Wikipedia

Marokko

land in Nôord-Afrika
  ⵜⴰⴳⵍⴷⵉⵜ ⵏ ⵍⵎⵖⵔⵉⴱ (Tagldit n Lmɣrib)
المملكة المغربية (al-Mamlakah al-Maghribiyah)
Keunienkryk Marokko

Officiële toale Aroabiesch en Berbers
Hoofdstad Rabat
Stoatsvorm Groendwettlik Keunienkryk
Stoatshoofd Keunienk:
Mohammed VI
Êerste minister Aziz Akhannouch [1]
Ippervlak 446550 km²
Inweuners

Bevolkiengsdichtheid

= 33.250.000 (2014)
= 73 inw./km²
Munte Marokkoanse Dirham
Tydzone UTC
Landcode MA
Telefongcode 212
Internet-TLD .ma
Nationale fêestdag 30 juli

Marokko (Aroabiesch: المغرب al-Maġrib; Berbersch: ⵍⵎⴰⵖⵔⵉⴱ[2] Lmaġrib; Fransch: Maroc), officiêel Keunienkryk Marokko[3] is e land in 't Westn van Nôord-Afrika. Eirdrykskundig is Marokko gekenmerkt deur e ruw bergachtig binneland en grôote stikn woestyne. 't Is êen van de mo drie landn (mê Spajje en Vrankryk) die zowêl kustn êt an de Middellandsche Zêe lik an den Atlantischn Oceoan. De Aroabiesche noamn al-Mamlakah al-Maghribiyah (Aroabiesch: المملكة المغربية), betêeknt "t Westlik Keunienkryk") en Al-Maghrib (Aroabiesch: المغرب , betêeknt "t Westn") wordn alle twêe gebruukt.

Marokko êt e bevolkienge va mêer dan 33 miljoen en 'n ippervlakte van 446 550 km2. De polletieke oofstad is Rabat, oewel da de grotste stad Casablanca is; andre belangryke steedn zyn Marrakesh, Tanger, Tétouan, Salé, Fes, Agadir, Meknes, Oujda, Kenitra, en Nador. Lik dat oltyd veele macht ê gêd in de streeke, ê Marokko e geschiednisse van oenafanklikeid, tgêen nie 't gevol was vo de gebeurs. Zyn aparte kultuur is e mienglienge van Arabische, Berbersche, Sub-Sahareesche en Europeesche invloedn.

Marokko eist de Westlikke Sahara ip, e landstreeke zoendre eign bestier, lik zyn Zuudlikke Proviensjes. Marokko bezette de landstreeke in 1975, tgêen anleidienge was vor e schermutslieng-ôorlooge mê d' inhêemsche strydkrachtn toe de woapnstilstand van 1991. Toe vandoage toe istr doa gin ôorlooge en gin vreede.

Marokko is e groendwettlik keunienkryk mêt e verkoozn parlement. De Keunienk ê grôote uutvoernde en wetgeevnde macht, in 't byzoendre oovre 't leegre, de buutelansche polletiek en de godsdienste. De uutvoernde macht wordt uutgeoefnd deur de regeerienge, terwyl da de wetgeevnde macht toekomt zowêl an de regeerienge lik an de twêe koamers van 't parlement, de Koamre van Volksverteegnwôordigers en de Koamre van Roadgeevrs. De Keunienk kan dekreetn uutvoardign, dahiers genoamd, die lik wettn zyn. Y kan 't parlement oentbienn achtre datn den Êeste Miniestre en de Vôorzittre van 't Groendwettlik Hof geroadpleegd êt.

D' oovreweegnde godsdienste in Marokko is den Islam. De offiesjêele toaln zyn Berbersch en Aroabiesch. Marokkoans Aroabiesch, genoamd Darija en Fransch zyn vêele gesprookn.

Etymologie

bewerkn

De vulle Aroabiesche noame al-Mamlakah al-Maghribiyyah betêeknt "Keunienkryk van 't Westn"; "'t Westn" is in 't Aroabiesch الغرب (Al-Gharb). De middelêewsche Aroabiesche geschiednisschryvers en eirdrykskundign gebruuktn vo Marokko somtyds de noame al-Maghrib al-Aqṣá (المغرب الأقصى), wa da wil zegn "'t Verste Westn") om 't oendrescheid te moakn mê d' angrenznde streekn genoamd al-Maghrib al-Awsaṭ (المغرب الأوسط), wa betêeknt "'t Middn-Westn" of Algereye en al-Maghrib al-Adná (المغرب الأدنى), da is "'t Kortbye Westn" of Tunesië.[4] De noame "Marokko" sloat ip de stad Marrakesh, en das ook azôo vo 't Iengelsche "Morocco" en 't Spoansche en Portugeesche "Marruecos" en "Marrocos". Marrakesh was in de Middelêewn den oofstad oendre de dynastien van d' Almoraviedn en d' Almohoadn[5] "Marrakesh" is nog oltyd de noame vo 't land in 't Perziesch en in 't Middn Ôostn toe in de twientigst' êewe. In 't Turks is Marokko gekend lik "Fas", e noame die ofgeleid is van den oede oofstad Fes.

't Wôord "Marrakesh" bestoat uut de Berbersche wôord-kombienoasje Mur N'Akush wa da wil zegn "Land van God".

Geschiednisse

bewerkn

Vôoriestoorie en oedeid

bewerkn
 
Romeinsche Berber-Keunienk Ptolemeeus van Mauretania.
 
Oovrebluufsls van Chellah, Salé.
 
Ruuwienn in Volubilis.
 
Mozaiek mê of Diana in Volubilis.
 
't Almoraviedn-ryk by zyn grotste uutbreidienge, oengevêer in 1120.

De ippervlakte van 't teegnwôordige Marokko is beweund van in 't Paleolithicum, tusschn oengevêer 190 000 en 90 000 vôo Kristus.[6] In 't Ippre-Paleolithicum was de Maghreb vruchtboardre dan teegnwôordig, en lêek mêer ip e savanne of ip 't drooge landschap van nu.[7] 22 000 joar geleen wierd de Aterion-kultuure ipgevôgd deur de Iberomaurusioan-kultuure, die reedlik sterk gelêek ip d' Ibeeriesche kultuurn. Gelyknissn in de geroamtn zyndr gevoenn in de Iberomaurusioansche "Mechta-Afalou" begraafplatsn en de Europeesche Cro-Magnon oovreblyfsls. 't Iberomaurusioan wierd ipgevôgd deur de Beekre-kultuure in Marokko.

Stuudjes van mitochondrioal DNA (MtDNA) ên e now verband angetôond tusschn de Berbers en de Saami (of Laplanders, mo das e scheldwôord) van Skandinoavië. Da bevestigt de theorien da de Franco-Kantabriesche refugia van Zuudwest-Europa e bronne woarn vor êrbevolkiengn mê joagers-verzaamloars in Nôord-Europa achtre de latste Ystyd.[8]

Nôord-Afrika en Marokko wierdn bitje by bitje ipgenoomn in den ipryznde weireld van de Middellandse zêe deur de Feniciërs, die andelskolonies en vestegiengn stichtn in 't vroegklassiek tydperk. Belangryke Feniciesche vestegiengn kwaamn dr in Chellah (nu Salé), Lixus (nu Larache) en Mogador (nu Essaouira).[9] Mogador was a Feniciesche kolonie al in de vroege 6de êewe vôo Kristus.[10]

Marokko wierd loatre e dêel van e nôordafrikoans ryk mêt oofstad Carthago. De vroegst bekende marokkoansche stoat was 't Berberkeuninkryk oendre keunienk Bocchus I. Da keunienkryk in nôord Marokko, da nieks ê nieks te moakn mê de teegnwôordige stoat Mauritanië, bestoend nog in 110 vôo Kristus.[11]

't Romeins Ryk a die streeke oendre ze gezag vanof d' êeste êewe vôo Kristus, en ze noamdn 't Mauretania Tingitana. 't Kristndom voend ingank in de twidde êewe achtre Kristus en dr woarn bekêerliengn in de steedn, oendre de slaavn en by sommigte Berbersche boern.

In de 5de êew achtre Kristus, o 't Romeins Ryk in vervol was, wierd de streeke oovreweldigd vanuut 't Nôordn êest deur de Vandoaln en tonne deur de West-Gootn. In de 6de êewe achtre Kristus was Marokko in theorie dêel van 't Byzantyns Ryk. Hêel die tyd blêevn de Berbers in de bergn van 't marokkoans binneland nie oendreworpn.

Vroeg-islamietiesch tydperk

bewerkn
 
't Almohoadn-ryk by zyn grotste uutbreidienge, oengevêer in 1212.

In 670 achtre Kristus voend d' êeste veroovrienge van Nôord-Afrika platse, oendre Uqba ibn Nafi, e gineroal die d' Oemajoadn van Damascus diende. De Oemajoadsche muzlmann brochtn undre toale, undre maniere van bestiern, en den Islam mee no Marokko. Veel van de Berbers bekêerdn under bitje by bitje no den Islam, mêest achtre da 't Arabisch bestier was truggetrokn. Den êeste oenofanklikke Moslim-stoat ip 't groendgebied van 't teegwôordige Marokko was 't Keunienkryk van Nekor, 'n emiroat in 't Rifgebergte. 't Wierd gesticht deur Salih I ibn Mansur in 710, lik e dêel van 't Rashidun-Kalifoat. Achtre 't uutbreekn van de Grôote Berbre-Ipstand in 739, vormdn de Berbers andre oenofanklikke stoatn lik de Miknasa van Sijilmasa en de Barghawata.

Vôgns e middelêewsche legende, was Idris ibn Abdallah gevlucht no Marokko achtre de ofslachtienge van zyn stam in Irak deur d' Abbasiedn. Y oovretuugde de Awraba Berberstamn vo 't ippergezag van de verre Abbasiedn-kaliefn in Bagdad nie mêe 't êrkenn en y stichtte de dynastie van de Idrisiedn in 788. De Idrisiedn makten van Fes undre oofstad en Marokko wierd e centrum van Moslim-gelêerdeid en de belangrykste macht in de streeke. De Idrisiedn wierdn ofgezet in 927 deur 't Fatimidiesch Kalifoat en zyn Miknasa-bondgenôotn. Achtre dat er e breuke was tusschn de Fatimiedn en Miknasa in 932, wierdn de latste de macht oentnoomn deur de Maghrawa in 980.

Berberdynastien

bewerkn

Vanof de 11ste êewe kwaamn dr e poar belangryke Berberdynastien an de macht.[12][13][14] Oendre de Almoraviedn-dynastie[15] en de Almohoadn-dynastie, oovrehêerste Marokko de Maghreb, veele van 't teegnwôordig Spajje en Portugal, en 't Westn van de streeke van de Middellandsche zêe. In de 13de en 14de êewn was de Meriniedn-dynastie an de macht in Marokko en probeerde de prestoasjes van de Almohoadn 't eevenoarn deur veldtochtn in Algereye en Spajje. Ziedre wierdn ipgevôgd deur de Wattasiedn-dynastie. In de 15de êewe makte de Reconquista 'n ende aan 't Moslim-bestier in Middn- en Zuud-Spajje en veele moslims en joodn mostn no Marokko vluchtn.[16] Portugêesche inspanniengn vo de Atlantiesche kuste te kontroleern in de 15e êewe adn weinig invloed in 't binneland van Marokko. Vôgns Elisabeth Allo Isichei, "In 1520, wastr 'n oengersnôod in Marokko zoda vor e hêele tyd andre gebeurtnissn doamee wierdn gedateerd. Er kan angenoomn wordn dat de bevolkienge van Marokko doalde van 5 toe oendre 3 miljoen tusschn de vroege zestiende en de neegtiende êewn."[17]

Shariefiesche dynastien

bewerkn
 
Sultan Abd al-Rahman van Marokko, deur Eugène Delacroix.

In 1549, kwam de streeke in d' andn van opêenvôgnde Arabische dynastien die bewêerdn of te stamn van de Islamietiesche profeet Muhammed: êest de Saadi-dynastie die regêerde van 1549 toe 1659, en tonne de Alawietn-dynastie, die an de macht blêef vanof de 17de êewe.

Oendre de Saadi-dynastie, koste 't land involn van 't Ottomoans Ryk ofsloan en ook e Portugeesche inval in de slag van Ksar el Kebir in 1578. 't Ryk van Ahmad al-Mansur brocht niewe rydom en foam vo 't Sultanoat, en e grôote ekspediesje no West-Afrika zorgde drvôorn dat 't Songhay-ryk in 1591 ingenoomn wierd. Echtre blêek 't bestiern van landstreekn an den andre kant van de Sahara te moejlik. Achtre de dôod van al-Mansur wierd 't land verdêeld oendre zyn zeuns.

In 1666 wierd Marokko êrêenigd deur de Alawietn-dynastie, vanof die tyd oltyd 't regeerend uus in Marokko. Marokko oendregienk druk van Spajje uut 't Nôordn en van 't Ottomoans Ryk uut 't Westn. De Alawietn slaagdn drin om undre posiesje in stand 't oedn, en omda 't keunienkryk kleindre was dan de vroegre rykn, blêef het taamlik welvoarend. Teegn de goeste van de platslikke stamn begost Ismail Ibn Sharif (1672–1727) 'n êeneidsstoat ip pôotn te zettn.[18] Mê zyn Jaysh d'Ahl al-Rif ('t Leegre van de Rif) kostn Tanger ofpakkn van d' Iengelsche in 1684 en y joeg de Spanjoards weg uut Larache in 1689.

Marokko was 't êeste land dat de pas oentstoane Verênigde Stoaten van Amerika erkende in 1777 lik 'n oenofanklikke stoat.[19][20][21] In 't begun van d' Amerikoansche Omwentlienge wierdn er Amerikoansche andelsscheepn in d' Atlantische Oceaone angevoln deur Barbariesche zêeroovrs. Ip 20 december 1777, verkloarde Mohammed III, Sultan van Marokko da d' Amerikoansche andelsscheepn oendre de beschermienge stoen van 't Sultanoat en dus vry kostn voarn. 't Marokkoans-Amerikoans Vriendschapsverdrag, getêeknd in 1786, is 't oedste nôojt verbrookn verdrag met de Verêenigde Stoatn.[22][23]

Fransche en Spoansche protektoroatn

bewerkn
 
Mar't-dag buutn de meurn van Tanger, Louis Comfort Tiffany, 1873
 
Dôod van de Spoansche gineroal Juan García y Margallo binst d' êeste Melilla-ôorlooge, 13 novembre 1893.

Od Europa an 't industrialiezeern was, wierd Nôord-Afrika mêer en mêer antreklik vo ze meuglikeedn vo koloniezoasje. Vrankryk ad al belangstellienge vo Marokko in 1830, nie allêene om de grenze te beschermn van zyn koloonje Algereye, mor ook vo de strateegiesche posiesje van Marokko ip twee oceaonn.[24] In 1860, gaf e betwistienge oovre de Spoansche enkloave Ceuta e vôorwensl an Spajje om den orlooge te verkloarn. De winnoare Spajje verwierf dr nog 'n enkloave by en vergrotterde Ceuta. In 1884 schiep Spajje e protektoroat in de kustzôones van Marokko.

In 1904 kwaamn Spajje en Vrankryk oovrêen dat êk van undre invloedzôones zoe krygn. O 't Verênigd Keunienkryk Vrankryk zyn invloedszôone êrkende wastr felle reaksje van 't Duutsche Ryk; en dr woarn spanniengn in 1905. 't Probleem wierd ipgelost mê de Konferensje van Algeciras in 2006. De Krizies van Agadir dej de spanniengn tusschn de Europeesche Machtn voddr vergrôotn. 't Verdrag van Fes in 1912 makte van Marokko e protektoroat van Vrankryk, en verôorzakte 'n ipstand in Fes.[25] Spajje blêef iptreedn in zyn kust-protektoroat. Deur 't zeifste verdrag verkrêeg Spajje de rolle van beschermnde macht in de nôordlikke en in de zuudlikke (Sahariesche) zôones.[26]

Tienduuznde koloniestn kwoamn Marokko bin. Sommigte kochtn grôote stikkn ip van vruchtboare landbowgroend, andre organizeerdn d' uutboatienge en de modernizoasje van mynn en haavns. Belangngroepn uut die kriengn duwdn Vrankryk oltyd mo verdre in de richtienge van mêer kontrolle oovre Marokko – e kontrolle die ook nôodig was deur de vôortdeurnd' ôorlooge tusschn de Marokkoansche stammn, woavan datr e dêel de kant van Vrankryk a gekoozn by 't begun van de veroovrienge. De goeverneur-gineroal, Moarschalk Hubert Lyautey, bewoenderde iprecht de Marokkoansche beschoavienge en y kost e gemêenschaplik Marokkoansche-Fransche bestier ip pôotn krygn, en e modern schoole-systêem in gank zettn. Verschillnde diviesjes van Marokkoansche soldoatn (Goumiers of geweune troepn en officiern) diendn in 't Fransch Leegre zowêl in den Êestn of in de Twiddn Weireldôorloge, en in 't Spoansche Nasionaliestiesch Leegre in de Spoansche Burgrôorlooge, en loatre lik Regulares [27]. De slaverny wierd ofgeschaft in 1925 [28].

Tusschn 1921 en 1926 wastr e Berber-ipstand in 't Rif-gebergte, oendre de leidienge van Abd el-Krim, woby da de Republiek van de Rif oenstoend. De rebelje wierd oendredrukt deur Fransche en Spoansche troepn.

In 1943, wierd de Istiqlal-Party (Party vo d' oenofanklikeid) gesticht om druk uut te oefn vor oenofanklikeid, mê weggestookn ulpe van de Verênigde Stoatn. Noadien zorgde die party vo 't grotste dêel van 't leidreschap in de nasionaliestiesche beweegienge. De verbannienge deur Vrankryk van Sultan Mohammed V in 1953 no Madagascar en zyn vervangienge deur de nie populaire Mohammed Ben Aarafa verôorzakte felle teegnstand in de Fransche en Spoansche protektoroatn. 't Mêest ipvollnd geweld gebeurde in Oujda woa da de Marokkoann de Fransmans en andre Europeoann anvieln ip stroate. Vrankryk liet Mohammed V weerekêern in 1955, en d' oendrandliengn die uutkwoamn ip de Marokoansche oenafanklikeid begostn 't joar drip [29]. In moarte 1956 was 't gedoan mê 't Fransch protektoroat en Marokko êrwoenn zyn oenofanklikeid van Vrankryk en Spajje lik "Keunienkryk Marokko". Spajje ield zyn twêe kust-enkloavn. Sultan Mohammed wierd keunienk in 1957.

Regeerienge van Keunienk Hassan II

bewerkn
 
De Kasbah van d' Oedajas in Rabat.

Achtre de dôod van Mohammed V, wierd Hassan II Keunienk van Marokko ip 3 moarte 1961. Marokko a zyn êeste algemêene verkiezienge in 1963. Mo Hassan riep den uutzoendriengstoestand uut en y schorte 't parlement ip in 1965. In 1971 wastr e mislukte poogienge om de keunienk of te zettn en de republiek uut te roepn. 'n Oendrezoekskomiesje, ipgericht in 2005 om de schendiengn van de menschnrechtn noa te goan in de tyd van zyn bestier, ê bykans 10 000 gevoln geteld, schommelnde tusschn dôod in 't gevank toe verbannienge. Ongevêer 592 menschn zoendr vermôord gewist zyn vogns d' oendrezoekskomiesje.

De Spoansche enklaoave van Ifni in 't Zuudn gienk weere noa Marokko in 1969. De Polisario-beweegienge wierd gevormd in 1973, mê de bedoelienge 'n oenafanklikke stoat te stichtn in de Spoansche Sahara. Ip 6 novembre 1975 vroeg Keunienk Hassan da vrywilligers de Spoansche Sahara zoen intrekkn. Dr zoen 350 000 burgrs dêelgenoomn ên an de "Groene Mars" [30]. A moand loatre was Spajje akkôord om de Spoansche Sahara te verloatn, om z' oovre te droagn an e gemêenschapplik Marokkoansche-Mauritoaniesche kontrole, oendanks de teegnstand en bedreigiengn mê militaire tusschnkomste deur Algerye. Marokkoansche troepn bezettn de landstreeke [16].

Binn de kortste tyd woarn dr botsiengn tusschn de Marokkoansche en Algereysche troepn in de Westlikke Sahara. Gevechtn tusschn 't Marokkoans leegre en Polisario blêevn joarn deurn. De langdeurige ôorlooge was e grôote fiansiêele oadreloatienge vo Marokko. In 1983, schortte Hassan vorziene verkieziengn ip temiddn van polletieke oenruste en ekonomiesche krizies. In 1984, verliet Marokko d' Organizoasje vor Afrikoansche Êeneid om te protesteern teegn 't toeloatn van de Arabiesche Demokroatiesche Sahrawi-Republiek (SADR) lik lidstoat. 't Polisario bewêerde mêer dan 5 000 Marokkoansche soldoatn gedôod t' ên tusschn 1982 en 1985. Algereysche autoriteitn ên 't antal Sahrawi-vluchtliengn in Algerye geschat ip 165 000 [31]. De diplomatieke reloasjes mê Algerye wierdn êrsteld in 1988. In 1991 begostr e woapnstilstand in de Westlikke Sahara, deur de Verêenigde Noasjes gekontroleerd, mo 't statuut van de landstreeke blêef oenduudlik en dr woarn schendiengn van de woapnstilstand. In de vognde tien joar wastr veele gekwebbel oovre e vôorgestelde volksroadpleegienge vo de landstreeke mo de 't blêef e stratje zoendre ende.

Polletieke êrvormiengn in de joarn 1990 adn vo rezultoat da e parlement mê twee kaamrs oentstoend in 1997 en da d' êeste Marokkoansche regeerienge uut d' oppoziesje an de macht kwam in 1998.

Regeerienge van Keunienk Mohammed VI

bewerkn

Keunienk Hassan II gienk dôod in 1999 en wierd ipgevôgd deur ze zeune, Mohammed VI. Y is e verzichtign êrvormr die e poar ekonomiesche en sosioale vryeedn ê ingevoerd [32].

Keunienk Mohammed brocht e kontroversiêel bezoek an de Westlikke Sahara in 2002. Marokko dej vôorstelln vo mêer zeifstandigeid vo de Westlikke Sahara an de Verêenigde Noasjes in 2007. 't Polisario verwierp 't plang en diende zeive e vôorstel in. Marokko en 't Polisario ieldn bespreekiengn, deur de VN oendresteund, in New York, mo ze woarn oovre nieks akkôord. In 2010 bestormdn veiligeidstroepn e protest-kamp in de Westlikke Sahara, en schôotn ip gewelddoadige betoogiengn in den oofstad van de landstreeke, El Aaiún.

In 2002 giengn Marokko en Spajje akkôord mê e reezoluusje, die deur de Verêenigde Stoatn oendrandeld was, oovre 't betwist eiland Perejil. Spoansche troepn adn 't normoal oenbeweund eiland bezet achtre da Marokkoansche soldoatn dr geland woarn, dr tentn adn gezet en under vlagge adn uuthangn. Dr woarn niewe spanniengn in 2005 o oendrede Afrikoansche migrantn probeerdn de grenzn van de Spoansche enkloavn Melilla en Ceuta te bestormn. Marokko deporteerde oendrede van die oenwettige migrantn. In 2006 bezocht de Spoansche Êeste Miniestre Zapatero de Spoansche enkloavn. Y was den êeste Spoansche leidr in 25 joar die 'n offiesjêel bezoek brocht an de landstreeke. 't Vôgnd joar bezocht ook Keunienk Juan Carlos Ceuta en Melilla, en treitrde doamee nog mêer Marokko da kontrolle wilt oovre d' enkloavn.

 
Betoogers in Casablanca vroagn an de gezagdroagrs dan z' undre beloftn zoen noakommn vo polletieke êrvormiengn.

In februoari 2003 verôordeelde e rechtbank drie Saoedies, leedn van al-Qaeda vo 10 joar gevank achtre da ze woarn beschuldigd van e komplot te beroamn teegn US en Britsche ôorlogsscheepn in de Stroate van Gibraltar. Drie moandn loatre wierdn mêer dan 40 menschn gedôod in Casablanca, o zeifmôord-bommesmytrs verschilnde platnsn anvieln in Casablanca, woaroendre e Spoansch restorang en e centrum van de Jôodsche gemêenschap. De verantwôordlikkn zoen anangrs zyn van de Salafiediesche Djiehaadies die e band ên mê de Marokkoansche Islamiestiesche Strydrsgroep. Êen van d' ekstremiestn was Nourredine Nafia, leidre van 't GICM (Marokkoansche Islamiestiesche Strydrsgroep), die verôordeeld was vo 20 joar bak vo ze rolle in d' anvoln.

By de bomansloagn van Casablanca in 2007, bliezn dr drie verdachte bommesmytrs under zeivn ip, e poar weekn achtr e zeifmôord-oentploffienge in 'n internet-kaffee woaby da drie menscn verwoend grochtn. Mêer of 40 persôonn krêegn veele joarn bak vo die bommmesmyterie. Twêe zeifmôord-bommesmytrs bliezn under eign ip vôo de diplomatieke kantôorn van de Verêenigde Stoatn in Casablanca.

In 2008 wierdn dr twee Marokkoann, Abdelilah Ahriz en Hicham Ahmidan, verôordêeld toe respektievlik 20 en 10 joar gevank vo de tring-bomaansloagn van Madrid in 2004. D' Islamiest Saad Housseini krêeg 15 joar in 2009 vo d' ansloagn uut 2003 in Casablanca. Y was ook ipgeëist deur Spajje vo de tring-bomaanslagn van Madrid. Kort nadien wierd de veroenderstelde al-Qaeda leidre in Marokko, de Belgiesch-Marokkoansche Abdelkader Belliraj toe leevnslank verôordêeld vo schuldig bevoenn te zyn an 't leidn van 'n Islamiestiesche militante groep, en vo tien menschn vermôord t' ên in Belgje.

By de bomanslag van april 2001 in e kaffee in Marakesh wierdn dr 17 persôonn gedôod, meest buutnlandrs. De Maghrebynsche ofdêelienge van al-Qaeda bewêerde nie betrokkn te zyn. Loatre wierdr e vint verôordêeld vo de bomanslag.

In 2011 en 2012 woarn er betoogiengn in Rabat en in andre steedn vo pollietieke êrvormiengn en e niewe groendwet die de macht van de keunienk zoe beperkn. In juli 2011 was e volksroadpleegienge gunstig vo de keunienk die 'n anpaste groendwe a vôorngesteld om de protestn van d' Aroabiesche lente te kalmeern.

Oendanks de diepgoande en reedlikke êrvormiengn deur Mohamed VI, die internasionoal byvol adn, blêefn dr betoogiengn vo nog groendigr êrvormiengn. Oendredn dejn mee an stoakiengn in Casablanca in meie van 2012. De dêelneemr beschuldigdn de regeerienge da ze eur êrvormiengn nie uutvoerde.

Eirdrykskunde

bewerkn
 
't Strange van Essaouira.
 
Ooge Atlas in Centroal Marokko.
 
Toebkal, den oogste top van Nôord-Afrika, ip 4167 m.
 
De Rif in Nôord-Marokko.
 
Ceedre-bus in de Middn-Atlas.

Marokko êt e kuste by den Atlantischn Oceoan, de Stroate van Gibraltar en de Middellandsche Zêe. In 't Nôordn ligt Spajje (e grenze oovre 't woatre an de Stroate en landgrenzn in de drie klêene deur Spajje gekontrolleerde enkloavn, Ceuta, Melilla, en Peñón de Vélez de la Gomera). Mê Algerye grenst 't land in 't Ôostn en mê de Westlikke Sahara in 't Zuudn. Angezien da Marokko 't grotste dêel van de Westlikke Sahara oendre kontrolle êt, is de feitlikke Zuudgrenze dedie mê Mauritanië.

D' internasjonoal êrkende grenzn van 't land liggn tusschn 27° en 36° Nôordrbrêedte en 1° en 14° Westrelengte. O de Westlikke Sahara dr by gereeknd wordt ligt Marokko tusschn 21° en 36°Nôorderbrêedte, en 1° en 17°Westrelengte. 't Schiereiland Ras Nouadhiboe ligt djuuste te Zuudn van 21° en te Westn van 17°.

De eirdrykskunde van Marokko rikt van den Atlantisch Oceaone toe gebergtn en toe an de Sahara. Marokko is e Nôord-Afrikoans land da grenst an den Atlantisch Oceoane en an de Middellandsche Zêe, tusschn Algereye en de angehechte Westlikke Sahara. 't Is êen van de trie noasjes die zowêl Atlantische of Mediterroane kustlynn ên.

E grôot stik van Marokko is bergachtig. 't Atlas-gebergte ligt grôotndêels in 't Middn en in 't Zuudn van 't land. 't Rif-gebergte ligt in 't Nôordn van 't land. Alletwêe die gebergtn zyn oofdzoaklik beweund deur berbers. Mê 446 550 km2 is Marokko 't zeevnviftigste grotste land in de weirld, achtr Oezbekistan. Algereye grenst an Marokko in 't Ôostn en in 't Zuudôostn, oewel da de grenze tusschn de twee landn geslootn is sins 1994.

't Spoans groendgebied in Nôord-Afrika da grenst an Marokko bevat vuuf enkloavn ip de mediterroane kuste : Ceuta, Melilla, Peñón de Vélez de la Gomera, Peñón de Alhucemas, de Chafarinas-eilandn, en 't betwist eilandje Perejil. Dichtby d' Atlantische kuste liggn de Kanoariesche Eilandn die an Spajje toebehôorn, en Madeira in 't Nôordn is Portugêesch gebied. In 't Nôordn is Marokko begrensd deur de Stroate van Gibraltar woada de internasionoale scheepvoart vrye deurgank êt tusschn den Atlantischn Oceane en de Middellandsche Zêe.

't Rif-gebergte strekt 'm uut oovre de streeke ip de bôord mê de Middellandsche Zêe, van 't Nôordwestn no 't Nôordôostn. 't Atlas-bergte is lik de ruggegroate van 't land en 't lopt van 't Nôordôostn no 't Zuudwestn. 't Mêeste van 't zuudôostlik dêel van 't land ligt in de Sahara en is lik zodoanig dinne bevolkt en zoendre ekonomiesche weirde. 't Grotste dêel van de Marokkoansche bevolkienge leeft ten Nôordn van 't Atlas- gebergte. In 't Zuudn ligt de Westlikke Sahara, e vroegre Spoansche koloonje die angehecht wierd deur Marokko in 1975 by de zogenoamde "Groene Marsch" [33]. Marokko oed vul da de Westlikke Sahara e dêel is van zyn groendgebied en noamt 't zyn "Zuudlikke Provinsjes".

Den oofdstad van Marokko is Rabat; de grotste stad, Casablanca, is ook de belangrykste haavn. Andre steedn zyn Agadir, Essaouira, Fes, Marrakesh, Meknes, Mohammadia, Oujda, Ouarzazat, Safi, Salé, Tanger en Tetouan.

Marokko is verteegnwôordigd in 't "ISO 3166-1 alpha-2" eirdrykskundig kodeeriengssystêem deur 't symbool MA [34]. Da symbol wordt ook gebruukt ip 't internet : .ma.

Klimoat

bewerkn

Dr is e middelandszêe-klimoat in 't Nôordn en in sommigte bergn (Westlikke kant van den Atlas) da meer ekstreem wordt diepre in 't binneland. 't Terrein is zodoanig dat de kustvlaktn vruchtboar zyn en doarom zyn ze de ruggegroate vo de landbow, in 't byzoendre in 't Noordn. De busschn bedekkn oengevêer 12% van 't land, en de landbowgroend 18%; 5% wordt bevloejd. In den Atlas (Midn-Atlas), zyn dr verschillnde klimoatn: Middellands-zêeklimoat (mêt e poar nattre en fischre variantn), Gemoatigd-zêeklimoat (ook mêt e poar nattre en frischre variantn) woa datr verschillnde sôortn eikn gruujn, mê mostapytn, juniperusn, ceedrs en veel andre sôortn plantn die tegoare e hêel ryk nat "wolkn-bus" vormn. 't Klimoat verandert oj ten Ôostn van den Atlas komt deur 't scherm-efekt van 't bergsystêem, en 't wordt hêel drooge en verschrikklik warm gedeurnd de lange zoomre, in 't byzoendre in de vlaktn en vallejn an de kant van de Sahara. De Sahara-Woestyne begunt ier, en 't is goed te zien, byvôorbeeld, vo de Draa-Vallei, woa daj kut oaazn, zandduunn en rotsachtige woestyn-landschappn vienn.

Bioloogiesche rykdom

bewerkn

Marokko is gekend vo ze grôote biologiesche verscheideneid; de veugle-weirld is 't mêest ipvoalnd. Die telt in totoal 454 sôortn, woavan dr vuuve zyn ingevoerd deur de mensch, en 156 moa weinig of toevollig gezien.[35][36]

De barbariesche lêew, bejoagd toe datn uutgestorvn was in 't wilde, was 'n oendresôorte die inhêems was in Marokko en e nasionoal emblêem.[3] De latste barbariesche lêew wierd geschootn in den Atlas in 1922.[37] De twee andre grôote roofdiern van Nôord Arika, den atlasbeir en 't barbariesche luipeird, zyn nu respektievlik uutgestorvn en in gevoar.

 
{{{ofb_links}}} Landn in Afrika {{{ofb_rechts}}} {{{ofb_groot}}}

Algereye • Angola • Benin • Botswana • Burkina Faso • Burundi • Centraal-Afrikoansche Republiek • Comoorn • Congo-Brazzaville • Congo-Kinshasa • Djibouti • Egypte • Equatorioal-Guinea • Eritrea • Eswatini • Ethiopië • Gabon • Gambia • Ghana • Guinee • Guinee-Bissau • Ivôorkust • Kameroen • Kenia • Koapverdië • Lesotho • Liberië • Libië • Madagaskar • Malawi • Mali • Marokko • Mauritanië • Mauritius • Mozambique • Namibië • Niger • Nigeria • Oeganda • Rwanda • Sao Tomé en Principe • Senegal • Seychelln • Sierra Leone • Soedan • Somalië • Tanzania • Togo • Tsjad • Tunesië • Zambia • Zimbabwe • Zuud-Afrika • Zuud-Soedan

Frans overzees departement: Mayotte • Réunion

Andere gebiedn: Sint-Helena, Ascension en Tristan da Cunha • Westelikke Sahara

Verwyziengn

bewerkn

<references>

  1. ↑ (zgh) ⵉⵙⵜⵉ ⴱⴰⴱ ⵏ ⵡⴰⴷⴷⵓⵔ ⵎⴰⵙⵙ ⵄⴰⵣⵉⵣ ⴰⵅⵏⵓⵛ ⴰⴷ ⵉⴳ ⴰⵏⵙⵙⵉⵅⴼ ⵏ ⵜⵏⴱⴰⴹⵜ ⵉⵙⵎⴳⵍⵜ ⵙ ⵜⵓⴳⵉ ⵏ ⵜⵏⴱⴰⴹⵜ ⵜⴰⵎⴰⵢⵏⵓⵜ
  2. ↑ Tamazight name vôgns 't Keunienklik Instituut vô de Amazighe-Kultuur, Ircam.ma
  3. ↑ 3,0 3,1 Morocco - World Factbook, Central Intelligence Agency.
  4. ↑ (en) Yahya, Dahiru 1981: Morocco in the Sixteenth Century, Longman, p. 18
  5. ↑ (en) Regions of Morocco (statoids.com)
  6. ↑ (en) Field Projects – Jebel Irhoud . Department of Human Evolution. Max Planck Institute for Evolutionary Anthropology
  7. ↑ (en) Rubella, D. 1984: From hunters to farmers the causes and consequences of food production in Africa, in J.D. Clark & S.A. Brandt ed. , Environmentalism and Pi Paleolithic economies in the Maghreb (c. 20,000 to 5000 B.P.), University of California Press, Berkeley, pp. 41–56, isbn=0520045742
  8. ↑ Achilli A. et al. 2005: Saami and Berbers—an unexpected mitochondrial DNA link, Am. J. Hum. Genet., volume 76/5, pp 883–6
  9. ↑ (en) C. Michael Hogan: The Megalithic Portal and Megalith Map, ed. Andy Burnham, Megalithic.co.uk
  10. ↑ Moscati, Sabatino (2001) The Phoenicians, Tauris, ISBN 1-85043-533-2
  11. ↑ (en) Bocchus I
  12. ↑ (en) Ramirez-Faria, Carlos 2007: Concise Encyclopaedia of World History, isbn=978-81-269-0775-5
  13. ↑ (fr) Almoravides, Universalis Encyclopedia.
  14. ↑ (en) Marīnid dynasty, Encyclopædia Britannica.
  15. ↑ (en) The Maghrib under the Almoravids and the Almohads, Britannica.com.
  16. ↑ 16,0 16,1 (en) Morocco – History, Britannica.com.
  17. ↑ (en) Allo Isichei, Elizabeth (1997). A history of African societies to 1870, Cambridge University Press, p. 264. ISBN 0-521-45599-5
  18. ↑ "Morocco (Page 8 of 9)". Microsoft Encarta Online Encyclopedia 2009. 2009-11-01.
  19. ↑ (en) Joint statement USA-Morocco.
  20. ↑ (en) Morocco: Relations with the USA.
  21. ↑ (en) Kozaryn, Linda D. 2009: Cohen Renews U.S.-Morocco Ties, U.S. Department of Defense.
  22. ↑ (en) Roberts, Priscilla H. and Richard S. Roberts 2008: Thomas Barclay (1728–1793): Consul in France, Diplomat in Barbary, Lehigh University Press, pp. 206–223 ISBN 093422398X.
  23. ↑ (en) Milestones of American Diplomacy, Interesting Historical Notes, and Department of State History, U.S. Department of State.
  24. ↑ (en) Pennell, C. R. 2000: Morocco since 1830: A History, New York University Press, New York, p. 40 , ISBN 0814766773
  25. ↑ (en) H. Z(J. W.) Hirschberg: A history of the Jews in North Africa: From the Ottoman conquests to the present time, Eliezer Bashan and Robert Attal, p. 318, isbn=90-04-06295-5
  26. ↑ (en) Furlong, Charles Wellington 1911: The French Conquest Of Morocco: The Real Meaning Of The International Trouble. The World's Work: A History of Our Time, volume XXII, pages=14988–14999
  27. ↑ (en) Morocco tackles painful role in Spain's past, Reuters January 14, 2009.
  28. ↑ (en) Immigration and Refugee Board of Canada, Morocco: Date of the abolishment of slavery in Morocco; whether descendants of ex-slaves are singled out in any way; and fate of the Palace household and grounds staff when King Mohamed V was in exile, 13 August 1999, MAR32476.E
  29. ↑ (en) Morocco (Page 9 of 9). Microsoft Encarta Online Encyclopedia 2009. 2009-11-01.
  30. ↑ (en) Morocco profile – Timeline, BBC News, 2012-09-19.
  31. ↑ (en) UNHCR thanks Algeria for her assistance to the Saharawi refugees
  32. ↑ (en) BBC News 2004-01-07
  33. ↑ Oenzeekre toestand van de rezoluusje oovre de Westlikke Sahara.
  34. ↑ (en) Iengelsche koodn vo landn.
  35. ↑ (en) Profile on Morocco.
  36. ↑ (fr) Bergier, P. & Thévenot, M. 2006: Liste des oiseaux du Maroc, Go-South Bull, volume 3, pp. 51–83.
  37. ↑ (en) Nowell K., Jackson P. 1996: Wild Cats: Status Survey and Conservation Action, IUCN/SSC Cat Specialist Group, Gland, Switzerland, pp. 17–21, isbn=2-8317-0045-0
Overgenomen van "https://vls.wikipedia.org/w/index.php?title=Marokko&oldid=316385"