Palaearctis

Dat artikel es geschreevn in 't Noordelik West-Vlams.

't Palaearctis of de Palearktiesche ekozôone is êen van de acht ekozôonn an d' ippervlakte van d' eirde.

Nor uutgestrekteid is 't Palaearctis de grotste ekozôone. 't Omvat de ekostreekn van d' eirdippervlakte van Europa, Oazje ten nôordn van d' euvls an de voet van de Himalaja, Nôord-Afrika, en de nôordlikke en centroale dêeln van 't Aroabiesch Schiereiland.

Ekoprovinsjes

Bus in Denemarken, gemoatigd-warm klimoat.

't Palaearctis bevat mêestendêels ekostreekn mêt e boreoal en gemoatigd-warm klimoat die liggn in hêel Euroazje, van West-Europa toe an de Bêerieng-Zêe. De Weirld Nateur-Stichtienge (WWF) verdêelt 't Palaearctis in vuuf ekoprovinsjes, da zyn eirdrykskundige groepeeriengn van ekostreekn die verschillnde bioomn kunn bevattn, mo sterke biogeografiesche oovrêenkomstn ên, in 't biezoendre ip taksnomoomiesche nivoos oogre of 't sôortnnivoo (geslacht, famielje).

Euro-Siebeeriesche ekoprovinsje

Mediterroan bus in Spajje.

De boreoale en gemoatigd-warme bioloogiesch-eirdrykskundige Euro-Sibeeriesche ekoprovinsje is de grotste biogeogroafiesche streeke van 't Palaearctis, die oovregoat van toendra in de nôordlikke streekn van Rusland en Skandienoavje no d' uutgestrekte tajga, de boreoale konifeern-busschn die deur heel 't kontinent loopn. Te zuudn van de tajga istr e gordle van gemoatigd-warm loof- en gemiengelde busschn. Die uutgestrekte ekoprovinsje is gekenmerkt deur gemêenschapplikke plantn en bêestesôortn, en ê veele gelyknissn mêt de warm-gemoatigde en boreoale streekn van 't Nearctis in Nôord-Amerika. Euroazje en Nôord-Amerika woarn dikkers verboenn deur de Bêerieng-Landbrugge, en ên e sterk glyknde zoogbêeste en veugle-fauna, mê veele Euroaziesche sôortn die no Nôord-Amerika gegoan zyn, en mindre Nôord-Amerikoansche sôortn die in Euroazje binngedroengn zyn. Veele dierkundign vienn da 't Palaearctis en 't Nearctis mor êen ekozôone zyn, 't Holarctis. 't Palaearctis en 't Nearctis ên ook veele plantesôortn gemêen, tgêen de plantkundign de "Arkto-Tertièère Geoflora" êetn.

Mediterroane ekoprovinsje

De streekn roend de Middellandsche Zêe in Zuud-Europa, Nôord-Afrika en West-Oazje êrbergn de mediterroane ekostreekn, die tegoare de grotste en mêest diverse streeke zyn mê middellands-zeeklimoat in de weirld, mê in 't algemêen milde, reegnachtige wienters en hêete, drooge zoomrs. 't Mozaiek van mediterroane busschn, oafbusschn en struukgewassn êrbergn 13 000 endeemiesche sôortn (d.w.z. sôortn die allêene mo doa te vienn zyn). 't Mediterroan Bekkn is ook êen van mêest bedreigde biogeogroafiesche streekn; mo 4% van d' ôorsproenklikke vegetoasje van de streeke bluuft oovre, en menschlikke aktievieteitn, woaroendre oovrebegroazienge, en omzettienge van bus no grasland, akkers, of urbaniezoasje, ê veele van de streeke no de knoppn holpn. Vroegre was de streeke oofdzoaklik bedekt mê busschn en oafbusschn, mo 't menschlik gebruuk ê veele doen inkrêmpn no skleerofiele struukgewassn gekend lik chaparral, matorral, maquis, of garrigue. D' organizoasje Conservation International ê 't Mediterroan Bekkn angeduud lik êen van de Brandpuntn van Biodiversiteit.

Ekoprovinsje van de Sahara en d' Aroabiesche Woestyne

Woestyne in Algereye.

E grôote gordle van woestynn, woaroendre de Atlantiesche kust-woestyne, de Sahara, en d' Aroabiesche woestyne, schêenn de Palearktiesche en d' Afrotropiesche ekostreekn. Da schema sluut de woestyn-ekostreekn in 't Palaearctis; andre biogeogroafn zien de grenze van d' ekozôone lik 'n oovregangsgordle tusschn de woestyn-ekostreekn en de Mediterroane ekostreekn in 't Nôordn, tgêen de woestynn in 't Afrotropis platst. Dan zyn dr nog andre die de grenze legn midden de woestynn.

Ekoprovinsje van Westlik en Centroal Oazje

't Kaukasus-gebergte, da ligt tusschn de Zwarte Zêe en de Kaspiesche Zêe, êt e byzoendre ryke mienglienge van noaldboom-, loofboom- en gemiengelde busschn en bevat warmgemoatigde reegnbusschn, mê noame de ekostreeke van de wientrekoale busschn van Euxinus en Kolchis. Centroal Oazje en d' Iroansch' Oogvlakte êrbergn drooge stêpn en woestynbekkns, mê bergbusschn, oafbusschn en graslandn in d' ooge bergn en oogvlaktn van d' ekoprovinsje. In Zuud-Oazje is de grenze van 't Palaearctis in grôote moate bepoald deur d' oogteliggienge. D' euvls an de voet van d' Himalaja, tusschn 2 000 en 2 500 meetrs vormn de grenze tusschn d' ekostreekn van 't Palaearctis en van 't Orientalis.

Ôost-Oaziesche ekoprovinsje

Steppe in Kazachje.

Sjiena, Korea en Japan zyn nattr en mêer gemoatigd dan Siebeerje en Sentroal Oazje, en êrbergn ryke warm-gemoatigde noaldboom-, loofboom- en gemienglde busschn, die nu mêestndêels beperkt bluuvn toe de bergstreekn, angezién de dichtbevôkte lêege geleegn rivierbêkkns ommegezet zyn vor intens landbowgebruuk en versteedlikienge. Ôost-Oazje a niet teveele le lyn van d' ystydn, en behield 96 percent van de boom-geslachtn uut 't Plioceen, terwyl dat Europa dr moa 27 percent koste bewoarn. In de subtropiesche streeke van Zuud-China en de zuudrand van d' Himalaja, goan de Palearktiesche busschn oovre in de subtropiesche en tropiesche busschn van 't Orientalis, en ze moakn doar e ryke mienglienge mê veele varieoasje van plante- en bêestesôortn. De bergn van Zuudwest-China zyn ook angeduud lik Brandpunt van Biodiversiteit. In Zuudôost-Oazje vormn de bergkeetns uutlooprs van Palearktiesche flora en fauna in Nôord-Indochina en Zuud-China. Ofgezoendrde vôorpostn (zogenoamde "eemle-eilandn") zyn in 't Zuudn te vienn zo verre lik Middn-Birma (ip de berg Nat Ma Taung, 3 050 m), 't uuterste nôordn van Vietnam (ip de berg Fan Si Pan, 3140 m) en ip d' oogste bergn van Taiwan.

Zóetwoatre-ekostreekn

Vulingjuan, Hunan, China. De pynboom rechts is e Pinus tabuliformis.

D' ekozôone bevat ook verschillnde belangryke zóetwoatre-ekostreekn, woaroendre de goed oentwikklde riviern van Europa, de riviern van Rusland die stroomn no de Nôordlikke Yszêe, de Ôostzêe, de Zwarte Zêe en de Kaspiesche Zêe. Andre zóetwoatre-ekostreekn zyn 't Siebeeriesche Bajkal-Mêer, 't oedste en diepste mêer ip eirde, en 't Japans oed Biwa-Mêer.

Flora en fauna

Êen veugle-famielje, de Prunellidae is endeemiesch in 't Palaearctis. 't Holarctis ê vier andre endeemiesche veugle-famieljes : de Gaviidae, Tetraoninae, Alcidae, en Bombycillidae.

Dr zyn gin endeemiesche zoogbêestn-ordn in d' ekozôone, mo verschillnde famieljes zyn endeemiesch : Calomyscidae, Prolagidae, en Ailuridae.

Verschillnde zoogbêeste-sôortn zyn ofkomstig van 't Palaearctis, en ze verspreidn undre in 't Nearctis gedeurnd d'ystydn, woaroendre de bruunn beir (Ursus arctos, in Nôord-Amerika gekend lik de Grizzly), 't eedl-êrte (Cervus elaphus) in Europa en de now verwante wapietie (Cervus canadensis) in 't verre ôostn van Siebeerje, de biezong (Bison bison), en 't rendier (Rangifer tarandus, in Nôord-Amerika gekend lik de kariboe).

Uutstervn van megafauna

Verschillnde grôote Palearktiesche bêestn begostn uut te stervn van 't ende van 't Pleistoceen toe an hiestooriesche tydn, woaroendre 't reuze-êrte (Megaloceros giganteus), de oerosse (Bos primigenius), de wullige neusôorn (Coelodonta antiquitatis), de mammoet (Mammuthus primigenius), de nôord-afrikoansche oliefant (Loxodonta africana pharaoensis), de Chineesche oliefant (Elephas maximus rubridens), d' ooln-beir (Ursus spelaeus), en de Europeesche lêew ((Panthera leo europaea).

Bioomn in 't Palaearctis

Bioomn in 't westlik gedêelte van 't Palaearctis.

Bioomn in 't ôostlik gedêelte van 't Palaearctis.

E bitje vodr kykn

(en) Amorosi, T. 1989 : Contributions to the zooarchaeology of Iceland: some preliminary notes, in The Anthropology of Iceland (eds. E.P. Durrenberger & G. Pálsson), University of Iowa Press, Iowa City, pages 203–227.
(en) Buckland, P.C., et al. 1991 : Holt in Eyjafjasveit, Iceland: a paleoecological study of the impact of Landnám, in Acta Archaeologica 61: pp. 252–271. 1991.

Eksterne koppliengn

Mêer ofbeeldiengn die ier by passn ku je vien ip Palearctic ip Wikimedia Commons.

(en) Lyste van ekostreekn uut 't Palaearctis (WWF)
(en) Avionary 1500 Bird species of the Western and Central Palaearctic in 46 languages