Slapratte
| Slapratte | |||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 E slapratte | |||||||||||||||
| Taxonomische indêlienge | |||||||||||||||
| |||||||||||||||
| Soorte | |||||||||||||||
| Eliomys quercinus Linnaeus, 1766 |
Slaprattn (Eliomys quercinus, oek wel fruutratte enoemd) zyn knoagdiern uut de familie van de slapmuuzn. De noame zegt vele over oe dan ze leevn, want beistn ’n dag doen ze nie aars of sloapn, ze leevn en zoekn teetn by nachte.
Noame
bewerknDe noamn in 't Vlams, zowel slapratte en fruutratte, zyn eigentlik beter of de noame in 't Nederlands, eikelmuis. Slaprattn eetn wel eikels, mo mêestol eetn ze mêer fernient en dierlikke stoffoasje dan nootn (voogn Natuurpunt eetn ze mêestol gin nootn, z'eetn idder zoad en fruut). De noame slapratte is egeevn omdan de menschn ze mêestol viendn an ze an 't sloapn zyn (oftewel by doage, want ze leevn by nachte oftewel in de wienter an ze nunder wientersloape houdn).
In bepoalde streekn van West-Vloandern, lik de streke van Yper, is slapratte oek gebruukt voun etwien die lange en vele slapt.
Uutzicht
bewerknSlaprattn zyn redelik grôot, ze kunn bykan 20 cantimeiters lank kommn, me nundern steirt derby zest 35. ’t Vel van ‘ndienn steirt is fyn en scheurt gemakkelik, verzeker voun an ze an evolln zyn. Z’en in vergelykienge met de reste van nunder lyf oek grôte ôorn.
Hêel nunder lyf is lichtbruun en vuul wit, mo wuk dat er surtout upvolt is nundern zwortn mascher, e striepe die van nunder ôorn toet nunder neuze lopt.
Leefomgevienge en verspreidienge
bewerkn
’t Zyn bêestjes die ollêne mor in Europa leevn (Olland, België, Vrankryk, ’t Iberisch schiereiland, ’t zuudn van Duutsland en Itoalië en ezo toet in Ôost-Europa. In d’Alpn en de Pyreneeën leevn toet an en hogte van 2000 meiters. 't Zittn oek klêne populoasjes up d'eilandn van de Middellandsche Zêe, oundermêer up de Baleoarn, Sardinië (oundersôorte E. q. sardus), Sicilië (E. q. dichrurus) en up de Liparische Eilandn (boovn Sicilië, E. q. liparensis). De slaprattn van West-Azië en Nôord-Afrika zyn oundertusschn en aparte sôorte ekommn, Eliomys melanurus.
In Vloandern kommn ze surtout vôorn an de Westkust, de streke van Poperienge-Ieper, de streke van Kortryk over de Vlamsche Ardenn en ’t Pajottnland, ’t ôostn van Vlams-Broabant en ’t Zuudn van Limburg toet in Voern. 't Is surtout in de leemstreke van Vloandern dan der nog redelikke populoasjes zittn, messchien wel deurdat er in de ground mêer kook zit, die zort dan der mêer slekkn zittn.
Ze leevn eigentlik van ôorsproung surtout an de kant van êkebusschn, mor ol te zindelik zyn ze nie, ’t zyn der zest oek die in hovetjes zittn. Oundertusschn zyn 't surtout cultuurvolgers ekommn, die nie mi persé ollêne busschn nôdig henn voun te overleevn, ol is 't nog ossan beter an der wel busschn zyn.
Leevnswyze
bewerknTeetn
bewerknSlaprattn eetn zowel bêestn (surtout fernient en slekkn) of plantoardig teetn (fruut, zoad, bottn en oltemets nootn). In ounderzoekn en z’oundervoundn dan ze verre nôois hoazelnootn eetn.
’t Zyn woarnemiengn die zeggn dan slaprattn oek echt zoudn joagn, up muuzn en veugels, dan ze stekkn an ze sloapn. Eiers eetn z'oek an ze d'okkoazje henn, etwot die nie zo moeilik is, angezien dan ze indeliks goed kunn klemmn.
Slapplekke
bewerknZe sloapn nermoal gezien in nestn dan ze zevve emakt en, mo ze zyn nie vies van geweune in e tuunuus of e kotje te sloapn. In Ôost-Vloandern en Limburg kunn menschn nestkassn krygn voun ’t gemakkelikker te moakn voun e plekke te viendn voun te joungn. Nestkassn zyn best teegn e boom hangn. Teegn 'n achterkant moet er e latje van e cantimeiter of 3 emonteerd zyn en 't gat moet an 'n achterkant ebôord zyn (met e deursnee van 3 cm), zodoanig dan der gin veugels inkommn.
Vôortplantienge
bewerkn'n Poartyd deurt van april toet juni. 't Wuvetje is e dag of 23 in verwachtienge, doarachter krygt ze gemiddeld 4 joungn en dadde êne ki per joar. Dedie zyn blend, nunder oogn goan oopn achter achttien doagn. Ze zyn e moand ezoogd, achter twêe moandn verloatn ze 't nest en zoekn nunder eign plekke. Slaprattn zyn geslachtsrype achter 2 joar. Ze kunn 6 joar oud kommn.
Beschermienge
bewerknAchteruutgank
bewerkn't Zyn verschillige reedns woadeure da 't ossan mo slichter goat me slaprattn.
- Leefgebied
- Deur de schoalvergrôtieng da 't er in 't boern ekommn is, zyn de mêeste houtkantn wegevolln, woadeure da 't vele moelikker ekommn is voun vele bêestn voun te verhuuzn en makoar te viendn, woadeure dan de populoasjes klêne bluuvn. 't Is e moelikke zoake voun dat te veraarn, e goed evenwicht tusschn nateur en cultuur (bevôorbeeld de landbouw) viendn, is nie simpel. Busschn zyn oek lange nie goed ounderhoudn, woadeure da 't er gin oundergroei van struukn en bloemn mi wos. Dat is voun de mêeste bêestn nôdig voun hêel 't joar enoeg teetn te viendn, nie ollêne voun slaprattn, me bevôorbeeld oek voun 'n hoazelmuus uut de zeste familie. Achter 'n Êestn Weireldôorlôge zyn der oek vele noaldboomn ezet omdan dedie zêre groein, mo dadde is oek nie goed omdat er doa verre niet kut ounder groein. Oundermêer in d'Ardenn zyn der in tyde vele ezet voun de mynn, mo nu zyn ze doar e bitje met ekêe bezig voun were inheemse loofboomn te zettn in te plekke.
- Menschn
- Nestplekkn
- 't Zyn ossan mo miender houtkantn en bollaerts, woa dan der ossan wel goatn in zyn woa dan slaprattn in kunn overwientern of e nest moakn. Oek zettn vele menschn nu tuunhuzetjes in briekn, zounder goatn woa dan slaprattn binn kunn.
- Rattevergif
- Roofdiern
- 't Aantal vossn, uuls en marters (surtout stêenmarters) is 't latste decennium were an 't vermêezn in Vloandern, mo 't zyn verzeker surtout kattn die 't grotste probleem zyn voun olle knoagdiern. Olhoewel dan kattn ('t zyn der bykan 2 meljoen in België) oek muuzn en rattn kokkeduunn, vermôorn ze verzeker oek e masse bêestn die nie zozêre kwêekn en woavan dan menschn gin ziektn kunn betroapn.
Praktyk
bewerknConcreet zyn der nu surtout telliengn bezig, oundermêer deur Natuurpunt en 't JNM. In olle Vlamsche provinsjes, buutn Antwerpn (doa hen der eigentlik nôois slaprattn ezeetn) loopn der ounderzoeksprojectn. Met die projectn zyn olle streekn woa dan der slaprattn zoudn kunn zittn, inedêeld in kootn van 5 up 5 kilomeiters en doa goan der ounderzoekers (professioneel en vrywillig) 20 menschn gon bevroagn over slaprattn. Die menschn zyn boovn de 45 en weunn in e slapratvriendelikke streke (lik e bogoard of e stik land me boomn en vele plekke voun nestn). Ezo wulln ze te wete kommn of dan slaprattn echt achteruut an 't goan zyn en wulln ze uplossiengn zoekn voun 't probleem.