Keltische toaln

Dat artikel es geschreevn in 't Noordelik West-Vlams.

De Keltische toaln vormn de westelikke tak van de Indo-Europese toaln.

Ôorsproung en versprêdienge

Olle Keltische toaln stammn of van een gemêenschappelikke vôorloper, 't Proto-Keltisch. Binst 't twidde en êeste millennium vô Christus, ot de Keltische beschoavienge up zyn hoogtepunt stound, wierdn Keltische toaln over praktisch hêel Europa gesprookn.

In d' 21^e êeuwe wordt Keltisch ollêne moa gesprookn up de Britse eilandn en in Bretagne.

Indêlienge

De Keltische toaln kunn up twêe maniern upgedêeld wordn. Êen maniere verdêelt 't Keltisch in P-Keltisch en Q-Keltisch. Die ounderverdêlienge is gebasèrd up d'evoluusje van de Proto-Keltische letter *k^w, die *p wierd in de P-Keltische toaln en *k in de Q-Keltische toaln. Volgens die indêlienge zyn 't Gallisch en Brythonisch P-Keltische toaln, en 't Keltiberisch en Goidelisch Q-Keltische toaln.

D'andere klasseermaniere, die tegenwôordig 't mêeste gebruukt wordt, makt een indêlienge tusschn Eiland-Keltisch en Vasteland-Keltisch. 't Gallisch en 't Keltiberisch zyn Vasteland-Keltisch, binst dan Goidelisch en Brythonisch de Eiland-Keltische toaln zyn.

Stamboom volgens de Eiland/Vastelandhypothese

Proto-Keltisch†
- Vasteland-Keltisch†
  - Gallisch†
    - Lepontisch†
    - Galatisch†
  - Keltiberisch†
- Eiland-Keltisch
  - Goidelisch
    - Primitief Iers†
      - Oud-Iers†
        Middel-Iers†
        Modern Iers
        
        Schots Gaelic
        
        Manx-Gaelic (†, mor ermakt en nu oek hier en doa ekout)
  - Brythonisch
    - Westelijk Brythonisch
      - Cumbrisch†
      - Pictisch†
      - Oudwelsh†
        Middelwelsh†
        Modern Welsh
    - Zuidwestelijk Brythonisch
      - Bretoens
      - Cornisch (†, mor ermakt en nu oek hier en doa ekout)

Stamboom volgens de P-/Q-hypothese

Proto-Keltisch†
- P-Keltisch
  - Gallisch†
    - Lepontisch†
    - Galatisch†
  - Brythonisch
    - Cumbrisch†
    - Pictisch†
    - Oudwelsh†
      - Middelwelsh†
        Modern Welsh
    - Zuidwestelijk Brythonisch
      - Bretoens
      - Cornisch (†, mor ermakt en nu oek hier en doa ekout)
- Q-Keltisch
  - Keltiberisch†
  - Goidelisch
    - Primitief Iers†
      - Oud-Iers†
        Middeliers†
        Modern Iers
      - Schots-Gaelic
      - Manx-Gaelic (†, mor ermakt en nu oek hier en doa ekout)

Keltisch toal- en culteurgebied

An 't begin van d'êenentwientigst' êeuwe zyn der nog vier leevnde Keltische toaln gesprookn: Bretoens in Bretagne, Iers in Ierland, Welsh in Wales en Schots-Gaelic in Schotland. Doanaasn bestoan oek nog 't Cornish in Cornwall (Zuud-West-Iengeland, 250 vloeinde sprekers) en 't Manx up 't eiland Man (100 vloeinde sprekers), mo dat zyn dôo Keltische toaln die erupleevn en die were êentige moedertoalsprekers hen. 't Antol sprekers is klêne en doadeure is under vôortbestoan ounzeker.

Overzicht

Iers (Gaeilge): officiële toale in Ierland en de EU, erkende mienderheidstoale in Nôord-Ierland. 't Zoudn 500 000 menschn zyn die 't olle doagn koutn en tusschn de 40 en de 80 000 die thuus ollêne mor Iers gebruukn.
Welsh (Cymraeg of y Gymraeg): officieeln stoatus in Wales (gelykig met Iengels) sedert 1993. Dat het ervôorn ezorgd dan der nu mêer menschn zyn die Welsh verstoan en koutn (in Wales ollêne 580 000 in 2001, 510 000 in 1991). Doabuutn zyn der oek nog e grôte 100 000 menschn die 't koutn in Iengeland zelve en oek nog e poar duusd in Argentinië, Canada en de VS.
Schots-Keltisch (Gàidhlig): 60 000 sprekers in Schotland, surtout in 't westn met de grotste concentroasje up de Hebriedn. 't Aantol goat nog ossan achteruut, 't het mo sedert 2005 en officiële stoatus ekreegn in Schotland.
Bretoens (Brezhoneg): 200 000 vloeinde sprekers, mo dat zyn bykan ol oude menschn. 't Is en erkende streektoale in Vrankryk, mo de stoat doet nietnt voun 't Bretoens te loatn overleevn. 't Bestoat wel en instansje voun d'overlevienge van 't Bretoens, Ofis ar Brezhoneg.
Cornish (Kernewek of Kernowek): dôod round 1800, mor sedert 1930 were ekout deur êentige menschn (achter dat de toale eruutevoundn wos) en nu zyn der oek ol êentige jounge menschn die twêetoalig in 't Cornish en 't Iengels upelêerd zyn. In 2002 het de EU de toale erkend voun mienderheidstoale van de EU en in 2008 is er en officiële spellienge upesteld.
Manx (Gaelg of Gailck): dôod in 1974 (Ned Madrell wos 'n latstn moedertoalspreker), mor doarachter ergebruukt deur êentige menschn. Nu is er zest ol e schole die ollêne lesse gift in 't Manx. A peu près 2% van de bevoolkienge verstoat Manx, e goeie 100 ku 't vloeindn koutn, 't zyn oek ol êentige jounges die in 't Manx (t'hope met Iengels) upelêerd zyn.

Ofbeeldiengn die ier by passn ku je vien in de categorie Celtic languages van Wikimedia Commons.