
bewerkn- (en) Information about Black Elderberry
- (en) Sambucol
|
Mêer ofbeeldiengn die ier by passn ku je vien ip Sambucus nigra ip Wikimedia Commons. |
Verwyziengn
bewerkn<references>
- ↑ Desnerck Roland 1988 : Oostends Woordenboek, 3de druk, p. 506
- ↑ (en) Sambucus nigra (Flora Europaea)
- ↑ (en) Sambucus nigra
- ↑ (en) Sambucus nigra
- ↑ 5,0 5,1 (en) 2008 : RHS A-Z encyclopedia of garden plants, Dorling Kindersley, United Michael and Vikram p. 1136, ISBN 1405332964
- ↑ (en) Sambucus mexicana, Calflora
- ↑ (en) Sambucus nigra ssp. caerulea, Calflora
- ↑ (en) Hackney, P. 1992 : Stewarts and Corry's Flora of the North-east of Ireland, Institute of Irish Studies The Queen's University of Belfast, ISBN 0 85389 446 9(HB)
- ↑ (en) Webb, D.A., Parnell, J. and Doogue, D. 1996 : Dundalgan Press Ltd, Dundalk, ISBN 0-85221-131-7
- ↑ (en) RHS Plant Selector Sambucus nigra 'Aurea' AGM / RHS Gardening (Apps.rhs.org.uk
- ↑ (en) RHS Plant Selector Sambucus nigra f. laciniata AGM / RHS Gardening (Apps.rhs.org.uk)
- ↑ (en) RHS Plant Selector Sambucus nigra f. porphyrophylla 'Gerda' PBR AGM / RHS Gardening (Apps.rhs.org.uk)
- ↑ Professor Julia Morton, University of Miami
- ↑ Vedel & Lange 1960
- ↑ Sambucus nigra
- ↑ (en) Mojave Desert Large Shrubs and Vines, Offroadinghome.djmed.net
- ↑ (en) Zakay-Rones Zichria; Noemi Varsano; Moshe Zlotnik; Orly Manor; Liora Regev; Miriam Schlesinger; Madeleine Mumcuoglu 1995 : Inhibition of Several Strains of Influenza Virus in Vitro and Reduction of Symptoms by an Elderberry Extract (Sambucus nigra L.) during an Outbreak of Influenza B Panama, J. Altern. Complement. Med., 1/4, p. 361–9
- ↑ (en) Zichria Zakay-Rones; E. Thom; T. Wollan; J. Wadstein 2004 : Randomized Study of the Efficacy and Safety of Oral Elderberry Extract in the Treatment of Influenza A and B Virus Infections, Journal of International Medical Research, 32 / 2, p. 132–140
- ↑ (en) Kinoshita Emiko; Hayashi Kyoko; Katayama Hiroshi; Hayashi Toshimitsu; Obata Akio 2012 : Anti-influenza virus effects of elderberry juice and its fractions, Bioscience, Biotechnology, and Biochemistry, 76/9, p. 1633–1638
- ↑ (en) Vogl Sylvia; Picker Paolo; Mihaly-Bison Judit; Fakhrudin Nanang; Atanasov Atanas G.; Heiss Elke H.; Wawrosch Christoph; Reznicek Gottfried; Dirsch Verena M.; Saukel Johannes; Kopp Brigitte 2013 : Ethnopharmacological in vitro studies on Austria's folk medicine - An unexplored lore in vitro anti-inflammatory activities of 71 Austrian traditional herbal drugs, Journal of Ethnopharmacology, J. Ethnopharmacol, 149/3, p. 750–771
- ↑ (en) Evlambia Harokopakis; Mohamad H.; Albzreh Elaine M.; Haase Frank A.; Scannapieco George; Hajishengallis 2006 : Inhibition of Proinflammatory Activities of Major Periodontal Pathogens by Aqueous Extracts From Elder Flower (Sambucus nigra), Journal of Periodontology, 77/2, p. 271–279
- ↑ (en) CONSIDERATIONS
- ↑ Sambucus nigra (Germplasm Resources Information Network)
- ↑ (en) Campa Cristiana P.; Schmitt-Kopplin T.R.; Cataldi S.A.; Bufo D.; Freitag A.; Kettrup 2000 : Analysis of cyanogenic glycosides by micellar capillary electrophoresis, Journal of Chromatography B, 739, p. 95–100